ΤΟΥΡΚΙΑ και ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ: Το εκρηκτικό Συριακό αδιέξοδο και ο επίδοξος ρυθμιστής Ερντογάν

Του ΝΙΚΟΥ ΜΕΛΕΤΗ

Δραματική τροπή παίρνει η εμφύλια σύγκρουση στη Συρία, καθώς δύο χρόνια μετά, καμία από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές δεν δείχνει ικανή να κερδίσει τον πόλεμο, ενώ απειλείται η ήδη εύθραυστη σταθερότητα σε ολόκληρη την περιοχή.

Ο κίνδυνος πια δεν είναι μόνο η συνέχιση της αιματοχυσίας που έχει στοιχίσει τη ζωή σε σχεδόν 80.000 ανθρώπους αλλά η κλιμάκωση του συριακού εμφυλίου σε γενικευμένη σύγκρουση, θρησκευτική μεταξύ σιιτών και σουνιτών αλλά και πολιτικής κυριαρχίας στην περιοχή, με τον ηγετικό ρόλο να διεκδικούν Ιράν και Τουρκία, και το Ισραήλ να παρακολουθεί με το... δάκτυλο στη σκανδάλη.

Ενώ η Ουάσιγκτον, που είναι εντελώς απρόθυμη να εμπλακεί σε μια στρατιωτική επέμβαση στη Συρία, διαπραγματεύεται με τη Ρωσία την έναρξη διαπραγματεύσεων, στις οποίες όμως θα πρέπει να συμμετάσχει και το καθεστώς Ασαντ αλλά και το Ιράν και η Χεζμπολάχ, κάτι που δύσκολα θα δεχθούν οι αντάρτες και οι υποστηρικτές τους, καθημερινά γίνεται αντιληπτό ότι στο θέμα της Συρίας δεν υπάρχουν πια ούτε εύκολες ούτε καλές λύσεις.

 
Από τη μια μεριά υπάρχει ένα σκληρό καθεστώς που εκπροσωπεί μια θρησκευτική μειονότητα στη Συρία, αυτή των αλεβιτών, με τον πρόεδρο Ασαντ να αποτελεί τον τοποτηρητή του ιρανικού καθεστώτος στη Μ. Ανατολή  

Από την άλλη ένα συνονθύλευμα άτακτων ενόπλων ομάδων στις οποίες το πάνω χέρι έχουν πάρει πλέον οι ακραίοι σουνίτες της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και οι σαλαφιστές, που απειλούν να δημιουργήσουν ένα νέο Αφγανιστάν.

Η Τουρκία δεν έχει κρύψει ότι θεωρεί το θέμα της Συρίας ως ευκαιρία για να επεκτείνει την επιρροή της στη Μ. Ανατολή. Κάθε ιδέα στρατιωτικής δράσης προκαλεί ανατριχίλα στους Τούρκους στρατηγούς, καθώς, πέραν της απρόβλεπτης έκβασης, θα νομιμοποιήσει τον Ασαντ να καλέσει σε «εθνική» αντίσταση έναντι των εισβολέων, ενώ ο κ. Ερντογάν θα έχει να αντιμετωπίσει την αντίδραση των Αλεβιτών της Τουρκίας -φθάνουν σχεδόν τα 17 εκατομμύρια- που θα αντιδράσουν θεωρώντας ότι η επέμβαση στρέφεται εναντίον των ομόδοξών τους της Συρίας.

Συγχρόνως η Αγκυρα θα έχει να αντιμετωπίσει την αντίδραση του Ιράν, αλλά και της Χεζμπολάχ. Με τη στρατιωτική επιλογή να μένει στο ράφι, η Τουρκία έχει επιστρατεύσει την οθωμανική κληρονομιά και τη θρησκεία για να διεκδικήσει ρόλο στην περιοχή.

Ο Αχμέτ Νταβούτογλου, θεωρητικός του νεοοθωμανισμού σε μια ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Dicle του Ντιγιαρμπακίρ στις 15 Μαρτίου (όπως δημοσιοποιήθηκε από δυο ερευνητές του Center of Muslim World στο Hudson Institute) αποκάλυψε αυτή τη στροφή στην τουρκική εξωτερική πολιτική. Επικρίνοντας τη γαλλοβρετανική συμφωνία Sykes-Picot (1916) που χάραξε τον χάρτη της Μέσης Ανατολής μετά την Οθωμανική Αυτοκρατορία βάσει των εθνικών χαρακτηριστικών, διακήρυξε ότι μια νέα πολιτική αντίληψη θα αποκαταστήσει την «αρχαία ενότητα που συνδέει όχι μόνο τους Τούρκους και τους Κούρδους αλλά και τους Αλβανούς και τους Βόσνιους και τους Αραβες...».

Στο Ιράκ οι σιίτες αντιμάχονται τους σουνίτες, στη Συρία οι σιίτες Αλεβίτες υποστηρίζουν τον πρόεδρο Ασαντ εναντίον των σουνιτών μουτζαχεντίν και σαλαφιστών, και στον Λίβανο η σιιτική Χεζμπολάχ κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος, παρεμβαίνοντας συγχρόνως ως εμπροσθοφυλακή της Τεχεράνης και στη Συρία στο πλευρό του Ασαντ.

Η θεωρία που αναπτύσσει ο κ. Νταβούτογλου, επιχειρώντας να πείσει τη διεθνή κοινότητα να την εφαρμόσει στη Συρία, οδηγεί πρακτικά σε αμφισβήτηση των υπαρχόντων κρατών και μια ανασύνθεση της περιοχής βάσει των θρησκευτικών χαρακτηριστικών στο πλαίσιο μιας αναβίωσης του «πνεύματος» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου η σημερινή Τουρκία θα έχει έναν περιφερειακό ρόλο.

Η μεγάλη απειλή για ολόκληρη την περιοχή παραμένει το Ιράν και οι πυρηνικές φιλοδοξίες του. Το σιιτικό Ιράν θεωρεί πραγματική απειλή για όλους τους σιίτες την προσπάθεια ανατροπής του Ασαντ, καθώς θα έχανε το μοναδικό στήριγμά του στη Μέση Ανατολή, παραδίδοντας τελικά όλον τον αραβικό κόσμο στους σουνίτες που χρηματοδοτούνται από το Κατάρ και τη Σαουδική Αραβία και πατρονάρονται πολιτικά τώρα από την κυβέρνηση Ερντογάν. Η ανατροπή του Ασαντ θα σημάνει την πλήρη αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ στον Λίβανο και την πλήρη οπισθοχώρηση της σιιτικής πλειοψηφίας στο Ιράκ.

Το Ιράν έχει κάνει την επιλογή του: να μην αφήσει αμαχητί να χαθεί η Συρία, την οποία θεωρεί σύμφωνα με δήλωση του ανώτατου αξιωματούχου Μεχντί Τααΐμπ ως την «35η επαρχία του Ιράν» και σε αυτή την επιλογή έχει τη διακριτική στήριξη της Ρωσίας.

Εχθροί και απειλές Ο φόβος της Αλ Κάιντα και οι πραγματικές διαθέσεις του Τελ Αβίβ

Ενώ ο «εχθρός» ήταν το Ιράν, ξαφνικά όμως προκύπτει και άλλη μεγαλύτερη απειλή, που δεν είναι άλλη από την Αλ Κάιντα και τις «συγγενείς» οργανώσεις που δρουν ανεξέλεγκτα πια στη Συρία. Με τη στήριξη μαχητών που έχουν φθάσει από κάθε σημείο του κόσμου και μεγαλύτερη οργάνωση το Μέτωπο Αλ Νούσρα, οι σαλαφιστές φαίνεται να κυριαρχούν έναντι άλλων ενόπλων αντάρτικων ομάδων στη Συρία.

Ο μεγάλος κίνδυνος δεν είναι άλλος από την ανατροπή του Ασαντ και την παράδοση έτσι των χημικών όπλων του καθεστώτος και του πυραυλικού αποθέματος των Συριακών Ενόπλων Δυνάμεων στα χέρια της Αλ Κάιντα. Αυτή η έστω και απομακρυσμένη προς το παρόν προοπτική δεν μπορεί να αφήσει αδιάφορο το Ισραήλ, το οποίο δύσκολα μεν συμβίωσε σχεδόν 40 χρόνια με τη Συρία, χωρίς κάποια μεγάλης έκτασης σύγκρουση μεταξύ τους, και δεν θα ήθελε να βρεθεί στα σύνορά του μια εκτός ελέγχου περιοχή που θα δρα ανενόχλητα η Αλ Κάιντα.

Αν και όλοι συμφωνούν ότι το Ισραήλ δεν έχει κανέναν λόγο να αναμειχθεί στη σύγκρουση της Συρίας, καθώς εκ των πραγμάτων θα έστρεφε άπαντες εναντίον του, είναι αποφασισμένο να φέρει εις πέρας «χειρουργικές» επιχειρήσεις με στόχο να εμποδίσει περαιτέρω εφοδιασμό της Χεζμπολάχ με οπλισμό από τη Δαμασκό και να εμποδίσει την εγκατάσταση στη Συρία καθεστώτος ελεγχόμενου από την Αλ Κάιντα.

Για το θέμα της Χεζμπολάχ έδωσε ήδη δείγμα γραφής με τον βομβαρδισμό αποθηκών πυρομαχικών έξω από τη Δαμασκό, ενώ στη δεύτερη απειλή ήταν ξεκάθαρο το μήνυμα που έστειλε την Τετάρτη ο Αρχηγός ΓΕΑ του Ισραήλ Αμίρ Εσέλ, προειδοποιώντας ότι το Ισραήλ θα «επιτεθεί στη Συρία για να αποτρέψει την πρόσβαση σε προηγμένα οπλικά συστήματα των τζιχαντιστών ανταρτών ή της Χεζμπολάχ, εάν ο πρόεδρος Ασαντ ανατραπεί...».

Στον παραλογισμό που επικρατεί πια στην περιοχή το Ισραήλ φαίνεται έστω και διακριτικά να εύχεται τη διατήρηση του καθεστώτος Ασαντ, βασικού συμμάχου του Ιράν, που διακηρύσσει τη διάλυση του «σιωνιστικού κράτους», θεωρώντας ότι είναι προτιμότερος ένας εχθρός τον οποίο γνωρίζει και έχει συμβιώσει δεκαετίες μαζί του.

Ρυθμιστές των εξελίξεων Οι Κούρδοι και το ρίσκο Ερντογάν

Ξεχωριστό και ιδιαίτερης σημασίας κομμάτι του παζλ της Συρίας είναι η κουρδική μειονότητα που ελέγχει το βορειοανατολικό τμήμα της χώρας στα σύνορα με το ιρακινό και τουρκικό Κουρδιστάν. Το Κουρδικό αναδεικνύεται σε κομβικό ζήτημα για τις εξελίξεις σε ολόκληρη την περιοχή.

Ο Τ. Ερντογάν, προσβλέποντας στην επανεκλογή του ως θεμελιωτή της Νέας Τουρκίας, θέλει συμμάχους τους θρησκευόμενους Κούρδους και αυτό είναι ένα από τα κίνητρα που τον ώθησαν στην εφαρμογή της «διαδικασίας ειρήνευσης» με το PKK και τον Α. Οτσαλάν.

Η επιδίωξη αυτή του Τούρκου πρωθυπουργού αλλά και η προσδοκία ότι η ειρήνευση με τους Κούρδους θα βοηθήσει στην επέκταση της επιρροής της Τουρκίας και την πρόσβασή της σε πολύτιμες πηγές ενέργειας στο ιρακινό Κουρδιστάν οδήγησαν με τη σειρά τους στη συμφωνία για εξαγωγή του πετρελαίου που ελέγχει το Αρμπίλ και ο πρόεδρος της Κουρδικής Περιφερειακής Κυβέρνησης (KRG) Μασούντ Μπαρζανί, υπονομεύοντας όμως την κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ και την ενότητα της χώρας.

 
Το «άγχος» και η αγωνία του Ερντογάν για να κυριαρχήσει στο εσωτερικό της Τουρκίας τον οδηγεί σε υψηλού ρίσκου επιλογές, καθώς τελικά ενισχύει την KRG και το όραμα της κουρδικής εθνικής ολοκλήρωσης, από την οποία φυσικά δεν μπορεί να εξαιρεθεί και ολόκληρη η νοτιοανατολική Τουρκία.

Στο παιχνίδι αυτό εμπλέκονται πλέον και οι Κούρδοι της Συρίας, που αποτελούν το 10% του πληθυσμού, και μέχρι στιγμής έχουν δημιουργήσει μια ελεγχόμενη ζώνη στη βορειοανατολική Συρία, διατηρώντας και έναν θύλακα στα σύνορα με την Τουρκία βορείως του Χαλεπιού.

Η μεγαλύτερη οργάνωση των Σύριων Κούρδων, το PYD, που αποτελεί παρακλάδι του PKK, δεν δείχνει πάντως διατεθειμένη να υπαχθεί εύκολα στην εξουσία του Μ. Μπαρζανί, δημιουργώντας έτσι ένα νέο εκρηκτικό μέτωπο στο εσωτερικό του κουρδικού πληθυσμού, που ζει διεσπαρμένος σε τέσσερις χώρες της περιοχής.

1. ΙΣΡΑΗΛ Ενώπιον διλήμματος

Μετά την απειλή από το Ιράν προστίθεται και ο κίνδυνος να μετατραπεί η Συρία σε μόνιμη εστία αποσταθεροποίησης με την παράταση του εμφυλίου και την ενίσχυση των ακραίων ισλαμικών οργανώσεων. Δίλημμα για εμπλοκή στη Συρία προκειμένου να αποτραπεί η πρόσβαση των παρακλαδιών της Αλ Κάιντα ή της Χεζμπολάχ στο χημικό και πυραυλικό οπλοστάσιο της Δαμασκού.

2. Λίβανος Σε άμεση εμπλοκή

Ο Λίβανος έχει εμπλακεί ήδη στον πόλεμο της Συρίας καθώς η σιιτική Χεζμπολάχ, που σταδιακά κυριαρχεί πολιτικά στη χώρα, έχει ταχθεί στο πλευρό του Ασαντ και άνδρες της μάχονται ήδη στη Συρία εναντίον των σουνιτών και των σαλαφιστών. Οι πληροφορίες ότι έχουν εφοδιαστεί με μεγάλο αριθμό πυραύλων από τη Συρία και το Ιράν την καθιστούν μόνιμη απειλή για το Ισραήλ, ενώ η συζήτηση για να συμπεριληφθεί από την ΕΕ στη λίστα των τρομοκρατικών οργανώσεων πιθανότατα θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη αποσταθεροποίηση τον Λίβανο.

3. Ιράκ Κίνδυνος αποσύνθεσης

Η σιιτική κυβέρνηση προσπαθεί να διατηρήσει την εξουσία της, ενώ αυξάνονται διαρκώς οι επιθέσεις θρησκευτικού χαρακτήρα καθώς κλιμακώνει τη δράση της η Αλ Κάιντα εναντίον σιιτικών στόχων. Ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση είναι η συνύπαρξη με το ιρακινό Κουρδιστάν, που έχει κάνει σημαντικά βήματα στην κατεύθυνση της αυτονομίας, και βρίσκεται ένα βήμα πριν από την επιβολή χαλαρότατης συνομοσπονδίας με τη Βαγδάτη, με κίνδυνο να οδηγηθεί σε αποσύνθεση το Ιράκ με απρόβλεπτες συνέπειες.

4. Συρία Η... αιτία του χάους

Η Συρία έπειτα από δύο χρόνια εμφυλίου βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού, καθώς κανείς δεν μπορεί να αναδειχθεί νικητής σε έναν αιματηρό και άγριο πόλεμο που έχει προσλάβει θρησκευτική διάσταση, με την αναμέτρηση σιιτών και σουνιτών για την κυριαρχία στη Μ. Ανατολή. Μια σύγκρουση που έχει εμπλέξει τις μεγάλες δυνάμεις, το Ιράν και τη Ρωσία να υποστηρίζουν το καθεστώς Ασαντ, τη Δύση, την Αγκυρα και τις αραβικές χώρες του Κόλπου να επιδιώκουν την ανατροπή του, χωρίς όμως ακόμη να έχουν αξιόπιστη εναλλακτική λύση που θα εμποδίσει τη Συρία να βυθιστεί στο χάος και να αποτελέσει το κρησφύγετο των τζιχαντιστών της Αλ Κάιντα.

5. Τουρκία Υπέρμετρες φιλοδοξίες

Ο Τ. Ερντογάν φιλοδοξεί να εκμεταλλευτεί τη συριακή κρίση για να αποκαταστήσει την επιρροή της Τουρκίας στα ιστορικά όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ξεδιπλώνοντας την κρυφή ισλαμική ατζέντα του να εμφανιστεί ως ο γνήσιος πολιτικός εκπρόσωπος του σουνιτικού Ισλάμ σε ολόκληρη την περιοχή. Βασική προϋπόθεση για να βγει το στοίχημα του Τ. Ερντογάν είναι να πετύχει ο συμβιβασμός με το PKK, να ανατραπεί ο Ασαντ, να μην παραδοθεί η Συρία στις ακραίες ομάδες σαλαφιστών και μουτζαχεντίν, και φυσικά να κλείσει η Αγκυρα τα μέτωπα που άνοιξε η εμπλοκή της υπέρ του Ασαντ, με τη Ρωσία, το Ιράν, το Ιράκ αλλά και τη Χεζμπολάχ. Προϋποθέσεις μάλλον πολλές για να πετύχει αυτό το δύσκολο και ιδιαίτερα περίπλοκο εγχείρημα.