ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - BREXIT - E.E.: Αρχίζει το πιο πολύπλοκο διαζύγιο τoυ κόσμου

Tου Alex Barker/ FINANCIAL TIMES

Η ψήφος της Βρετανίας για να φύγει από την ΕΕ είναι η έναρξη του πιο περίπλοκου διαζυγίου στον κόσμο.

Υπάρχουν γενικές οδηγίες για το πώς θα είναι οι επόμενες διαδικασίες, αλλά η διαπραγμάτευση θα είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοσχεδιασμός. 

 Οι εκτιμήσεις για το πόσο καιρό θα διαρκέσει κυμαίνονται από δύο χρόνια μέχρι μια δεκαετία ή περισσότερο. 

Για τους αξιωματούχους που εμπλέκονται, είναι μια νομικά και πολιτικά άγνωστη περιοχή. Ανώτατος αξιωματούχος της ΕΕ τόνισε: «Αντιμετωπίζουμε ένα εκατομμύριο τρελές ερωτήσεις και δεν θα έχουμε απαντήσεις σύντομα».

Στόχος είναι να λυθεί η 43ετής συμμετοχή της Βρετανίας στο μπλοκ, να απελευθερωθεί και να διακοπεί η κοινή κυριαρχία, και έπειτα να επαναδιαμορφωθεί η μεγαλύτερη κοινή αγορά της Γης.

Τρία θεμελιώδη ζητήματα εγείρονται.

Στην ουσία, τι πολιτικές και εμπορικές συμφωνίες θα απαιτήσει η Βρετανία και το αν η ΕΕ θα τις δεχθεί.

Σε ό,τι αφορά στην εκτέλεση, η συμφωνία για την έξοδο -το διαζύγιο και η διακοπή παλαιών υποχρεώσεων- θα επιτευχθεί την ίδια στιγμή με την εμπορική συμφωνία που θα καλύπτει το εμπόριο μετά το Brexit;

Σε όλη την ήπειρο, αγορές, αξιωματούχοι, πρόεδροι και πρωθυπουργοί γνωρίζουν ότι η Βρετανία και οι πρώην εταίροι της στην ΕΕ ξεκινούν ένα πιθανώς επικίνδυνο πολιτικό ταξίδι, κινούμενοι σε μεγάλο βαθμό στο σκοτάδι.

«Η απόφαση θα μπορούσε να πυροδοτήσει συναισθηματικές αυξομειώσεις σε όλη την Ευρώπη, των οποίων οι τελικές συνέπειες είναι απίθανο να προβλεφθούν», επεσήμανε ο John Bruton, ο πρώην Ιρλανδός πρωθυπουργός.

Προκειμένου να ηρεμήσουν οι ανησυχίες άμεσα μετά τα αποτελέσματα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες επιθυμούν να δείξουν ότι υπάρχουν έγκαιροι και μεθοδικοί τρόποι για να γίνει ο διαχωρισμός. Σε περίπτωση μιας ψήφου για αποχώρηση, ο Εμανουέλ Μακρόν, ο υπουργός Οικονομίας της Γαλλίας, ανέφερε ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα στείλουν άμεσα «ένα ακλόνητο μήνυμα και χρονοδιάγραμμα» για το Brexit. «Για το συμφέρον της ΕΕ, δεν μπορούμε να αφήσουμε οποιοδήποτε περιθώριο ασάφειας, ή να αφήσουμε να περάσει πολύς χρόνος», τόνισε μιλώντας στη Le Monde.

Δικηγόροι σε Γουάιτχολ και Βρυξέλλες βλέπουν δύο ευδιάκριτα μονοπάτια:

  Το πρώτο καλύπτεται από το Άρθρο 50 των Ευρωπαϊκών Συνθηκών -η λεγόμενη διάταξη εξόδου η οποία σκιαγραφεί μια διετή περίοδο με δυνατότητα παράτασης, μέχρι να φύγει κάποια χώρα.

Ένα δεύτερο μονοπάτι αφορά σε συμφωνίες για μελλοντικές σχέσεις, από το εμπόριο μέχρι τη συνεργασία σε ασφάλεια και επιβολή του νόμου. Αυτή είναι πιο περίπλοκη διαπραγμάτευση και, μόλις συμφωνηθεί, είναι δυσκολότερο να επικυρωθεί. Απαιτεί ομοφωνία και έγκριση περισσοτέρων από 30 ευρωπαϊκών, εθνικών και περιφερειακών κοινοβουλίων, πιθανώς και έπειτα από εθνικά δημοψηφίσματα.

Υπάρχουν εναλλακτικές: 

 

Μία είναι η απόπειρα ενός διαζυγίου υπό τους βρετανικούς όρους. Η καμπάνια Leave έχει σκιαγραφήσει σχέδια να νομοθετήσει στη Βουλή των Κοινοτήτων, ώστε να ανακληθούν άμεσα κάποιες ευρωπαϊκές υποχρεώσεις, ενώ ταυτόχρονα θα καθυστερήσει την εφαρμογή της διάταξης «διαζυγίου» του Άρθρου 50, ώστε να στερήσει από την ΕΕ το πλεονέκτημα του χρόνου.

Οποιαδήποτε μονομερή βήματα θα προκαλούσαν σοβαρές εντάσεις με την ΕΕ. Οι Βρυξέλλες εξετάζουν επιλογές ώστε να αντεπιτεθούν, περιλαμβανομένης της αναστολής των προνομίων που απολαμβάνουν οι βρετανικές εταιρίες στο πλαίσιο της κοινής αγοράς. Ο σερ Andrew Cahn, πρώην επικεφαλής του βρετανικού Οργανισμού Εμπορίου και Επενδύσεων (UK Trade and Investment), του σώματος προώθησης του βρετανικού εμπορίου, ανέφερε: «Η μονομερής δράση θα ρίξει τον νόμο της χώρας σε αβεβαιότητα και θα διακινδυνεύσει εκδικητική αντίδραση από τους άλλους. Θα είναι μια ολισθηρή κατηφόρα προς το πραγματικό χάος».

Βάσει νόμου, τίποτα ουσιαστικό δεν αλλάζει για τις βρετανικές εταιρίες μέσα στις ερχόμενες εβδομάδες, μήνες και πιθανώς χρόνια. Η επίσημη διάσπαση με την ΕΕ θέλει ακόμη κάποιο χρόνο.

Αλλά η Βρετανία θα βρεθεί σε πολιτική αναταραχή, καθώς θα ορίζεται η μοίρα του Ντέιβιντ Κάμερον και της κυβέρνησής του. Μια κούρσα για την ηγεσία του Συντηρητικού κόμματος θα μπορούσε να πάρει κάποιους μήνες, μέχρι να οριστεί νέος πρωθυπουργός. Πρόωρες γενικές εκλογές δεν μπορούν να αποκλειστούν.

Αυτό σημαίνει πως μια σημαντική καθυστέρηση είναι πιθανή. Τεχνικές διεργασίες σε επίπεδο αξιωματούχων θα ξεκινήσουν την Παρασκευή. Αλλά καμία σοβαρή διαπραγμάτευση δεν μπορεί να αρχίσει μέχρι η Βρετανία να αποφασίσει πώς θέλει να πραγματοποιήσει αυτό το διαζύγιο και τι συμφωνίες θα απαιτήσει για μετά την έξοδο. Η Βουλή των Κοινοτήτων επίσης έχει λόγο σε οποιαδήποτε εντολή για διαπραγμάτευση Brexit.

Μέλη της καμπάνιας Leave, όπως ο Μάικλ Γκόουβ και ο Μπόρις Τζόνσον, έχουν υπερασπιστεί μια ολοκληρωτική έξοδο από την κοινή αγορά και τη διαπραγμάτευση συγκεκριμένης εμπορικής συμφωνίας με την ΕΕ. Κάποιοι βουλευτές του Εργατικού κόμματος έχουν επισημάνει ότι θα αγωνιστούν για την παραμονή στην κοινή αγορά ως μη μέλος, ακόμη κι αν αυτό περιλαμβάνει υποχρεώσεις ελεύθερης μετακίνησης και πληρωμές στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό.

Οι περισσότεροι βουλευτές στη Βουλή των Κοινοτήτων υποστήριξαν το Remain στο δημοψήφισμα. Αν και αυτό το επιχείρημα θα παραμείνει καθ' όλη τη διάρκεια του 2016 και πιθανώς και αργότερα, η Ευρώπη θα περιμένει υπομονετικά.

«Δεν θα υπάρχει χρόνος για ρομαντικά οράματα. Η καμπάνια Leave θα πρέπει να έρθει αντιμέτωπη με την πραγματικότητα», έγραψε ο Adam Lazowski, καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Ουέστμινστερ. «Παρότι και οι δύο πλευρές έχουν πολλά να χάσουν, θα είναι ένας εναντίον 27. Δεν θα είναι η ΕΕ που εγκαταλείπει το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά το αντίθετο».

Ένα από τα μεγαλύτερα οικονομικά ρίσκα είναι μια παρατεταμένη περίοδος μεταξύ της εξόδου της Βρετανίας και των νέων εμπορικών συμφωνιών. 

Ο Ντόναλντ Τουσκ, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, έχει υπογραμμίσει ότι η ακύρωση υποχρεώσεων που απορρέουν από συνθήκες θα είναι «σχετικά εύκολη» και θα πάρει περίπου δύο χρόνια. Αυτό θα μπορούσε να διευθετήσει ανοικτούς λογαριασμούς από τον προϋπολογισμό και τα επενδυτικά σχέδια, τα δικαιώματα των expatriates σε όλη την ΕΕ και στη Βρετανία, αλλά και την απόσυρση Βρετανών από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.

Πρόσθεσε όμως ότι θα είναι «πολύ πιο δύσκολη» η διαπραγμάτευση μιας νέας σχέσης. Αυτό θα μπορούσε να πάρει τουλάχιστον πέντε χρόνια ακόμη, «χωρίς καμία εγγύηση επιτυχίας». 

Η Γαλλία και η Γερμανία είναι ανοικτές στην έναρξη τέτοιου είδους συζητήσεων για το εμπόριο παράλληλα με τις διαπραγματεύσεις για το διαζύγιο, αλλά δεν είναι πρόθυμες να δώσουν εγγυήσεις ότι οι δύο συμφωνίες θα ολοκληρωθούν γρήγορα και ταυτόχρονα, κάτι που θα ήταν το ιδανικό σενάριο για τη Βρετανία.

«Θα υπάρξει ένα κενό», υποστήριξε διπλωμάτης που εμπλέκεται με τον σχεδιασμό. «Είναι αδιανόητο να εφαρμοστεί μια εμπορική συμφωνία έπειτα από δύο χρόνια».

Μια ανώμαλη προσγείωση θα σήμαινε ότι η Βρετανία θα έμενε μόνο στους εμπορικούς όρους του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου για να στηριχθεί, χωρίς προνομιακή πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές για τις βρετανικές εταιρίες. Μια πιο ήπια μετάβαση θα μπορούσε να κανονιστεί, αλλά θα απαιτούσε τη συμφωνία και των 28 μελών.

Αν, για παράδειγμα, τα μέλη της ΕΕ αποφασίσουν γρήγορα σε μια εμπορική συμφωνία, αυτή θα μπορούσε να εφαρμοστεί προσωρινά ενώ θα ξεκινά η μακρόχρονη και απρόβλεπτη διαδικασία επικύρωσης σε εθνικό επίπεδο.

Άλλη μια επιλογή είναι η προσωρινή επαναφορά ενός παγιωμένου μοντέλου -όπως εκείνου της Νορβηγίας-, για να λάβει η Βρετανία πλήρη πρόσβαση στην κοινή αγορά, τη στιγμή που η νέα εμπορική της συμφωνία θα προχωρά. Αυτό μπορεί να είναι αδύνατο για μια κυβέρνηση μετά το Brexit. Για αρκετά χρόνια θα ζει βάσει ευρωπαϊκών κανόνων που δεν θα μπορεί να επηρεάσει, θα πληρώνει εισφορές στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό και θα δέχεται την ελεύθερη μετακίνηση των εργαζομένων -ακριβώς αυτά που πολλοί ψηφοφόροι απέρριψαν μέσα από το δημοψήφισμα.

Οι υποστηρικτές της νικήτριας καμπάνιας Leave είναι αισιόδοξοι ότι τελικά θα επικρατήσει η κοινή λογική. Ο Daniel Hannan, ένας από τους μεγαλύτερους υπέρμαχους του Brexit με σημαντική επιρροή, αναφέρθηκε σε συνέντευξη που παραχώρησε στο EuroMoney, στο παράδειγμα της ιρλανδικής απόσχισης, της αιματηρής της γέννησης και του απόηχου. «Και όμως, σχεδόν 100 χρόνια αργότερα, εξακολουθούμε να έχουμε μια κοινή ζώνη ελεύθερου εμπορίου, κοινές αξιώσεις κοινωνικής ασφάλισης, κοινά δικαιώματα ψήφου, διότι δεν συνέφερε κανένα από τα δύο μέρη η διάλυση αυτής της συμφωνίας», υποστήριξε.

Οι σκεπτικιστές πιστεύουν ότι οι πολιτικοί οιωνοί είναι λιγότερο ευνοϊκοί. Ο Gordon Bajnai, πρώην πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, τόνισε: «Υπάρχουν πολλοί μεταβαλλόμενοι παράγοντες για να κάνουμε σαφείς εικασίες, αλλά η λογική της πολιτικής θα είναι μια πικρή, δυσάρεστη και μη τεχνικά βέλτιστη λύση».