Είμαι σίγουρος ότι ο πατέρας αυτής της ρήσης, ο Νίκος Φώσκολος (1927-2013), θα τιμηθεί κάποτε από όλες τις παρατάξεις – σε μια σεμνή τελετή, ας πούμε, στην ολομέλεια του Κοινοβουλίου – ως ένας από τους διορατικούς θεμελιωτές τόσο του δεξιόστροφου όσο και του αριστερόστροφου λαϊκισμού. Η ίδια η ρήση έχει περάσει από καιρό στον καθημερινό μας λόγο, όμοια με κάποιες ρήσεις του πρόωρα χαμένου ρώσου θεατρικού συγγραφέα Αλεξάντρ Γκριμπογέντοφ (1795-1829) που πρώτα ακούστηκαν επί σκηνής και κατόπιν στους δρόμους της Αγίας Πετρούπολης. Το νόημα της ρήσης έχει πλέον διασταλεί στο έπακρο: αναφέρεται σε κάθε οχληρή επανάληψη εγχειρήματος ή επιχειρήματος που δοκιμάζει τα νεύρα μας.
Στην αρχική της εκφορά, από τα χείλη του Νίκου Κούρκουλου, το νόημά της ήταν κυριολεκτικό: το κάρβουνο στον λέβητα ενός φορτηγού πλοίου. Ο Κούρκουλος ερμηνεύει τον μοναδικό επιζώντα μιας ναυτικής τραγωδίας με 26 νεκρούς και καταθέτει σε μια διαδικασία Ενορκης Διοικητικής Εξέτασης (ΕΔΕ) για τα αίτια που την προκάλεσαν. Η κατάθεσή του διαρκεί οκτώ λεπτά και, ως τη μέση περίπου, εκπλήσσει ευχάριστα με την «τεχνογνωσία» του Φώσκολου (αναμφίβολα έχει μελετήσει αντίστοιχες περιπτώσεις ναυαγίων). Εν ολίγοις: το πλοίο βυθίστηκε μετά από έκρηξη στο λεβητοστάσιο. Η έκρηξη προκλήθηκε από την κακή συντήρηση του λέβητα και τη χρήση του πέρα από τα όρια αντοχής του, ούτως ώστε να παραδοθεί εγκαίρως το φορτίο του πλοίου και να μην ενεργοποιηθεί η ρήτρα για τη ματαίωση του συμβολαίου παράδοσης. Ηταν απαίτηση κι εντολή της πλοιοκτήτριας εταιρείας να μην ανακόψει το πλοίο ταχύτητα· του γερμανού πλοιοκτήτη Ρίχτερ αυτοπροσώπως.
Η «Ορατότης μηδέν» βγήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες τον Ιανουάριο του 1970, μεσούσης της επτάχρονης δικτατορίας, και σημείωσε εξαρχής τεράστια εμπορική επιτυχία (πάνω από 600.000 εισιτήρια στην πρώτη προβολή).
Ολοφάνερα το μήνυμα της ταινίας άρεσε στο ευρύ κοινό: οι μεγαλοεφοπλιστές (πόσω μάλλον οι γερμανικής καταγωγής, αφού ο απόηχος από τα δεινά της Κατοχής δεν είχε σβήσει ακόμη) ήταν αδίστακτα καθάρματα· δεν ορρωδούσαν προ ουδενός προκειμένου να μη χάσουν λεφτά από μια ακύρωση συμβολαίου ή, στην αποφράδα περίπτωση που συνέβαινε «το κακό», από καταβολή υψηλών αποζημιώσεων στους συγγενείς των θυμάτων.
Ηταν κι ένα μήνυμα που άρεσε στους συνταγματάρχες, παρότι οι ίδιοι καλλιεργούσαν συνήθως άριστες σχέσεις με τους μεγαλοεφοπλιστές: είχαν την πολυτέλεια να κρύβουν από την κοινή γνώμη τις δικές τους πομπές και να λοιδορούν με κάθε ευκαιρία τα στραβά μάτια του «φαύλου πολιτικού κόσμου» σε ανάλογα προδικτατορικά σκάνδαλα.
Με την αποκατάσταση του κοινοβουλευτισμού το 1974 επέστρεψαν και οι παλιές μας συνήθειες: για κάθε πολύνεκρο δυστύχημα ή φυσική καταστροφή έφερε ακέραιη την ευθύνη το κόμμα που βρισκόταν στην εξουσία. Ιδίως τα τελευταία χρόνια – ας πούμε, χονδρικά, από τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι κι έπειτα, της πανδημίας μη εξαιρουμένης – τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φροντίζουν ώστε να κρατούν την τοξική φλόγα διαρκώς αναμμένη.
Ρίχνοντας μια βιαστική ματιά σε αυτά τα σχόλια, ένας ξένος επισκέπτης στην Ελλάδα του 2018, θα σχημάτιζε την εντύπωση ότι ...
όλοι οι μισάνθρωποι ή/και οι ανίκανοι έχουν συγκεντρωθεί στην κυβέρνηση και όλοι οι αλτρουιστές ή/και οι ικανοί συνωστίζονται στην αντιπολίτευση. Εάν μάλιστα, ο ίδιος ξένος επισκέπτης, έκοβε μια βόλτα από τα μέρη μας κι εφέτος, δεν θα διατηρούσε την παραμικρή αμφιβολία ότι παραμένει στην εξουσία η ίδια πάντα μισάνθρωπη/ανίκανη κυβέρνηση, μια και τα σχόλια που θα διάβαζε σήμερα στα social media θα ήταν τάλε κουάλε με τα σχόλια του 2018.
Ισως τότε και να αναφωνούσε: «Οχι άλλο κάρβουνο». Με τη διασταλτική σημασία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου