Η περίπτωση της Ιρανής Sakineh, καταδικασμένης σε λιθοβολισμό λόγω μοιχείας, έστρεψε τόσο τους απλούς πολίτες όσο και πολλούς διανοούμενους κατά της εξοργιστικής απόφασης που έλαβε η ιρανική κυβέρνηση, ενάντια σε μια γυναίκα που υποτίθεται πως απάτησε τον άντρα της.
Ο Γάλλος φιλόσοφος Μπερνάρ - Ανρί Λεβί, μέσα από τις σελίδες του περιοδικού του «Regle du Jeu», συγκέντρωσε υπογραφές διανοούμενων και καλλιτεχνών σε μια προσπάθεια να αποτρέψουν την εφαρμογή της ποινής. Πρόκειται για μια περίπτωση που γίνεται αφορμή για ακόμη μία συζήτηση πάνω στο θέμα των διαφορετικών πολιτισμών και στις πιθανότητες για μια σύγκρουση μεταξύ τους.
«Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η Ευρώπη ήταν σίγουρη για την επικράτησή της στον κόσμο. Κυρίευε τη μία χώρα μετά την άλλη, όπως και τους πολιτισμούς τους. Στη διάρκεια αυτής της μακράς περιόδου που συμπίπτει με τις πιο φιλόδοξες μορφές της αποικιακής διαδικασίας, το θέμα μιας σύγκρουσης μεταξύ πολιτισμών απουσίαζε εντελώς. Η ιδέα αυτή παρουσιάζεται στη διάρκεια της Μπελ Επόκ, όταν σταματά η γεωπολιτική επέκταση της Ευρώπης». Η ανάλυση ανήκει στον ιστορικό, ειδικευμένο στον πολιτισμό του αραβικού κόσμου και καθηγητή στο College de France, Ανρί Λορένς.
«Δεν πρέπει να ξεχνούμε» λέει σε συνέντευξή του στο περιοδικό «Μαριάν», «την αμφισημία της λέξης πολιτισμός στα γαλλικά, η οποία παραπέμπει στη διαδικασία εκπολιτισμού και δόμησης μιας κοινωνίας. Οι Ευρωπαίοι στοχαστές ταυτίζουν τη διαδικασία του πολιτισμού με αυτήν της προόδου. Γύρω στο 1820, ο ευρωπαϊκός πολιτισμός αντιπαραβάλλεται με τους άλλους πολιτισμούς του κόσμου, που θεωρούνταν αδρανείς. Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση, η Ευρώπη φέρεται να διαδίδει τον πολιτισμό της στον υπόλοιπο κόσμο, δηλαδή να τον επαναθέτει σε κίνηση».
Πώς όμως περάσαμε από μια υποτιθέμενη υπεροχή του δυτικού πολιτισμού στην ιδέα της σύγκρουσης των πολιτισμών;
«Οι Ευρωπαίοι, στην αρχή του 20ού αιώνα, θέλουν να επιβάλουν τη μοντερνικότητα στις άλλες κουλτούρες. Ακόμη κι αν πρόκειται για μια ιδεολογική δικαιολογία, η αποικιακή επιχείρηση συνέβαλε δραστικά στην ανατροπή των σφαιρών επικράτειας στην τεχνολογική και βιομηχανική μοντερνικότητα. Στη συνέχεια, οι συντελεστές της αποικιακής διαδικασίας δεν άργησαν να συνειδητοποιήσουν την αντίδραση των αποικιοκρατούμενων κοινωνιών απέναντι στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Ηδη ο, με προφητικό ταλέντο, Σατομπριάν στις "Αναμνήσεις πέρα από τον Τάφο", ανησυχούσε με την ιδέα πως, αν οι μουσουλμάνοι εκπολιτίζονταν από τους Ευρωπαίους, κάποια στιγμή θα αποτελούσαν στρατιωτική απειλή εναντίον τους. Αυτό που παρεμβαίνει επίσης στις συνειδήσεις είναι η ιδέα πως οι ανατολικοί πολιτισμοί θα μπορούσαν να δανειστούν το λούστρο του σύγχρονου πολιτισμού, χωρίς όμως να αφομοιώσουν και το πνεύμα. Μόνο στις αρχές του 20ού αιώνα αναδύεται η άποψη πάνω στους πολιτισμούς ως υποκείμενα της Ιστορίας, με τον Γερμανό φιλόσοφο Οσβαλντ Σπένγκλερ και τον Βρετανό ιστορικό Αρνολντ Τόινμπι, που και οι δύο ασχολήθηκαν με εμμονή στο θέμα της "παρακμής της Δύσης", ως αποτέλεσμα της αυτοκτονικής τάσης της ίδιας.
Σύμφωνα με αυτό το σχήμα, ο μεγάλος δυτικός πολιτισμός πεθαίνοντας θα έπρεπε να δημιουργήσει έναν άλλο μεγάλο πολιτισμό. Αυτή η άποψη συγκρίνεται με τη συνέχιση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού στον δυτικό που έφτασε με τους διαδόχους του Αλεξάνδρου έως την Κίνα. Μόνο με τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο προωθείται η σκέψη της θνητότητας του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Τότε είναι που τίθεται το θέμα αν οι πολιτισμοί μπορούν να θεωρηθούν πολιτικά υποκείμενα».
Ισχυρίζεστε στο τελευταίο σας βιβλίο πως ο μόνος τρόπος για να αποτραπεί μια σύγκρουση πολιτισμών είναι ακριβώς να μη θεωρούνται οι πολιτισμοί πολιτικά υποκείμενα.
«Ο απτός πολιτισμός της ανθρωπότητας, που περιλαμβάνει τα ήθη και τα πολιτισμικά έθιμα, κυκλοφορεί πολύ πιο εύκολα από τα αντικείμενα της διανόησης: είναι ευχάριστο σε κάθε Δυτικό σήμερα να τρώει κουσκούς ή να μαθαίνει πολεμικές τέχνες. Η καθημερινότητά μας είναι κορεσμένη από αντικείμενα και έθιμα άλλων πολιτισμών. Το ίδιο συμβαίνει και με τους λαούς που βρίσκονται εκτός Ευρώπης και έχουν υιοθετήσει στην καθημερινότητά τους πολλά χαρακτηριστικά της ευρωπαϊκής κουλτούρας, από το ντύσιμο έως το φαγητό στο τραπέζι. Το θέμα της σύγκρουσης λοιπόν δεν εντοπίζεται σε θέματα καθημερινότητας.
Πίσω από την έννοια της σύγκρουσης των πολιτισμών, όπως την ανέπτυξε ο Χάντιγκτον, συναντάμε πολιτικά υποκείμενα που παίζουν το χαρτί των αξιών για να ισχυροποιήσουν τους ηθικούς κανόνες της οργάνωσης της κοινωνίας. Από την αρχή του 20ού αιώνα, όπου εκδηλώθηκε μια έντονη αντίδραση εναντίον της εξαγωγής της παγκοσμιότητας μέσω της Γαλλικής Επανάστασης, άρχισε να αμφισβητείται και η ίδια η δυτική κουλτούρα και η αμφισβήτηση αυτή δεν θα πάψει να αναδύεται από τα βάθη του δυτικού πολιτισμού, αν η συζήτηση γι' αυτό το θέμα δεν περάσει σε άλλα πολιτικά υποκείμενα».
Ο Αμερικανός δοκιμιογράφος Πολ Μπέρμαν απέδειξε πως ο ισλαμισμός ανέλαβε τη ριζοσπαστική κριτική της νεωτερικότητας που προέκυψε από την ευρωπαϊκή συντηρητική επανάσταση.
«Οταν ήμουν νέος είχα διαβάσει ένα βιβλίο του Ανρί Λεφέμπρ για τον μαρξισμό, όπου ο χαρακτηρισμός ενός συστήματος σκέψης ως "απόλυτου" περνούσε ως κάτι θετικό. Σήμερα, οι αξίες επικαλούνται, προωθούνται και αντιστρέφονται σε μια αμυντική οπτική ενάντια στην αλλαγή και την "ανοιχτή κοινωνία". Ετσι λοιπόν, οι συγκρούσεις αρχών συνεχίζουν να μετατρέπονται σε συγκρούσεις αξιών. Ο δυτικός πολιτισμός συνεχίζει να παράγει ή να μεταδίδει νόρμες που επιδιώκει εκούσια ή ακούσια να επιβάλει στον υπόλοιπο κόσμο. Παίρνουμε θέση υπέρ των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων που καταδιώκονται σε ορισμένα ολιγαρχικά κράτη του Τρίτου Κόσμου και λησμονούμε γρήγορα πως και στα δυτικά κράτη, πριν από τρεις δεκαετίες, οι ομοφυλόφιλοι δεν είχαν ίσα δικαιώματα με τους ετεροφυλόφιλους. Από τη μια πλευρά, οι Δυτικοί συνεχίζουν να βομβαρδίζουν τον υπόλοιπο κόσμο με νέες νόρμες και συγχρόνως τα ανθρώπινα δικαιώματα ενισχύονται με βάση την αρχή της ισότητας: η αναφορά στο παράδειγμα της "σύγκρουσης των πολιτισμών", αν θέλουμε να αναλογιστούμε τις σχέσεις της Δύσης και του Ισλάμ, εμπεριέχει ήδη ένα δυτικό τρόπο σκέψης».
Ομως η συνείδηση μιας διεθνούς κοινότητας πιστών υπήρξε πάντα κεντρική ιδέα για το Ισλάμ...
«Ας μην υπερβάλλουμε. Πριν από την κατασκευή του καναλιού του Σουέζ, ένας Κινέζος μουσουλμάνος για να φτάσει στις ακτές της Μεσογείου χρειαζόταν να ταξιδεύει επί δύο χρόνια. Ιστορικά, οι Ευρωπαίοι ήταν εκείνοι που ονόμασαν τον κόσμο. Ο Τρίτος Κόσμος υπάρχει μόνο σε σχέση με τον Πρώτο Κόσμο. Ακόμη και οι Κινέζοι δεν ξεφεύγουν από αυτή την επιρροή:
παρά την τεράστια κουλτούρα τους και τη γεωγραφική τους έκταση, αντιλαμβάνονται την ίδια τους την ιστορία σε σχέση με τις κατηγορίες της δυτικής σκέψης. Η Ινδία επίσης αγνοούσε ποιος ήταν ο ινδικός πολιτισμός προτού τον προσδιορίσουν οι Ευρωπαίοι.
παρά την τεράστια κουλτούρα τους και τη γεωγραφική τους έκταση, αντιλαμβάνονται την ίδια τους την ιστορία σε σχέση με τις κατηγορίες της δυτικής σκέψης. Η Ινδία επίσης αγνοούσε ποιος ήταν ο ινδικός πολιτισμός προτού τον προσδιορίσουν οι Ευρωπαίοι.
Εκείνοι που προβάλλουν το φάσμα μιας σύγκρουσης πολιτισμών, δημιουργούν μια αντιπαλότητα μεταξύ του "εμείς" και του "άλλοι". Στην πραγματικότητα κάνουν το αντίθετο: αντιπαλεύουν μεταξύ τους. Υπερασπίζονται μια φανταστική αυθεντικότητα κάθε πολιτισμικής περιόδου. Πιστεύουν πως πολεμούν τον άλλον, όταν στην πραγματικότητα πολεμούν τους ίδιους καταπιέζοντας την πλευρά του άλλου που υπάρχει μέσα σε αυτούς. Σήμερα, αν θέλουμε να εμποδίσουμε τη σύγκρουση των πολιτισμών οφείλουμε να παραδεχτούμε την παρουσία του άλλου στην ταυτότητά μας. Πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας πως ένα άτομο μπορεί να κατέχει πολλαπλές ταυτότητες.
Ωστόσο, οι προβλέψεις για τη συνέχεια του 21ου αιώνα είναι πολύ πιο καθησυχαστικές γιατί, σύμφωνα με τους υπολογισμούς των ειδικών, προβλέπεται μεσοπρόθεσμα μια δημογραφική ύφεση. Από το 2050 ο παγκόσμιος πληθυσμός θα σταματήσει να αυξάνεται. Επομένως οι μετακινήσεις πληθυσμών θα μειωθούν. Μετά το 2050, οι Ευρωπαίοι ενδεχομένως να δυσκολεύονται να βρουν ανθρώπους από άλλες χώρες για να προσέχουν τους ενενηντάχρονους συγγενείς τους. Ο δημογραφικά σταθερός πλανήτης μας θα έχει αρκετά ομογενοποιημένα επίπεδα ανάπτυξης. Παράλληλα, ο δυτικός κόσμος με την ευρεία έννοια θα σημαδευτεί από τους διάφορους πολιτισμικούς δεσμούς και ο μη δυτικός κόσμος θα είναι πολύ πιο φτωχός από πολιτισμικής άποψης λόγω της εθνικής ομογενοποίησης»
Ωστόσο, οι προβλέψεις για τη συνέχεια του 21ου αιώνα είναι πολύ πιο καθησυχαστικές γιατί, σύμφωνα με τους υπολογισμούς των ειδικών, προβλέπεται μεσοπρόθεσμα μια δημογραφική ύφεση. Από το 2050 ο παγκόσμιος πληθυσμός θα σταματήσει να αυξάνεται. Επομένως οι μετακινήσεις πληθυσμών θα μειωθούν. Μετά το 2050, οι Ευρωπαίοι ενδεχομένως να δυσκολεύονται να βρουν ανθρώπους από άλλες χώρες για να προσέχουν τους ενενηντάχρονους συγγενείς τους. Ο δημογραφικά σταθερός πλανήτης μας θα έχει αρκετά ομογενοποιημένα επίπεδα ανάπτυξης. Παράλληλα, ο δυτικός κόσμος με την ευρεία έννοια θα σημαδευτεί από τους διάφορους πολιτισμικούς δεσμούς και ο μη δυτικός κόσμος θα είναι πολύ πιο φτωχός από πολιτισμικής άποψης λόγω της εθνικής ομογενοποίησης»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου