Ο μύθος περί «αξιοποίησης» της περιουσίας του Δημοσίου

Η "άλλη" άποψη περι ιδιωτικοποιήσεων... 

Του ΕΥΚΛΕΙΔΗ ΤΣΑΚΑΛΩΤΟΥ 

Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Συζήτηση για το αν η εκποίηση -συγνώμη αξιοποίηση- της δημόσιας περιουσίας βοηθά τα δημοσιονομικά του κράτους δεν έγινε.

Ούτε χρησιμοποιήθηκε η μεγάλη εμπειρία που έχουν πολλά κράτη τα τελευταία χρόνια σε σχέση με την αποτελεσματικότητα αυτής της στρατηγικής. Ως συνήθως, ο δημόσιος διάλογος έμεινε στο επίπεδο της εικόνας που ήθελε η κυβέρνηση να δώσει για την πατριωτική της στάση.

Πολλές φορές επιχειρηματικοί και εκσυγχρονιστικοί κύκλοι παίρνουν ένα «time out», αποσύρονται σε ένα ξενοδοχείο για ένα Σαββατοκύριακο και συζητούν προβληματισμούς και λύσεις για ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. 

Εχω μια πρόταση για ένα τέτοιο μάζεμα για τους υπεύθυνους οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Να πάρουν μαζί τους το πρόσφατο βιβλίο του John Quiggin «Zombie Economics: How dead ideas still walk among us» (Princeton University Press, 2010) και να εξετάσουν τι έχει να πει ο συγγραφέας περί του θέματος. Θυμίζω ότι τα ζόμπι είναι όντα που όσες φορές και να τα σκοτώσεις, επιστρέφουν δριμύτερα για νέες καταστροφές. Κατά τον Quiggin, η ιδέα ότι η εκποίηση της δημόσιας περιουσίας βοηθά τα δημοσιονομικά των κρατών είναι μια από τις κυρίαρχες ζόμπι ιδέες της εποχής μας.

Αρχίζω με ένα απλουστευμένο παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι εγώ ξοδεύω όλο το εισόδημά μου (ούτε αποταμιεύω ούτε δανείζομαι) και έχω επίσης μόνο ένα περιουσιακό στοιχείο, ένα σπίτι αξίας 300 εκατ. ευρώ. Ο φίλος μου ο Φίλιππος είναι στην ίδια κατάσταση, μόνο που το μόνο περιουσιακό στοιχείο στην κατοχή του είναι 300 εκατ. ευρώ σε έναν τραπεζικό λογαριασμό. Αν πουλήσω το σπίτι μου στο Φίλιππο μπορώ να ισχυριστώ ότι βελτίωσα τα οικονομικά μου; Μάλλον όχι. Το μόνο που έχει αλλάξει είναι ότι αντάλλαξα περιουσιακά στοιχεία. Δεν έγινα εκ μαγείας πλουσιότερος. 

Τώρα ας αλλάξουμε λίγο το παράδειγμα. Συνεχίζω να έχω το σπίτι μου, αλλά συγχρόνως χρωστάω 300 εκατ. στην τράπεζα. Αν το πουλήσω, η τιμή πρέπει να είναι ίση με την καθαρή παρούσα αξία όλων των μελλοντικών ενοικίων. Η άλλη λύση είναι να νοικιάσω το σπίτι και σταδιακά να ξεπληρώσω το χρέος της τράπεζας. Οπότε δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά ως προς το χρέος μου ανάμεσα στο να πουλήσω το σπίτι και να το εκμεταλλευτώ ως πηγή εισοδήματος.

Μπορεί να μην είναι πάντα έτσι τα πράγματα. Τώρα ας πάρουμε ένα παράδειγμα από το βιβλίο του Quiggin. 

Εχουμε μια κρατική επιχείρηση που δημιουργεί 60 εκατ. πλεόνασμα το χρόνο. Με επιτόκιο 2% αυτό μπορεί να εξυπηρετεί τους τόκους 3 δισ. δημοσίου χρέους (2% των 3 δισ. ίσον 60 εκατ.). Τι γίνεται αν η κυβέρνηση αποφασίζει να πουλήσει την επιχείρηση; Ο ιδιωτικός τομέας θα θελήσει μια απόδοση της τάξης του 6%. Αν δεν θεωρεί ότι θα μπορέσει να αυξήσει την κερδοφορία της επιχείρησης, τότε θα είναι πρόθυμος να δώσει μόνο 1 δισ. για την επιχείρηση (6% του ένα δισ. είναι ίσον με 60 εκατ. ευρώ). Σε αυτή την περίπτωση αν η κυβέρνηση εξαγοράσει 1 δισ. του χρέους της, εξοικονομώντας έτσι 20 εκατ. ευρώ το χρόνο, θα χρειαστεί να βρει άλλα 40 εκατ. το χρόνο για να αντικαταστήσει την απώλεια από την πώληση της κρατικής επιχείρησης. Σε αυτή την περίπτωση τα δημοσιονομικά του κράτους έχουν χειροτερέψει!  

Βεβαίως αυτό δεν είναι το μόνο ενδεχόμενο. Αν ο ιδιωτικός τομέας θεωρεί ότι μπορεί να αυξήσει τα κέρδη της επιχείρησης σε, ας πούμε, 300 εκατ. ευρώ το χρόνο, τότε θα δεχτεί να την αγοράσει για 5 δισ. Αν με αυτά τα 5 δισ. η κυβέρνηση μειώσει το κρατικό χρέος, τότε θα κερδίσει 100 εκατ. το χρόνο από τους τόκους, κερδίζοντας συνολικά, σε σχέση με τι ίσχυε πριν από την ιδιωτικοποίηση, 40 εκατ. (100-60). Σε αυτή την περίπτωση μια πώληση κρατικής περιουσίας της τάξης των 5 δισ. έχει φέρει ένα όφελος των 40 εκ. το χρόνο.

Αρα, υπό συνθήκες, μπορεί να συμβάλει στο χρέος μια πώληση δημόσιας επιχείρησης (ή ένα ακίνητο), αν ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να αυξήσει το κέρδος (ή τα νοίκια). Αλλά το ποσό που κερδίζει το κράτος δεν είναι τόσο μεγάλο όσο παρουσιάζεται. Αν η κυβέρνηση πουλήσει 50 δισ. δεν θα ωφεληθεί 50 δισ., όπως αφήνουν να εννοηθεί οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης και της τρόικας. Το ποσό θα είναι πολύ μικρότερο. Και η διεθνής εμπειρία που συζητά ο Quiggin αποδεικνύει ότι κατά μέσο όρο τα δημοσιονομικά των κρατών ελάχιστα βελτιώθηκαν από τέτοιου είδους επιλογές.

Συχνά το κράτος αναγκάζεται να πουλήσει σε τιμές χαμηλότερες από την αξία του περιουσιακού στοιχείου, και ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να αυξήσει το κέρδος μόνο οριακά. 

Αλλά η ανάλυση δεν σταματάει εδώ. Πολλά εξαρτώνται από το πώς ο ιδιωτικός τομέας αυξάνει την κερδοφορία της επιχείρησης. Αν, για παράδειγμα, απλώς μειώνει τους μισθούς τότε το όφελος, με όρους κοινωνίας, είναι αμφισβητούμενο. Εχουμε δηλαδή απλώς μια μεταφορά πόρων από τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες στους νέους ιδιοκτήτες. Αν ο ιδιωτικός τομέας αυξάνει τα ενοίκια από την εκμετάλλευση κάποιου ακινήτου σε βάρος του περιβάλλοντος, τότε πάλι η στρατηγική δεν είναι συνολικά ωφέλιμη.

Τα οικονομικά των ζόμπι δεν ασχολούνται με όλα αυτά, και κυρίως όταν πρόκειται για λύσεις σε βάρος του κόσμου της εργασίας και του περιβάλλοντος. Η τρόικα και η κυβέρνηση ξέρουν με ποιους θα πάνε και ποιους θα αφήσουνε. Η εθνική και πατριωτική στρατηγική διάσωσης δεν είναι για όλους. Η κρίση του δημόσιου χρέους αποτελεί μια θαυμάσια ευκαιρία για νέες αναδιανεμητικές πολιτικές υπέρ των ισχυρών.

Δεν είναι κάτι καινούργιο στη λογική των δύο κομμάτων εξουσίας. Παλαιότερα η δημόσια περιουσία πάλι ήταν στην υπηρεσία των ισχυρών, για παράδειγμα όταν νοικιαζόταν ένα δημόσιο ακίνητο σε ιδιώτες σε τιμή πολύ χαμηλότερη από την πραγματική αξία, και όταν το κράτος νοίκιαζε από άλλους ιδιώτες ακίνητα με τιμή υψηλότερη από την πραγματική. Παλιότερα τα κόμματα εξουσίας συνέβαλαν στην αύξηση του δημόσιου χρέους γιατί, αντί να εκμεταλλευτούν τη δημόσια περιουσία με αποτελεσματικό τρόπο, προτιμούσαν να εξυπηρετήσουν ιδιωτικά συμφέροντα. Τώρα θα τα εξυπηρετήσουν με την εκποίηση, χωρίς αυτό απαραιτήτως να καλυτερεύει τα δημοσιονομικά του τόπου. Η εκποίηση μπορεί να μην βασίζεται σε καλή οικονομική θεωρία, αλλά αποτελεί business as usual...