Η μεγάλη μοιρασιά

Tου Νικου Κωνστανταρα

Η οικονομική ακυβερνησία της Ευρώπης, η οποία βαθαίνει την κρίση που εκδηλώθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο πριν από τρία χρόνια, η ανατροπή καθεστώτων στον αραβικό κόσμο και η ανάδυση νέων δυνάμεων αποτελούν τις κύριες πτυχές της μεγάλης αναδιανομής πόρων και επιρροής που ζούμε σήμερα. Μέσα στον περασμένο αιώνα είδαμε τρεις μεγάλες μοιρασιές: οι αποικιοκρατικές δυνάμεις της Ευρώπης μοίρασαν τους λαούς και τα πλούτη της Αφρικής· η συνθήκη «ειρήνης» στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου υπέσκαψε όποια ελπίδα για ειρήνη στην Ευρώπη και χάραξε σύνορα στη Μέση Ανατολή που ακόμη προκαλούν πολέμους· στη Γιάλτα οι Σύμμαχοι χώρισαν τον κόσμο σε δύο στρατόπεδα και οδηγήθηκαν γρήγορα στον Ψυχρό Πόλεμο.

Σήμερα η μοιρασιά δεν γίνεται από νικητές και ηγεμόνες, οι οποίοι μεταξύ τους παζαρεύουν την τύχη των λαών. Σήμερα ζούμε την αναδιάταξη των ηττημένων, των υπερχρεωμένων και των ανέτοιμων - οι οποίοι, όλοι μαζί, αγωνιούν για το μέλλον. Καμία χώρα δεν έχει τη δύναμη να επιβληθεί στις άλλες. Οι ηγέτιδες δυνάμεις του περασμένου αιώνα έχουν ακόμη τη μεγαλύτερη επιρροή, αλλά οι οικονομίες τους βρίσκονται στα όρια της εξάντλησης. Την ίδια ώρα, οι αναδυόμενοι γίγαντες, όπως η Κίνα, δεν είναι σε θέση να επιβληθούν στις παλιές δυνάμεις, επειδή η δική τους ανάπτυξη εξαρτάται πλήρως από την ευημερία και την κατανάλωση της Αμερικής και της Ευρώπης. Είναι, επίσης, εξαρτημένες από τις επενδύσεις που έχουν κάνει στην Αμερική και (σε πολύ μικρότερο βαθμό) στην Ευρώπη. Αλλά ίσως το σημαντικότερο πρόβλημα για χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία και άλλες είναι ο φόβος που προκαλεί το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς στο εσωτερικό τους. Σε αυτές τις κοινωνίες το χάσμα δεν γεφυρώθηκε ακόμη, ενώ στην Αμερική, την Ευρώπη και σε άλλες «ώριμες» οικονομίες, ο φόβος εστιάζεται στο ότι το χάσμα, που ήταν πολύ μικρότερο, σήμερα μεγαλώνει με τρομακτική ταχύτητα.

Οι αναδυόμενες χώρες βασίζουν την ανάπτυξή τους στην ικανότητα των άλλων να καταναλώνουν τα προϊόντα τους. Αλλά σήμερα οι καταναλώτριες χώρες είναι υπερχρεωμένες από την προσπάθεια να διατηρήσουν ένα καλό επίπεδο ζωής για τους πολίτες τους, ενώ οι θέσεις εργασίας φεύγουν προς τις αναδυόμενες. Κάποια χρήματα επιστρέφουν προς τη «Δύση» με τη μορφή αγοράς χρέους, η οποία επιτρέπει στους δανειολήπτες να βυθιστούν βαθύτερα στο χρέος και έτσι να είναι όλες οι χώρες δεμένες μεταξύ τους σε μια ισορροπία τρόμου. Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας έδεσε τις χώρες σε ένα κουβάρι το οποίο δεν μπορεί να ξετυλιχτεί χωρίς να υποστούν όλες ανυπολόγιστες ζημιές. Οι αχαλίνωτες αγορές χρηματοδότησαν τη ραγδαία ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών, αλλά καταστρατήγησαν κάθε σύνορο και κάθε όριο, δημιουργώντας τις ανισορροπίες που το σημερινό σύστημα οικονομικής διακυβέρνησης αδυνατεί να αντιμετωπίσει.

Στον αραβικό κόσμο, η επιδίωξη μεγαλύτερης συμμετοχής των λαών στη διαχείριση της πολιτικής δύναμης και του πλούτου έχει οδηγήσει στην ανατροπή καθεστώτων δεκαετιών, και ίσως σε μια δυναμική για ακόμη περισσότερες ανατροπές. Η μετέωρη επανάσταση της Αιγύπτου, όπου οι ισλαμιστές κερδίζουν τις εκλογές ενώ το στρατιωτικό καθεστώς βρίσκεται ακόμη στην εξουσία, δείχνει πόσο δύσκολο είναι να προβλέψει κανείς πού θα καταλήξουν οι φετινές εξεγέρσεις και πόσο θα επηρεαστεί η πολιτική κατάσταση στην περιοχή και η παροχή πετρελαίου στον υπόλοιπο κόσμο.

Η Ελλάδα βρίσκεται στην καρδιά της θύελλας. Εδώ εκδηλώθηκε πρώτα το οικονομικό και κοινωνικό αδιέξοδο μιας κοινωνίας που καταναλώνει περισσότερα από όσα παράγει - και ενώ τα ενδημικά προβλήματά μας είναι ολοφάνερα, είναι επίσης φανερό ότι δεν είμαστε η μόνη χώρα που αδυνατεί να σταθεί μόνη της. Εδώ είδαμε τις πρώτες λαϊκές αντιδράσεις στα αδιέξοδα των πολιτικών και των οικονομολόγων. Εδώ, επίσης, εκδηλώθηκε η αδυναμία της Ευρώπης να διαχειριστεί τη δομική ανισότητα ανάμεσα στα μέλη της, με αποτέλεσμα η Ε. Ε. να προσπαθεί απεγνωσμένα αυτές τις μέρες να βρει νέο τρόπο οικονομικής διακυβέρνησης μέσω ημίμετρων, ενώ όλος ο πλανήτης αγωνιά. 

Η Ελλάδα βρίσκεται στην περιφέρεια και των αλλαγών στον αραβικό κόσμο και οι νέες συνθήκες θα έχουν άμεση επίπτωση στην οικονομία και στη στρατηγική σημασία της.  

Η χώρα μας, βεβαίως, δεν μπορεί να ελέγξει καμία εξέλιξη. Αλλά είναι επιτακτική ανάγκη να καταλάβουν οι πολιτικοί μας ότι το πρώτο και μόνο τους καθήκον είναι να κρατήσουν τη χώρα όρθια τώρα και να χαράξουν μια σοβαρή στρατηγική. Για να μη χαθούμε μέσα στη θύελλα, για να εκμεταλλευτούμε τις αλλαγές που έρχονται.