ΠΑΣΧΑ: Η υπέρβαση του θανάτου

Από τον  Νίκο Παπουτσόπουλο

Σε γοητευτικό αίνιγμα και μύθο είχαν μετατρέψει οι Ελληνες τους στοχασμούς για τη μετά τον θάνατο ζωή προκειμένου να λειάνουν την αγωνία και τους φόβους. Αρχέγονοι πολιτισμοί και θρησκείες αποτυπώνουν τη βαθύτατη επιθυμία της συμμετοχής στην αιωνιότητα μέσα από τα αισθητά όρια της θνητότητας: «Αν δεν μας παίδευαν οι ανησυχίες για τα ουράνια φαινόμενα και για τον θάνατο, μήπως έχουν κάποια σχέση με εμάς, αλλά και η αδυναμία να κατανοήσουμε τα όρια των επιθυμιών και του πόνου, τότε δεν θα μας ενδιέφερε η μελέτη της φύσης» έλεγε ο Επίκουρος.

Μεταξύ επιθυμιών και πόνου, σε έννοιες χώρου και χρόνου καθόλου απόλυτες και σταθερές, ο μύθος της θνητής ύπαρξης διαρκεί τόσο μόνον όσο μια φευγαλέα εντύπωση ενός έργου τέχνης, που ατελώς μιμείται τη φύση. «Του ανθρωπίνου βίου ο μεν χρόνος στιγμή, η δε ουσία ρέουσα η δε αίσθησις αμυδρά», σύμφωνα με τον Μάρκο Αυρήλιο. Ο ίδιος, εξάλλου, είχε υποστηρίξει πως όλα όσα συμβαίνουν, η γέννηση, ακόμα και ο θάνατος, προέρχονται από την ίδια νοερή πηγή, τη φύση, τον Θεό Λόγο.

Στον Θεό, μόνον, το τέλειο και αιώνιο ον, ανήκει η αιώνια ζωή, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Η επιμήκυνση των ορίων του θνητού βίου, ακόμη και η ανακάλυψη του ελιξίριου της αιώνιας ζωής, της αθανασίας, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή μέσα στα όρια της τραγικότητας, αποτέλεσε διαχρονικά, με εμπειρική προσέγγιση, το σημείο διαπραγμάτευσης της ελπίδας και της πίστης.

Υπόσχεση ζωής αιώνιας, όμοια με εκείνην που είχε προτείνει η Καλυψώ στον Οδυσσέα, όταν του πρόσφερε τη θεϊκή τροφή. Ο Οδυσσεύς αρνήθηκε να δοκιμάσει και προτίμησε να φτάσει στα όρια των κοινών αντοχών, να αποδεχθεί τη θνητότητά του, να ενσωματωθεί με αυτήν και να παραδεχθεί την ισχύ του φυσικού νόμου: για να αποκτήσει την αθανασία έπρεπε πρώτα να αντιμετωπίσει τον θάνατο και να τον υπερβεί.

Ο «θεϊκός» Αχιλλεύς, με διαβεβαιώσεις μεγαλύτερης διάρκειας βίου από τους υπολοίπους, υποκύπτει στη θνητή φύση, ενώ μοίρα τραγική τον υποχρεώνει να φτάσει στις πύλες του Αδη πολύ πιο σύντομα από άλλους θνητούς.  

Ο Διόνυσος από άνθρωπο ζητεί να του δείξει τον δρόμο για το βασίλειο του Κάτω Κόσμου και κατευθύνεται προς τον τάφο του γεμάτος ερωτική επιθυμία. 

Η Δήμητρα, θεά και αυτή, με μάτια απλής θνητής, θέλει να συναντήσει ξανά την κόρη της Περσεφόνη στο κτιστό φως, σε γνώριμες διαστάσεις, που ερμηνεύουν τις αποφάσεις της μοίρας, αφού για τη λογική παραμένει ασαφής η έννοια της αιωνιότητας.

«Αιωνιότητα και χρόνος είναι δύο διαφορετικές έννοιες» αναφέρει ο Πλωτίνος: η αιωνιότητα βρίσκεται ήδη σε πληρότητα ύπαρξης κάθε στιγμή, χωρίς καμία ανάγκη επιβεβαίωσης, ενώ ο χρόνος βρίσκει τη σύνθεση της πληρότητάς του στη βεβαιότητα του μέλλοντος. 

Ο Οδυσσεύς γνωρίζει τη σκληρότητα του θανάτου, ενώ ο Ηρακλής προκειμένου να αποθεωθεί σε έτερο παρόν του Ολύμπου κατέρχεται στον κόσμο των νεκρών, ώστε με τον θάνατό του να καταλύσει το κράτος του Αδη και να κατανικήσει τον θάνατο.

Στη θυσιαστική πορεία του θεού του, εναποθέτει το γένος των θνητών την ελπίδα της εξαγοράς του από την κατάρα του φυσικού νόμου και από την ακατάληπτη θεϊκή διαδρομή, αναμένει την υπέρβαση και τη λύτρωση από τον «φοβερώτατον ζόφον του θανάτου». Με αυτήν την προσδοκία κατά τη διάρκεια της ετήσιας εορτής σε ανάμνηση του θανάτου και της ανάστασης του Αδώνιδος, «έστρωναν αργυρή κλίνη για το ξύλινο ομοίωμα του πολυέραστου θεού, και την κάλυπταν με σπόρους από φυτά που αναβλασταίνουν σύντομα μα και που σύντομα μαραίνονται, με κλαδιά δένδρων ιερών από τους κήπους του και με άνθη που διατηρούσαν σε πήλινα δοχεία», σύμφωνα με τον ποιητή Θεόκριτο.

Η θριαμβευτική διάβαση στην απέναντι όχθη, στην άλλη διάσταση, την ορθολογιστικά αναπάντητη, βρίσκεται εκτός πραγματικότητας, στα σύνορα του μύθου και της φαντασίας, στα όρια υπερφυσικών κατορθωμάτων γένους ηρώων, που χωρίς συναινέσεις και συμβιβασμούς υποτέλειας υπερέβη με θάρρος και πίστη όρια θνητού κι εφήμερου χώρου και χρόνου. Εκείνοι που διήλθαν «διά πυρός και ύδατος» τα όρια της σύμβασης παρέκαμψαν τα στεγανά του χρόνου και συνέτριψαν τις πύλες του Αδη, νίκησαν τον θάνατο, έγιναν σύμβολα, κατέκτησαν την αθανασία μέσα από μια θριαμβική ανάληψη και έμειναν ζωντανοί «εν ετέρα μορφή» στη μνήμη και την ποίηση.

Η θεϊκή φύση του Λόγου που υπερβαίνει τα όρια της θνητότητας αποτελεί...

 

 

 την τέλεια Αρχή, αφού είναι η μόνη που συμπεριλαμβάνει όλες τις άλλες ως έκφραση και ως δημιουργία. «Εν τω Λόγω ζωή ην και η ζωή ην το φως των ανθρώπων».