Μια ακόμα άποψη "πολιτικής ορθότητας" που προσπαθεί να μας πείσει πως οι
προσπάθειες συντηρητικής παλινόρθωσης που προσφάτως παρατηρούνται στη
Δύση είναι αυτοκαταστροφικές για την ίδια τη θέση της στον κόσμο.
Του ΝΙΚΟΥ ΜΑΡΑΝΤΖΙΔΗ
Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο
Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτη καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της
Κεράλα (Ινδία).
Το σποτάκι για τη χρήση της ζώνης ασφαλείας
έπαιζε καθώς απογειωνόμασταν με πτήση γνωστής εταιρείας χώρας του
Περσικού Κόλπου προς την Ινδία το περασμένο καλοκαίρι.
Προς δυσάρεστη έκπληξή μου, όλοι σχεδόν οι ηθοποιοί στο σποτάκι ήταν λευκοί. Κοίταξα γύρω μου· η αντίθεση έκδηλη. Υπήρχαν μόνο δύο τρεις λευκοί επιβάτες.
Στην Κεράλα διαπίστωσα πως σε πολλές διαφημιστικές πινακίδες πρωταγωνιστούν λευκά μοντέλα. Γιατί όμως; Στον δρόμο κυκλοφορούν λίγοι λευκοί δυτικοί και σίγουρα πολλοί κάτοικοι αυτής της ινδικής πολιτείας των 35 εκατομμυρίων ανθρώπων δεν έχουν δει ούτε έναν από κοντά.Ούτε πολλές αμερικανικές ταινίες παίζονται στα σινεμά (το Μπόλιγουντ κάνει θραύση) ή στην τηλεόραση.
Για τον παγκόσμιο καπιταλισμό, τελικά, η λευκή Δύση παραμένει το σύμβολο της επιτυχίας.
Το 2050 στην πρώτη τετράδα των ισχυρότερων οικονομιών στον κόσμο θα βρίσκονται η Κίνα, η Ινδία και η Ινδονησία.
Μέχρι τα τέλη του 21ου αιώνα, το κέντρο βάρους των παγκόσμιων αγορών θα μετακινηθεί στον Ινδικό Ωκεανό.
Και όμως, τίποτε δεν δείχνει ακόμη να αποσταθεροποιεί δραματικά την κυριαρχία της Δύσης. Η Ανατολή θα ξεπεράσει τη Δύση μια μέρα, αλλά αυτή η μέρα δεν θα έρθει σύντομα.
Πολλοί εντοπίζουν την αιτία στην απουσία δημοκρατίας. Χωρίς αυτήν, υποστηρίζουν, η Ανατολή δεν μπορεί να ηγηθεί του κόσμου.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ, Τζιγουέι Τσι, φέρ’ ειπείν, θεωρεί πως μόνον εφόσον η Κίνα αντιμετωπίσει το δημοκρατικό της έλλειμμα μπορεί να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ για την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία. Στην αντίθετη περίπτωση, είναι πολύ πιθανό να υπονομευτεί η ίδια η οικονομική της ανάπτυξη.
Το θέμα του δημοκρατικού ελλείμματος αφορά όμως κυρίως την Κίνα. Σύμφωνα με τη λίστα του περιοδικού Economist, που κατατάσσει τα κράτη με βάση την ποιότητα της δημοκρατίας τους (democracy index), το 2018, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα βρίσκονταν ψηλότερα από τις ΗΠΑ και η Ταϊβάν από την Ιταλία· Ινδία, Μαλαισία και Φιλιππίνες ψηλότερα (ή στην ίδια θέση) από αρκετές χώρες της Ε.Ε.
Κάποιοι πιστεύουν πως το μεγάλο πλεονέκτημα της Δύσης βρίσκεται στο κράτος δικαίου. Δηλαδή ότι οι κοινωνίες της υπόκεινται σε νόμους που εφαρμόζονται σε όλους τους πολίτες (περίπου) ομοιόμορφα. Αυτό όμως σε γενικές γραμμές ισχύει και στην Ασία. Παρά τα όποια φαινόμενα διαφθοράς και νεποτισμού, οι πολίτες βιώνουν μια ομοιόμορφη εφαρμογή των νόμων ανάλογη με τον μέσο όρο των δυτικών κρατών (η Ινδία δεν είναι Σκανδιναβία, αλλά ούτε Ουγγαρία).
Αλλοι εκτιμούν πως το πρόβλημα βρίσκεται στην καχεκτική κοινωνία των πολιτών και στην ασιατική παράδοση υποταγής στην εξουσία. Το ζήτημα έχει βάση αλλά πρόκειται για μερικώς ισχύουσα πραγματικότητα. H Ινδία, για παράδειγμα, είναι μια χώρα όπου μερικοί θεσμοί της κοινωνίας των πολιτών είναι πανίσχυροι (οι θρησκευτικές κοινότητες ή τα συνδικάτα).
Τέλος, πολλοί επισημαίνουν ως αιτίες τη συγκριτικά με τη Δύση περιορισμένη διάχυση της εκπαίδευσης ή τις έμφυλες ανισότητες. Και εδώ όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει σημαντικά, έστω κι αν ακόμη παρατηρούνται τρομακτικά προβλήματα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη θέση των γυναικών.
Στην πραγματικότητα, το ζήτημα είναι...
η δύσκολη συμβίωση της παραδοσιακής κουλτούρας των ασιατικών πολιτισμών με τον ατομοκεντρικό καπιταλισμό, γεγονός που κάνει τον ασιατικό καπιταλισμό «μη εξαγώγιμο» προς το παρόν.
Η διαφορά της Δύσης με την Ανατολή βρίσκεται στον βαθμό ελευθερίας και αυτονομίας που το άτομο στον δυτικό καπιταλισμό κατάφερε να απολαμβάνει έναντι όχι μόνο του κράτους αλλά και κάθε θεσμικής ή άτυπης ιεραρχημένης δομής (οικογένεια, «σόι», θρησκευτική ή εθνοτική κοινότητα, κ.ά.). Η αυτονομία, έναντι αυτών των κοινωνικών δομών, παραδόσεων και εμπεδωμένων πρακτικών ευνοεί την αμφισβήτηση, την αλλαγή, την καινοτομία, εντέλει την ίδια την πρόοδο.
Υπό αυτήν την οπτική, οι προσπάθειες συντηρητικής παλινόρθωσης που προσφάτως παρατηρούνται στη Δύση είναι αυτοκαταστροφικές για την ίδια τη θέση της στον κόσμο.
Στην Ασία, το άτομο παραμένει ακόμη σε μεγάλο βαθμό δέσμιο ισχυρότερων δομών (όχι απαραίτητα του κράτους) και υποτάσσεται ευκολότερα στις θεσπισμένες κοινωνικές ιεραρχίες και πρακτικές. Προηγούνται η οικογένεια, η κάστα, η κοινωνική θέση, η θρησκευτική κοινότητα, το φύλο. Το αποτέλεσμα είναι το άτομο να συμπεριφέρεται περισσότερο ως φορέας συλλογικών οντοτήτων και εγγεγραμμένων ιεραρχιών παρά ως αυτόνομη οντότητα.
Τα πράγματα βέβαια αλλάζουν. Η οικονομική ανάπτυξη, η επέκταση των μεταφορών, η αστικοποίηση, η διάδοση νέων συμπεριφορών μέσω του Διαδικτύου, η εκπαίδευση, φέρνουν καινούργια δεδομένα. Η γέννηση νεανικών κινημάτων στην Ασία που σχετίζονται με την ατομικότητα είναι αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών. Στις μεγαλουπόλεις της Ασίας διαμορφώνονται πολυπληθείς θύλακες ατομικής ελευθερίας και ισότητας. Πρωτοποριακή τέχνη και η αβανγκάρντ διανόηση γίνονται όλο και πιο παρούσες. Ο δρόμος όμως είναι μακρύς ακόμη.
Προς δυσάρεστη έκπληξή μου, όλοι σχεδόν οι ηθοποιοί στο σποτάκι ήταν λευκοί. Κοίταξα γύρω μου· η αντίθεση έκδηλη. Υπήρχαν μόνο δύο τρεις λευκοί επιβάτες.
Στην Κεράλα διαπίστωσα πως σε πολλές διαφημιστικές πινακίδες πρωταγωνιστούν λευκά μοντέλα. Γιατί όμως; Στον δρόμο κυκλοφορούν λίγοι λευκοί δυτικοί και σίγουρα πολλοί κάτοικοι αυτής της ινδικής πολιτείας των 35 εκατομμυρίων ανθρώπων δεν έχουν δει ούτε έναν από κοντά.Ούτε πολλές αμερικανικές ταινίες παίζονται στα σινεμά (το Μπόλιγουντ κάνει θραύση) ή στην τηλεόραση.
Για τον παγκόσμιο καπιταλισμό, τελικά, η λευκή Δύση παραμένει το σύμβολο της επιτυχίας.
Το 2050 στην πρώτη τετράδα των ισχυρότερων οικονομιών στον κόσμο θα βρίσκονται η Κίνα, η Ινδία και η Ινδονησία.
Μέχρι τα τέλη του 21ου αιώνα, το κέντρο βάρους των παγκόσμιων αγορών θα μετακινηθεί στον Ινδικό Ωκεανό.
Και όμως, τίποτε δεν δείχνει ακόμη να αποσταθεροποιεί δραματικά την κυριαρχία της Δύσης. Η Ανατολή θα ξεπεράσει τη Δύση μια μέρα, αλλά αυτή η μέρα δεν θα έρθει σύντομα.
Πολλοί εντοπίζουν την αιτία στην απουσία δημοκρατίας. Χωρίς αυτήν, υποστηρίζουν, η Ανατολή δεν μπορεί να ηγηθεί του κόσμου.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ, Τζιγουέι Τσι, φέρ’ ειπείν, θεωρεί πως μόνον εφόσον η Κίνα αντιμετωπίσει το δημοκρατικό της έλλειμμα μπορεί να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ για την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία. Στην αντίθετη περίπτωση, είναι πολύ πιθανό να υπονομευτεί η ίδια η οικονομική της ανάπτυξη.
Το θέμα του δημοκρατικού ελλείμματος αφορά όμως κυρίως την Κίνα. Σύμφωνα με τη λίστα του περιοδικού Economist, που κατατάσσει τα κράτη με βάση την ποιότητα της δημοκρατίας τους (democracy index), το 2018, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα βρίσκονταν ψηλότερα από τις ΗΠΑ και η Ταϊβάν από την Ιταλία· Ινδία, Μαλαισία και Φιλιππίνες ψηλότερα (ή στην ίδια θέση) από αρκετές χώρες της Ε.Ε.
Κάποιοι πιστεύουν πως το μεγάλο πλεονέκτημα της Δύσης βρίσκεται στο κράτος δικαίου. Δηλαδή ότι οι κοινωνίες της υπόκεινται σε νόμους που εφαρμόζονται σε όλους τους πολίτες (περίπου) ομοιόμορφα. Αυτό όμως σε γενικές γραμμές ισχύει και στην Ασία. Παρά τα όποια φαινόμενα διαφθοράς και νεποτισμού, οι πολίτες βιώνουν μια ομοιόμορφη εφαρμογή των νόμων ανάλογη με τον μέσο όρο των δυτικών κρατών (η Ινδία δεν είναι Σκανδιναβία, αλλά ούτε Ουγγαρία).
Αλλοι εκτιμούν πως το πρόβλημα βρίσκεται στην καχεκτική κοινωνία των πολιτών και στην ασιατική παράδοση υποταγής στην εξουσία. Το ζήτημα έχει βάση αλλά πρόκειται για μερικώς ισχύουσα πραγματικότητα. H Ινδία, για παράδειγμα, είναι μια χώρα όπου μερικοί θεσμοί της κοινωνίας των πολιτών είναι πανίσχυροι (οι θρησκευτικές κοινότητες ή τα συνδικάτα).
Τέλος, πολλοί επισημαίνουν ως αιτίες τη συγκριτικά με τη Δύση περιορισμένη διάχυση της εκπαίδευσης ή τις έμφυλες ανισότητες. Και εδώ όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει σημαντικά, έστω κι αν ακόμη παρατηρούνται τρομακτικά προβλήματα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη θέση των γυναικών.
Στην πραγματικότητα, το ζήτημα είναι...
η δύσκολη συμβίωση της παραδοσιακής κουλτούρας των ασιατικών πολιτισμών με τον ατομοκεντρικό καπιταλισμό, γεγονός που κάνει τον ασιατικό καπιταλισμό «μη εξαγώγιμο» προς το παρόν.
Η διαφορά της Δύσης με την Ανατολή βρίσκεται στον βαθμό ελευθερίας και αυτονομίας που το άτομο στον δυτικό καπιταλισμό κατάφερε να απολαμβάνει έναντι όχι μόνο του κράτους αλλά και κάθε θεσμικής ή άτυπης ιεραρχημένης δομής (οικογένεια, «σόι», θρησκευτική ή εθνοτική κοινότητα, κ.ά.). Η αυτονομία, έναντι αυτών των κοινωνικών δομών, παραδόσεων και εμπεδωμένων πρακτικών ευνοεί την αμφισβήτηση, την αλλαγή, την καινοτομία, εντέλει την ίδια την πρόοδο.
Υπό αυτήν την οπτική, οι προσπάθειες συντηρητικής παλινόρθωσης που προσφάτως παρατηρούνται στη Δύση είναι αυτοκαταστροφικές για την ίδια τη θέση της στον κόσμο.
Στην Ασία, το άτομο παραμένει ακόμη σε μεγάλο βαθμό δέσμιο ισχυρότερων δομών (όχι απαραίτητα του κράτους) και υποτάσσεται ευκολότερα στις θεσπισμένες κοινωνικές ιεραρχίες και πρακτικές. Προηγούνται η οικογένεια, η κάστα, η κοινωνική θέση, η θρησκευτική κοινότητα, το φύλο. Το αποτέλεσμα είναι το άτομο να συμπεριφέρεται περισσότερο ως φορέας συλλογικών οντοτήτων και εγγεγραμμένων ιεραρχιών παρά ως αυτόνομη οντότητα.
Τα πράγματα βέβαια αλλάζουν. Η οικονομική ανάπτυξη, η επέκταση των μεταφορών, η αστικοποίηση, η διάδοση νέων συμπεριφορών μέσω του Διαδικτύου, η εκπαίδευση, φέρνουν καινούργια δεδομένα. Η γέννηση νεανικών κινημάτων στην Ασία που σχετίζονται με την ατομικότητα είναι αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών. Στις μεγαλουπόλεις της Ασίας διαμορφώνονται πολυπληθείς θύλακες ατομικής ελευθερίας και ισότητας. Πρωτοποριακή τέχνη και η αβανγκάρντ διανόηση γίνονται όλο και πιο παρούσες. Ο δρόμος όμως είναι μακρύς ακόμη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου