ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Αποκωδικοποιώντας τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή

Γράφει ο Αγγελος Μ. Συρίγος 

Αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Για δεκαετίες, η Σαουδική Αραβία αντιμετώπιζε περίπου ως υποτελή τα γειτονικά της κράτη. 

Ενα από αυτά ήταν και το Κατάρ, που το 1991 προχώρησε σε μεγάλης κλίμακας εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων του. Εν αντιθέσει προς τα υπόλοιπα κράτη της Αραβικής Χερσονήσου που παράγουν κυρίως πετρέλαιο, το Κατάρ έδωσε έμφαση στο φυσικό αέριο. Το αποτέλεσμα ήταν να αποκτήσει τεράστιο πλούτο εκμεταλλευόμενο την παγκόσμια τάση για λιγότερο ρυπογόνες πηγές ενέργειας. Παράλληλα ανέπτυξε στενές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Από το 1992 φιλοξενεί τη μεγαλύτερη αμερικανική βάση στη Μέση Ανατολή.

Εκτοτε τα πράγματα άλλαξαν. Το Κατάρ άρχισε να διαφοροποιείται από τη σαουδαραβική πολιτική. 

Το πρώτο «αγκάθι» ήταν οι σχέσεις με το Ιράν. Οι δύο χώρες μοιράζονται ένα γιγαντιαίο θαλάσσιο κοίτασμα φυσικού αερίου. Η θέση του Κατάρ ότι η στοιχειώδης λογική απαιτεί καλές σχέσεις με τον σιίτη γείτονα, αντιμετωπίσθηκε με ενόχληση από τα υπόλοιπα σουνιτικά κράτη του Κόλπου.

Το δεύτερο «αγκάθι» ήλθε το 1996 με το ειδησεογραφικό δίκτυο Αλ Τζαζίρα, που στηρίζεται οικονομικά από τον εμίρη του Κατάρ. Η ελεύθερη δημοσιογραφία, η έρευνα και η κριτική στα απολυταρχικά καθεστώτα των κρατών του Περσικού Κόλπου προκάλεσε σοκ, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Ενα τρίτο «αγκάθι» που ενοχλεί όχι μόνον τα κράτη του Κόλπου αλλά και το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, είναι η αντίληψη του Κατάρ να υποστηρίζει ισλαμικά κινήματα με ευρεία λαϊκή απήχηση. Ετσι έχουν χρηματοδοτηθεί στο παρελθόν οι Ταλιμπάν και εξακολουθούν να στηρίζονται οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι της Αιγύπτου ή η Χαμάς στην Παλαιστίνη. Ισλαμιστές αντικαθεστωτικοί από τη Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα βρίσκουν καταφύγιο στην Ντόχα. Την περίοδο των διαφόρων «αραβικών ανοίξεων», το Κατάρ σε κατάσταση ευφορίας ενίσχυε τους ισλαμιστές κάθε χώρας που είχε εξεγερθεί. Εξ αυτού του λόγου το 2014 είχαν διακοπεί ξανά επί εννεάμηνο οι διπλωματικές σχέσεις του Κατάρ με τους γείτονές του. Οι αντιθέσεις μεταξύ του Κατάρ και των λοιπών σουνιτικών κρατών του Κόλπου δεν αμβλύνθηκαν από το γεγονός ότι όλοι ενίσχυσαν ποικιλοτρόπως το Ισλαμικό Κράτος κατά την κρίση στη Συρία.

Η επίσκεψη του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στη Σαουδική Αραβία στα τέλη Μαΐου συνέβαλε σημαντικά στην εκδήλωση της παρούσας διπλωματικής κρίσεως.  

Κατά την επικρατέστερη εκδοχή η Σαουδική Αραβία ενθαρρύνθηκε από την αρνητική στάση Τραμπ έναντι του Ιράν και αποφάσισε να ξεκαθαρίσει το τοπίο με το Κατάρ, που επιμένει να φλερτάρει με τους Πέρσες.  

Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, η απαίτηση του Τραμπ να αποστασιοποιηθούν οι χώρες του Κόλπου από το Ισλαμικό Κράτος, τους επέτρεψε να εξαγνισθούν περνώντας όλες τις αμαρτίες τους στο ατίθασο Κατάρ.

Αρρητη αλλά υφέρπουσα είναι και μία τρίτη εκδοχή, που συνδέεται με τις πρόσφατες επιθέσεις των ισλαμιστών στη Βρετανία. Μετά την τελευταία επίθεση η πρωθυπουργός Τερέζα Μέι είχε πει ότι είναι καιρός να γίνουν «κάποιες δύσκολες και συγχρόνως ενοχλητικές συζητήσεις» για τα δίκτυα των ισλαμιστών στη Βρετανία. Το Κατάρ έχει αγοράσει το πολυκατάστημα Harrods και κατέχει σημαντικό ποσοστό στις Βρετανικές Αερογραμμές και στο αεροδρόμιο Χίθροου. Παράλληλα, όμως, χρηματοδοτεί ισλαμικά τεμένη και δίκτυα μουσουλμανικών αδελφοτήτων στην Ευρώπη. Η φράση της Μέι συνδέεται με μια νέα αντίληψη για τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας: αφού δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν οι μοναχικοί λύκοι, ας αντιμετωπισθούν οι χρηματοδότες των δικτύων που τους οδηγούν σε ριζοσπαστικοποίηση.

Η διπλωματική ένταση με το Κατάρ βάζει στο κάδρο και την Τουρκία: 

Τα δύο κράτη είναι οι στενότεροι περιφερειακοί σύμμαχοι και μοιράζονται πολλές κοινές αντιλήψεις. Με τις «αραβικές ανοίξεις» προσπάθησαν να τοποθετήσουν στις εξεγερμένες χώρες κυβερνήσεις προερχόμενες από ισλαμικές αδελφότητες. Στηρίζουν τη Χαμάς στη Γάζα. Στη Συρία πέραν του Ισλαμικού Κράτους ενίσχυσαν και το μέτωπο Αλ Νούσρα, που συνδέεται με την Αλ Κάιντα. Εξακολουθούν να υποστηρίζουν τον ανατραπέντα Αιγύπτιο πρόεδρο Μόρσι και προσέφεραν καταφύγιο σε πολλούς Αδελφούς Μουσουλμάνους μετά το πραξικόπημα. Ο εμίρης του Κατάρ ήταν ο πρώτος ξένος ηγέτης που τηλεφώνησε στον Ερντογάν το βράδυ του πραξικοπήματος, όταν άλλοι σύμμαχοι δίσταζαν.

Στην τρέχουσα διπλωματική κρίση η Τουρκία προσπάθησε αρχικώς να φανεί ως ουδέτερος μεσολαβητής. Κατέληξε να στέλνει στρατιώτες στο Κατάρ. 

Από τις δηλώσεις του φαίνεται ότι ο Ερντογάν έχει τη βεβαιότητα πως εκτυλίσσεται μιας αμερικανο-ισραηλινής εμπνεύσεως συνωμοσία που στρέφεται εναντίον της χώρας του, του Κατάρ και του Ιράν. Στόχος είναι να ανατραπούν οι κυβερνήσεις όπως συνέβη με τον εκλεγέντα πρόεδρο Μόρσι στην Αίγυπτο.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 11/6/2017