ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ: Η Οικονομική Θεωρία των... Χριστουγέννων

Tου Edward Hadas / Reuters Η περίοδος των Χριστουγέννων προσφέρεται ιδιαίτερα για να αναλογισθεί κανείς τις θεμελιώδεις αδυναμίες της συμβατικής οικονομικής θεωρίας.   Οι φρενήρεις αγορές δώρων δεν μπορούν να συνδυαστούν εύκολα με την ιδέα περί του «οικονόμου» ανθρώπου, που «επιλέγει εκείνο με το οποίο θα αποκτήσει τον μεγαλύτερο όγκο αναγκαίων ειδών, ανέσεων και ειδών πολυτελείας με τον λιγότερο δυνατό κόπο και θυσία» όπως τον όρισε ο Τζον Στιούαρτ Μιλ. Ιστορικά η προσέγγιση αυτή είναι συνυφασμένη με την Καθολική Εκκλησία. Δεν είναι στην πραγματικότητα θρησκευτικής φύσης, καθώς πολλοί άθεοι θα απέρριπταν τη συμβατική υπόθεση πως οι άνθρωποι υπολογίζουν πάντα και παντού το εγωιστικό τους συμφέρον. Ως φόρο τιμής στην περίοδο των Χριστουγέννων θα χρησιμοποιήσω την έκφραση «χριστουγεννιάτικα οικονομικά» για να περιγράψω αυτήν την ανάλυση που είναι το αντίθετο του Σκρουτζ και βασίζεται στον άνθρωπο των χριστουγεννιάτικων οικονομικών:    Σε αντίθεση με τον απλό και στενά ορθολογιστή οικονόμο άνθρωπο, πρόκειται για ένα σύνθετο άτομο που σε μεγάλο βαθμό κινείται από την επιθυμία να είναι καλός και να κάνει το καλό, αλλά παράλληλα ρέπει προς την απληστία και την τρέλα. Ο συνδυασμός αυτός είναι παράλογος αλλά ρεαλιστικός: οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται πάντα από ένα μείγμα αρετής και κακίας. Η σύγκριση αποκαλύπτει τα πλεονεκτήματα των χριστουγεννιάτικων οικονομικών έναντι της συνήθους προσέγγισης:  Η αγορά των οικονομολόγων δεν είναι ένας πραγματικός τόπος για να ψωνίσει κανείς, όπως είναι το σούπερ μάρκετ. Είναι μια έννοια όπου άνθρωποι επικεντρωμένοι στο συμφέρον τους συναλλάσσονται μεταξύ τους μέχρις ότου ικανοποιούνται όλοι όσο περισσότερο μπορούν σε μια κατάσταση που θεωρείται ισορροπία. Εφόσον υποθέτουμε ότι ο καθένας θέλει να επιτύχει την πλέον ελκυστική συμφωνία, δεν μπορούν να ικανοποιηθούν οι επιθυμίες όλων. Αυτό το μοντέλο αγοράς έχει επικριθεί ραγδαία από την εμφάνισή του, αλλά δεν υπάρχει καμία συνεκτική εναλλακτική. Αν εξετάσουμε την ιδέα μιας σχέσης που να βασίζεται σε αμοιβαία δώρα και αφήνει κάποια περιθώρια για απληστία, αυτή η «συλλογιστική της ανταλλαγής» αρχίζει με δύο χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης.  Από την άλλη πλευρά, αν όλοι επιδιώκουν μια δίκαιη συμφωνία, τότε οι συμφωνίες που θα επιτευχθούν θα είναι όντως δίκαιες. Στην περίπτωση αυτή η ανταλλαγή είναι όχι μια διχαστική αναζήτηση του ατομικού πλεονεκτήματος, αλλά μια κοινή άσκηση αρετής. Αν υπάρχει αρκετή εμπιστοσύνη, τότε τα ακριβά συμβόλαια που οι συμβατικοί οικονομολόγοι θεωρούν κανονικές σχέσεις της αγοράς θα είναι περιττά.   Δυστυχώς, συχνά απουσιάζει αυτή η εμπιστοσύνη. Μαζί με τις εποικοδομητικές δυνάμεις της γενναιοδωρίας και της δικαιοσύνης, στις συναλλαγές παίζουν ρόλο οι διαλυτικές δυνάμεις της απληστίας. Σίγουρα, πάντως, η χριστουγεννιάτικη θεώρηση είναι  Πιο ολοκληρωμένη περί της ανθρώπινης φύσης από εκείνη των οικονομολόγων.  Είναι, όμως, και πιο ρεαλιστική;  Η μετάβαση από τη μία οπτική γωνία στην άλλη μοιάζει λίγο με την προσαρμογή σε ένα ισχυρότερο ζευγάρι γυαλιά. Στην αρχή όλα μοιάζουν θολά και μας προκαλούν πονοκέφαλο, αλλά έπειτα από λίγο βλέπουμε πιο καθαρά τον κόσμο.