Rebranding #Τσιπρας pic.twitter.com/gYSr0E5v3a
— zoi (@zneraida) October 22, 2024
Δείτε τι ανέβασε στο TikTok: Χαβαλέ και αστειάκια από τον Κυριάκο για χάρη του «Youth Pass» (ΒΙΝΤΕΟ)https://t.co/dEP62Dp2mM #eviazoom #Μητσοτάκης #Μητσοτακης pic.twitter.com/sfXbKsKZA8
— eviazoom.gr (@eviazoom) December 3, 2023
Γράφει η Χριστίνα Κουλούρη
Ιστορικός, πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου.
«Στις αναπαραστατικές τέχνες βρίσκονται τα όργανα και η πραγματική προέλευση του κοινωνικού ελέγχου» έγραφε ο Λουί Μαρέν.
«Τι είναι λοιπόν ένας βασιλιάς;» συνέχιζε, «είναι το πορτρέτο του βασιλιά, και αυτό και μόνο τον κάνει βασιλιά».
Θα μπορούσαμε άραγε να ψηφίσουμε σήμερα ένα κόμμα χωρίς να έχουμε δει ποτέ την εικόνα του αρχηγού του;
Για ποιον λόγο τα δικτατορικά καθεστώτα επιβάλλουν την ανάρτηση του πορτρέτου του δικτάτορα σε σχολεία και δημόσιες υπηρεσίες;
Πόσο ισχυρή θα ήταν η εξουσία ενός ηγέτη χωρίς τη μορφή του να προβάλλεται μέσα από κάθε δυνατό μέσο επικοινωνίας;
Ηδη από την αρχαιότητα τελετουργίες που αναπαριστούσαν την εξουσία, πορτρέτα ηγετών, δρώμενα και μια μεγάλη γκάμα οπτικών αναπαραστάσεων χρησιμοποιούνταν για να νομιμοποιήσουν καθεστώτα και ηγεμόνες. Πρόκειται για το «θέατρο της εξουσίας», του οποίου τα νοήματα και οι προσλήψεις είναι ιστορικά προσδιορισμένα και γι’ αυτό δεν είναι σταθερά.
Επειδή σήμερα ζούμε σε μια εποχή που κατακλύζεται από εικόνες, μας είναι δύσκολο να κατανοήσουμε την πραγματική λειτουργία των εικόνων πριν από την τεχνολογική επανάσταση, σε κοινωνίες που χαρακτηρίζονταν από χαμηλά ποσοστά αλφαβητισμού, αγροτική οικονομία, περιορισμένη εμπορευματοποίηση και καταναλωτισμό και αργή ενημέρωση για την επικαιρότητα.
Στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, οι εικόνες ήταν σπάνιες ακόμη και μετά τη διάδοση της φωτογραφίας στα αστικά κέντρα, και οι πολιτικοί δεν χρησιμοποιούσαν την εικόνα τους για να προσελκύσουν ψηφοφόρους.
Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα είναι, πράγματι, εντυπωσιακή η απουσία φωτογραφιών των ελλήνων πολιτικών, ακόμη και εκείνων που κυριαρχούσαν στην ελληνική πολιτική σκηνή όπως ο Χαρίλαος Τρικούπης.
Μπορούμε να σκεφτούμε δύο λόγους για αυτή την απουσία:
1. Οι έλληνες πολιτικοί θεωρούσαν ότι το πορτρέτο τους ήταν μάλλον ιδιωτική παρά δημόσια υπόθεση˙
2. οι πολιτικές ελίτ χρησιμοποιούσαν σπάνια την οπτική προπαγάνδα, σε αντίθεση με τη βασιλική οικογένεια η οποία, ωστόσο, ακολουθούσε μια παράδοση που ήταν κοινή στους αριστοκρατικούς κύκλους ήδη από προηγούμενους αιώνες. Συνεπώς, παρόλο που η ελληνική πολιτική ήδη από την ίδρυση του ελληνικού κράτους ήταν προσωποκεντρική, μόνο με τον Ελευθέριο Βενιζέλο ξεκινά η λεγόμενη «λατρεία του ηγέτη».
Από την πλευρά του, το ελληνικό Στέμμα, είτε με τον Οθωνα είτε με τον Γεώργιο Α΄, επεξεργάστηκε προγράμματα νομιμοποίησης της μοναρχίας στην Ελλάδα μέσα από πολιτικές οπτικής προπαγάνδας με κεντρικό σημείο αναφοράς το πρόσωπο του βασιλιά. Υπάρχει ωστόσο μια σημαντική διαφορά μεταξύ Οθωνα και Γεωργίου.
Ο μεν Οθων, ακολουθώντας τις συμβουλές του πατέρα του Λουδοβίκου Α΄ της Βαυαρίας, επέλεξε να απεικονιστεί, ήδη σε ηλικία 17 ετών, με τη φουστανέλα, «εξελληνίζοντας» έτσι τη μοναρχία.
Ο Γεώργιος Α΄ όμως επέλεξε να σκηνοθετήσει το «θέατρο της εξουσίας» της δικής του δυναστείας προβάλλοντας τον γιο του Διάδοχο Κωνσταντίνο και όχι τον εαυτό του. Σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, ο Γεώργιος απεικονίστηκε με απλό κοστούμι ή στρατιωτική στολή ναυάρχου ή στρατηγού.
Η επιλογή του Γεωργίου ανταποκρινόταν στην αλλαγή της εικόνας των ευρωπαίων ηγεμόνων στο β΄ μισό του 19ου αιώνα. Ολο και περισσότερο οι μονάρχες απεικονίζονταν πιο ανθρώπινοι, με καθημερινή ενδυμασία, μαζί με την οικογένειά τους η στο γραφείο τους, αλλά και με στρατιωτική στολή. Πράγματι, ενώ μέχρι τον 18ο αιώνα τα πορτρέτα ακολουθούσαν το μοντέλο του «Καίσαρα», στον 19ο αιώνα οι ηγεμόνες αναπαριστάνονταν ως αξιωματικοί των στρατών τους. Ταυτόχρονα, οι εικόνες τους γνώριζαν τεράστια διάδοση με κάθε πιθανό μέσο. Η εικόνα του Αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ της Αυστρίας «καταναλωνόταν» μαζικά μέσω κάθε είδους αναμνηστικού, από μικροσκοπικές κεραμικές προτομές μέχρι επισκεπτήρια. Η βασίλισσα Βικτωρία ήταν το πιο εξέχον παράδειγμα «μονάρχη των μέσων επικοινωνίας», με το πορτρέτο της να γνωρίζει μια αξιοσημείωτη κυκλοφορία. Και όλοι βεβαίως απεικονίζονταν σε γραμματόσημα. Η μορφή του Γεωργίου Α΄ δεν υπάρχει σε γραμματόσημο πριν από το 1956, 43 ολόκληρα χρόνια μετά τον θάνατό του.
Αντίθετα με τον πατέρα του, ο Κωνσταντίνος Α΄ χρησιμοποίησε κάθε μέσο οπτικής προπαγάνδας για να ενισχύσει τη δημοτικότητά του. Εξάλλου ήδη από τη βρεφική του ηλικία κυκλοφορούσαν πορτρέτα του και έγχρωμες λιθογραφίες που απεικόνιζαν επεισόδια της ζωής του, προπαγανδίζοντας συστηματικά με οπτικά μέσα τον ηγετικό του ρόλο και την εικόνα του «χαρισματικού» μονάρχη.
Η οπτική προπαγάνδα χρησιμοποιήθηκε όμως και από τον αντίπαλό του Ελευθέριο Βενιζέλο μέσα από «αυθόρμητες» λήψεις που είχαν ως στόχο να εμπεδώσουν την εικόνα του χαρισματικού ηγέτη. Οπως παρατηρεί ο Γιάννης Σταθάτος, «η αυστηρή και δύσκαμπτη, μονίμως αγέλαστη μορφή του Κωνσταντίνου ερχόταν σε απόλυτη αντιπαράθεση με τη θερμή και ανθρώπινη φωτογραφική απεικόνιση του Βενιζέλου. Εν τέλει, […] η ψυχρή έκφραση και το αναμμένο τσιγάρο στο δεξί χέρι γίνονται το σήμα κατατεθέν του Κωνσταντίνου, όπως το χαμόγελο και τα γυαλιά με τους στρογγυλούς φακούς γίνονται του Βενιζέλου».
Στη σημερινή συγκυρία, τι προσδίδει δημοτικότητα σε έναν πολιτικό ηγέτη: ο λόγος ή η εικόνα του;
Οπως έλεγε ο Μάρσαλ Μακ Λούαν ήδη από το 1969, «η πολιτική θα...
αντικατασταθεί εν τέλει από την εικόνα. Ο πολιτικός με μεγάλη ευχαρίστηση θα παραιτηθεί υπέρ της εικόνας του, γιατί η εικόνα του θα είναι πολύ πιο ισχυρή από ό,τι θα μπορούσε να είναι ποτέ ο ίδιος».
Υποθέτω, προφήτευε την εποχή του TikTok.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου