ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: Αθήνα, ανοχύρωτη πόλη

Από τον Γιώργο Λακόπουλο

Ήρθαν οι άδειες για την τηλεόραση και ξεχάσαμε κιόλας ότι στο κέντρο της πρωτεύουσας ξυλοκοπήθηκε άγρια, μέρα μεσημέρι, ο διοικητής της Τροχαίας. 

Όταν το μόνο αποτέλεσμα που προκαλεί αυτή η πράξη είναι η κομματική αντιπαράθεση το πρώτο ερώτημα είναι: μήπως η αστυνόμευση της πόλης είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την αφήσουμε στην αστυνομία, στην κυβέρνηση και στα κόμματα;

Αυτοί οι φορείς δείχνουν να αγνοούν τα κίνητρα και τα χαρακτηριστικά των ομάδων που χτυπούν τα τελευταία χρόνια στους δρόμους της πόλης. Δεν αντιλαμβάνονται ότι δεν πρόκειται για παράπλευρες δραστηριότητες πολιτικών κινητοποιήσεων, όπως παλαιότερα με τους "αναρχικούς". Είναι νέο φαινόμενο, στο οποίο η κρίση προσθέτει τυπικές δραστηριότητες του ποινικού δικαίου και νέους "πληθυσμούς", που δεν μιλούν πάντα την ελληνική γλώσσα.

Απέναντι σ' αυτές τις ομάδες, η πόλη είναι ανοχύρωτη. Με απαγορευμένες περιοχές και αυτόνομα φέουδα βίας.

Οι συνέπειες δεν είναι μόνο η δημιουργία περιβάλλοντος φόβου .Η ανομία είναι ακριβή. Αν μετρήσει ποτέ κανείς πόσο έχουν κοστίσει στο Δημόσιο και τους ιδιώτες τα επεισόδια βίας των τελευταίων δεκαετιών, με τις πυρπολήσεις και τους λοιπούς βανδαλισμούς –αλλά και τις ανθρώπινες ζωές που χάθηκαν– θα εκπλαγεί.

Ποιος προστατεύει ποιον

Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό. Ελληνική είναι η αδράνεια και ενίοτε η ανοχή στην αντιμετώπισή του. Πριν από τρεις δεκαετίες συγκλήθηκε στη Γαλλία το "Φόρουμ των δήμων για την ασφάλεια στην πόλη", που συνεχίσθηκε με ένα διεθνές συνέδριο, στο Παρίσι, για το ίδιο θέμα.  

Επίσημη ελληνική εκπροσώπηση δεν υπήρξε, αλλά –τι σύμπτωση!– μετείχε ένας Έλληνας καθηγητής της Εγκληματολογίας που θα εμπλεκόταν πολλά χρόνια αργότερα ως υπουργός στην υπόθεση της αντιμετώπισης της βίας στο αστικό περιβάλλον: ο Γιάννης Πανούσης, που είχε υπάρξει στο παρελθόν θύμα της βίας.

Το θέμα του συνεδρίου δεν ήταν τι κάνουν και τι δεν κάνουν οι κυβερνήσεις για να προστατεύουν τους πολίτες από τη βία των ομάδων. Ήταν πώς μπορούν οι κάτοικοι μιας πόλης να την προστατεύσουν μέσω των δήμων και άλλων οργανώσεων, χωρίς την αστυνομία σε ρόλο πρωταγωνιστή.

Οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες – ούτε είναι λύση η αυτοδικία. Απλώς στην έννοια της οργάνωσης μιας πόλης εντάσσεται πλέον και η αυτοπροστασία της από κάποια μέλη της κοινωνίας της που μετατρέπουν την παραβατικότητα σε δικαίωμα, ή σε πολιτικό σύνθημα.

Τι κάνουν στην Ευρώπη

Από τη φύση του αυτό το πρόβλημα θα αναπαράγεται. Αλλά κάποιες κοινωνίες δεν μένουν απαθείς. 

Π.χ., στην Ολλανδία εγκαταστάθηκαν "παρατηρητήρια" σε ευαίσθητες περιοχές, και καταγράφουν τις ιδιαίτερες όψεις του προβλήματος, ώστε να ξέρουν με τι ακριβώς έχουν να κάνουν. 

Στη Σουηδία δημιουργήθηκαν τοπικές επιτροπές, που έρχονταν σε επαφή με ομάδες και άτομα υψηλής επικινδυνότητας.

Σε πόλεις της Γαλλίας συστάθηκαν "ομάδες του δρόμου" –γιατροί, δικηγόροι, δικαστικοί κ.λπ.– για προληπτικές παρεμβάσεις σε "δύσκολες" περιοχές. 

Στην Αγγλία υπάρχουν "επιτροπές προσέγγισης" από πρώην καταδικασθέντες σε ρόλο κοινωνικού λειτουργού .

Σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις δημιουργήθηκαν "γραφεία" που στρατολογούν νέους που αλητεύουν στις γειτονιές, σε εργασίες κοινής ωφέλειας. Σε κάποιες χώρες οι δήμοι καθιέρωσαν ειδικά μαθήματα στα σχολεία, καθώς ο βανδαλισμός στο σχολικό περιβάλλον θεωρήθηκε προθάλαμος σοβαρότερης εγκληματικότητας.

Το κράτος των Εξαρχείων

Η ιδιαιτερότητα της Αθήνας είναι η εγκατάσταση ομάδων βίας σε μια συγκεκριμένη περιοχή στο κέντρο της πόλης –στα Εξάρχεια– στην οποία ο νόμος ισχύει κατά περίπτωση ή δεν ισχύει καθόλου.Μια γειτονιά στην οποία παλαιότερα διακινούνταν ιδέες, ιδιαιτερότητες και περιθωριακοί τρόποι ζωής, σε συνθήκες ελευθερίας, εξελίχθηκε σε άντρο εγκληματικότητας με αυτόνομο καθεστώς. Κάτι σαν Βατικανό ή Ανατολικό Βερολίνο της παραβατικότητας.

Την ίδια στιγμή η Πολιτεία παραδέχεται σιωπηλά ότι αδυνατεί να εφαρμόσει τον νόμο στη συγκεκριμένη περιοχή. Απέναντι σ' αυτή την εξέλιξη η προστασία των πολιτών αρχίζει και τελειώνει σε έναν "διάλογο" στον οποίο πρωταγωνιστούν τα κόμματα, τα ΜΜΕ, διάφοροι παράγοντες που δαιμονολογούν ασύστολα ή θεωρητικολογούν ανούσια.

Διαχρονικά τα κόμματα με τις παρεμβάσεις τους αλλοιώνουν το φαινόμενο που διογκώνεται σ αυτή τη περιοχή. Το πρόβλημα της βίας των ομάδων αντιμετωπίζεται σαν ένα ακόμη πεδίο πολιτικής αντιδικίας.

Τα τελευταία χρόνια ο δήμαρχος Αθηναίων, Γιώργος Καμίνης, προσπαθεί να εμπλακεί στην αναζήτηση λύσεων, όπως είχε κάνει παλαιότερα και ο Νικήτας Κακλαμάνης, αλλά οι κυβερνήσεις δεν ενδιαφέρονται για τις υποδείξεις τους.

Πολιτικά παιχνίδια

Ανάλογα με την κυβέρνηση,πότε ανακοινώνονται αψυχολόγητα μέτρα που δεν μπορούν να εφαρμοστούν, ή να αντιμετωπίσουν ριζικά το πρόβλημα και πότε υπάρχει πλήρης απραξία, αν όχι και συμπάθεια για τα "κινήματα" που συγκαλύπτουν παραβατικότητα, ή χρησιμοποιούν τη βία για "πολιτικούς" σκοπούς.

Από τη μια οι κυβερνήσεις προσπαθούν να διασκεδάσουν προσωρινά τους φόβους των πολιτών με δηλώσεις σαν αυτές που κάνει ο Ν. Τόσκας μετά τον ξυλοδαρμό του αξιωματικού του. Και από την άλλη, οι αντιπολιτευόμενοι απλώς εκμεταλλεύονται την κυβερνητική αποτυχία.

Κάθε φορά που κλιμακώνεται το φαινόμενο της οργανωμένης βίας κλιμακώνεται και το πολιτικό παιχνίδι εντυπώσεων. Έτσι η συζήτηση μετακινείται διαρκώς στο πολεμικό πεδίο της πολιτικής.

Αστυνόμευση χωρίς αστυνομία:

Οι υπουργοί Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης υπόσχονται κατά καιρούς ρυθμίσεις που θα θωρακίσουν, υποτίθεται, το κέντρο της Αθήνας από βανδαλισμούς, αλλά στη συνέχεια αναδιπλώνονται ή καταφεύγουν σε μέτρα όπως η "ποινικοποίηση της κουκούλας".

Ενίοτε το πολιτικό πρόσημο των κυβερνήσεων ορίζει και τη διαχείριση του προβλήματος. Π.χ., αυτοί που κυβερνούν σήμερα έχουν προφανή δυσκολία να οργανώσουν αστυνομικές επιχειρήσεις στα Εξάρχεια. Αυτοί που κυβερνούσαν πριν, πίστευαν ότι μόνο με αστυνομικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζεται το πρόβλημα, αλλά η αστυνομία επί των ημερών τους πήγαινε μέχρι τα... σύνορα των Εξαρχείων. Και στις δυο περιπτώσεις η αστυνόμευση γίνεται... χωρίς την αστυνομία. Ένστολοι δεν κυκλοφορούν στην επικράτεια της βίας ή δεν... δικαιούται να κυκλοφορήσουν.

Στρατηγικό πλεονέκτημα των ομάδων βίας είναι το πανεπιστημιακό άσυλο, στο οποίο καταφεύγουν και ουδείς τις πλησιάζει. Ακόμη και όταν ο νόμος της Άννας Διαμαντοπούλου έδινε στους πρυτάνεις των ΑΕΙ το δικαίωμα να επιλέξουν την αστυνόμευση των χώρων τους, δεν το έκαναν.

Στο παρελθόν υπήρξαν και πρακτικές λύσεις για το άσυλο. Π.χ., έπεσε στο τραπέζι η ιδέα να αναγορευτεί το κτίριο του Πολυτεχνείου στη Στουρνάρα σε Μουσείο Αντίστασης ή κάτι παρεμφερές και χωρίς να χάσει τον ιστορικό συμβολισμό του να τεθεί εκτός ασύλου.

Καμιά λύση δεν μελετήθηκε επαρκώς και καμιά δεν μπήκε σε εφαρμογή. Οι "συντηρητικοί" επικαλούνται τον νόμο και την τάξη –αλλά δεν έλυσαν το πρόβλημα όταν κυβερνούσαν μόνο μ' αυτό– και οι "προοδευτικοί εξαντλούνται σε αναφορές στα ατομικά δικαιώματα και τις δημοκρατικές ελευθερίες.

Η οργανωμένη βία στο κέντρο της πόλης επεκτείνεται και εμπλουτίζεται με νέες μορφές και νέες ομάδες, αλλά η συζήτηση για τη διαχείρισή της γίνεται απλώς για τη συζήτηση.