ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ
Του Θάνου Τζήμερου
Ας πούμε ότι κάποιος, όπως στην ταινία "Good Bye, Lenin!", πέφτει σε
κώμα το 1988, όταν στο Ηνωμένο Βασίλειο πρωθυπουργός ήταν η Θάτσερ και στις ΗΠΑ
πρόεδρος ο Ρήγκαν, και ξυπνάει σήμερα, μέρα αμερικανικών εκλογών. Και βλέπει έναν φαιδρό πορτοκαλέα (εκ της πορτοκαλόχρου κόμης γαρ) και μία τερατωδώς χαζή
που όχι μόνο δεν ξέρει τις απαντήσεις, αλλά δεν καταλαβαίνει καν τις ερωτήσεις,
να διεκδικούν την προεδρία της (για πόσο ακόμα;) υπερδύναμης.
Αντιλαμβάνεται ότι ο ένας από τους δύο,
ουσιαστικά από αύριο και τυπικά από 20/1/2025, θα είναι ο ηγέτης του δυτικού
κόσμου τουλάχιστον, και τον λούζει κρύος ιδρώτας.
Ρωτάει ποιος είναι σήμερα ο πλανητάρχης. Και του δείχνουν ένα ανοϊκό γεροντάκι, που σέρνει τα πόδια του και δεν ξέρει πού βρίσκεται.
Απελπισμένος ψάχνει να βρει ποιοι κυβερνούν τις υπόλοιπες
μεγάλες χώρες της Δύσης και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο πόστο του Κολ βλέπει έναν άχρουν, άοσμον και άγευστον που
ακούει στο όνομα Σολτς, στη θέση της Θάτσερ βλέπει τη σταλινική καρικατούρα που
ακούει στο όνομα Στάρμερ, στη θέση του Μιτεράν βλέπει τον μπερδεμένο στη μετάφραση
και χαμένο στην ισλαμική ομίχλη, Μακρόν, και στη θέση του οραματιστή Ντελόρ, τη
διαχειρίστρια κοινοχρήστων, Ούρσουλα. Θα
το γλυτώσει το δεύτερο κώμα, τι λέτε;
Οι ΗΠΑ έχουν 330 εκατομμύρια κατοίκους. Ανάμεσά τους
βρίσκονται οι λαμπρότεροι επιστήμονες, οι μεγαλύτεροι επιχειρηματίες, οι
ευφυέστεροι εφευρέτες, οι επιδραστικότεροι διανοητές, οι περισσότεροι
νομπελίστες, οι ισχυρότερες προσωπικότητες αυτού του κόσμου. Όλοι μαζί
έφτιαξαν μια υπερδύναμη που ηγεμόνευσε στον πλανήτη μας επί έναν τουλάχιστον
αιώνα. Και αναρωτιέσαι: όλοι αυτοί δεν
κατάφεραν να διαλέξουν δύο καλύτερους για να τους αναθέσουν το τιμόνι της χώρας
τους;
Τις πταίει και ο
προεκλογικός αγώνας των υποψηφίων μετατράπηκε σε ένα παρακμιακό σόου με
επιθεωρησιακά νούμερα, προσβολές εκατέρωθεν, χορευτικές επιδείξεις,
επίκληση της υποστήριξης του θείου (όχι Σαμ), προσεταιρισμό των σελέμπριτις και
διαγωνισμό λαϊκίστικης αφέλειας; Υπάρχει γυρισμός γι’ αυτή την κατάντια;
Πολύ φοβάμαι πως όχι. Άλλωστε το φαινόμενο δεν είναι
μόνο αμερικανικό. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία
βρίσκεται σε παρακμή σε όλον τον κόσμο, καθώς διαβρώνεται εκ των έσω.
Εξεμέτρησε το ζην ως δημοκρατία και πορεύεται με
κατακερματισμένη ταυτότητα, στην οποία αναπτύσσονται ταυτόχρονα ο συγκαλυμμένος
ολοκληρωτισμός της εξουσίας και η υπεράνω νόμου ασυδοσία κοινωνικών ομάδων, που
εξυπηρετούν τους στόχους της εξουσίας ή του δυστοπικού οράματος για τον κόσμο
που έχουν συγκεκριμένα υπερκρατικά δίκτυα. Και στην Ευρώπη, και στη
χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας, που γέννησε τη Δημοκρατία, τα ίδια συμβαίνουν.
Θα προσπαθήσω να θίξω μερικά από τα αίτια του ξεπεσμού της Δημοκρατίας των ΗΠΑ (για να αναφερθούν
όλα θα έπρεπε να γράψουμε βιβλίο), και ο αναγνώστης ας τα συγκρίνει με τα
καθ’ ημάς.
Πολύπλοκα προβλήματα, απλοϊκές
προσεγγίσεις
Ο σημερινός κόσμος είναι πολύπλοκος και δυσνόητος, πολύ
περισσότερο από την εποχή του ψυχρού πολέμου, όταν οι ρόλοι του καλού και του
κακού στο μυαλό του μέσου Αμερικανού ήταν ξεκάθαροι.
Ο ψηφοφόρος, κι αυτό ισχύει σε όλον τον (θεωρούμενο) δημοκρατικό
κόσμο, καλείται να σχηματίσει γνώμη, και να ψηφίσει βάσει αυτής, για
θέματα που προβληματίζουν ακόμα και ειδικούς διεθνολόγους.
Παράδειγμα: ο ρόλος των ΗΠΑ στον πολυπολικό νέο κόσμο.
Θα συνεχίσει στον ρόλο της υπερδύναμης, με κόστος στην
Οικονομία της και σε ζωές αμερικανών στρατιωτών, ή θα οπισθοχωρήσει με μια θέση
απλώς ισχυρού παίκτη ανάμεσα σε άλλους 4-5 εξ ίσου ή και περισσότερο ισχυρούς;
Ποια πρέπει να είναι η στάση των ΗΠΑ απέναντι στην
μελλοντική κοσμοκράτειρα Κίνα, στην πάντα απειλητική, sui generis Ρωσία (και δεν
αναφέρομαι μόνο στον πόλεμο με την Ουκρανία) στη φίλη Ευρώπη, αλλά με μόνιμο
σύνδρομο follower που τραβάει την
ουρά της απ’ έξω, στις μεγάλες περιφερειακές δυνάμεις όπως η Ινδία, η Βραζιλία,
η Ιαπωνία, στις ασιατικές "τίγρεις", στις επικίνδυνες ζώνες του
πλανήτη όπως η Μέση Ανατολή και οπουδήποτε αλλού υπάρχουν αμερικανικά
συμφέροντα;
Αν το μόνο διακύβευμα των
εκλογών ήταν αυτό, και τα δύο κόμματα επιστράτευαν τους καλύτερους αναλυτές για
να εξηγήσουν τις θέσεις τους, πόσοι ψηφοφόροι θα μπορούσαν να παρακολουθήσουν
τη συζήτηση;
Αν πάλι το μόνο διακύβευμα
ήταν η Οικονομία, πόσες ώρες θα έπρεπε να διαρκέσει ένα debate για να
τοποθετηθούν οι υποψήφιοι σε όλες τις παραμέτρους της, ώστε να αντιληφθεί ο
πολίτης το εύρος της κατάρτισής τους και την επάρκεια των λύσεων που
προτείνουν;
Τα σημαντικά προβλήματα που θα κληθεί να διαχειρισθεί ο
αυριανός ή η αυριανή πρόεδρος των ΗΠΑ είναι δεκάδες. Για τα περισσότερα από αυτά, ο μέσος αμερικανός ψηφοφόρος δεν
έχει ακούσει καν!
Όμως, ακόμα κι αν άκουγε,
είναι σε θέση να τα κατανοήσει;
Το 72% των Αμερικανών δεν μπορούν να δείξουν
στον παγκόσμιο χάρτη πού βρίσκεται η χώρα τους (έρευνα πανεπιστημίου Yale, 2022),
το 26% πιστεύουν ότι ο ήλιος γυρίζει γύρω από τη γη (έρευνα National Science Foundation, 2014)
και το 7% πιστεύουν πως το σοκολατούχο γάλα προέρχεται από καφέ αγελάδες
(έρευνα του Κέντρου Καινοτομίας της US Dairy σε 16,4
εκατομμύρια πολίτες, 2017)! Τι μπορεί να περιμένει κανείς από αυτό
το υλικό;
Αλλά ακόμα κι αν κάθε πολίτης ήξερε που
βρίσκεται το Σουρινάμ, πόσο απέχει ο γαλαξίας μας από αυτόν της Ανδρομέδας και
σε πόσους βαθμούς παστεριώνεται το γάλα, πόσο χρόνο από τη ζωή του θα έπρεπε να
αφιερώνει για να ενημερώνεται με επάρκεια για τα τρέχοντα θέματα της πολιτικής
ατζέντας; Μόνο για να παρακολουθεί την εξέλιξη των δεκάδων
παραμέτρων, διεθνών και εθνικών, μακροοικονομικών και μικροοικονομικών,
δημόσιων και ιδιωτικών, που επηρεάζουν, για παράδειγμα, την έννοια
"ακρίβεια", ένα οχτάωρο τη μέρα δεν φτάνει.
Αυτό είναι το μείζον πρόβλημα της
Δημοκρατίας σήμερα: ζητάει από τον πολίτη να δώσει
"εντολή" στον πολιτικό για την επόμενη κίνηση στην πολιτική σκακιέρα,
και μάλιστα σε αγώνα επιπέδου γκραν μετρ, ενώ δεν είναι σε θέση (ο πολίτης,
αλλά συνηθέστατα και ο πολιτικός) να ξεχωρίσει το αλογάκι από τον πύργο.
Διαμεσολάβηση, αυτή η μάστιγα!
Έτσι όλοι οι υποψήφιοι σε κάθε φάση των
εκλογών, εσωκομματικών ή εθνικών, προσπαθούν να απευθυνθούν στο θυμικό, πετώντας πιασάρικες ατάκες που τους γράφουν οι
επικοινωνιολόγοι του επιτελείου τους, κάνοντας κάθε είδους καραγκιοζιλίκια για
να δείξουν ότι είναι δίπλα στον πολίτη (αυτόν που περιφρονούν την επαύριο της
εκλογής) και επιστρατεύοντας ηθοποιούς, τραγουδιστές, αθλητές και κάθε άλλη
πρόσφορη διασημότητα, που θα εκφράσουν την υποστήριξή τους στο πρόσωπό τους, ώστε
ο πολίτης να συμπεράνει: ε, εφόσον η Τέιλορ Σουίφτ υποστηρίζει
την Κάμαλα, κι εμένα μ΄ αρέσουν τα τραγούδια της Σουίφτ, θα την ψηφίσω.
Λογική παρόμοια με το γνωστό καλαμπούρι περί μπουζουκιού, αστυνομικού και
οργάνου.
Φυσικά τα ΜΜΕ είναι βαμμένα υπέρ του ενός ή του άλλου,
και αντί για αντικειμενική ενημέρωση ασκούν απροκάλυπτη προπαγάνδα, κυρίως με
λάσπη κατά του αντιπάλου.
Σ΄ αυτό το τοξικό και δυσώδες περιβάλλον, το πρώτο θύμα
είναι η "μεσότητα", η αριστοτέλεια αρετή, ο μόνος τρόπος με τον οποίο
μπορείς να διαχειρισθείς την πραγματικότητα. Τίποτε στη ζωή, άρα και στην
πολιτική, δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Όταν, όμως, ακόμα και θέματα τεχνικού
χαρακτήρα, ανάγονται σε ντέρμπι "αιωνίων αντιπάλων", για προσπάθησε, εν μέσω χουλιγκανικών
συνθημάτων, να εκφράσεις μια συναινετική, συνθετική άποψη, να δεις τι σε
περιμένει…
Ο γράφων, το διαπίστωσε οδυνηρά αυτό, στα 12 χρόνια της
ενασχόλησής του με τα κοινά και ως αιρετός στην Περιφέρεια Αττικής. Έχοντας,
την (αυτονόητη, διάολε!) θέση ότι η πολιτική ασκείται με επιχειρήματα, κι ότι
υπερψηφίζεις αυτά με τα οποία συμφωνείς και καταψηφίζεις αυτά με τα οποία διαφωνείς
(τεκμηριώνοντας πάντα την αντίθεσή σου και εκφέροντας αντιπρόταση), ανεξαρτήτως
του πολιτικού φορέα από τον οποίο προέρχονται, ήμουν αποδέκτης επί μονίμου
βάσεως ποταμών λάσπης και από τις δύο πλευρές. Συμφωνούσα με κάποιες
"γαλάζιες" θέσεις; "Δεκανίκι της ΝΔ ο Τζήμερος", έγραφαν τα
κόκκινα και τα μαύρα ΜΜΕ. Διαφωνούσα; "Φέρνει νερό στον μύλο του
ΣΥΡΙΖΑ" έγραφαν τα μπλε. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει σε ολόκληρη τη Δύση. Το
κύριο βάρος της προεκλογικής εκστρατείας δεν πέφτει στην προώθηση των
"δικών μας" θέσεων, αλλά στην κατακρεούργηση του αντιπάλου.
Βασικό, πλέον, ρόλο σ΄ αυτόν τον βρόμικο πόλεμο παίζουν
τα social media.
Ορδές ψευδώνυμων συκοφαντών στο μαύρο μισθολόγιο των
κομμάτων, τα "τρολ της υπόγας", διασπείρουν ολημερίς κι οληνυχτίς
ψεύτικες ειδήσεις, παραποιημένες εικόνες με photoshop ή κατασκευασμένες με ΑΙ, χυδαίες
φήμες και υπονοούμενα σε έναν ορυμαγδό παραπληροφόρησης που θάβει κάτω από τα
ερείπια του δημόσιου διαλόγου κάθε ψήγμα αλήθειας. Βεβαίως, ντοπάρει τους fan, όπως ο οπαδικός
αθλητικός τύπος, αλλά δημιουργεί στους αξιοπρεπείς ανθρώπους μια μόνιμη τάση
για εμετό, που τους οδηγεί στην μετά βδελυγμίας αποστροφή της πολιτικής. Όταν ο
πολιτικός στίβος γίνεται ξεχειλισμένος βόθρος, μην περιμένεις να κατεβούν για
αγώνα ντελικάτοι άλτες του ύψους.
Θα μπορούσαν οι κυβερνήσεις να χτυπήσουν αυτή τη μάστιγα
απαγορεύοντας τον δημόσιο λόγο σε ανώνυμους λογαριασμούς.
Θες να εκφράζεις δημόσια την άποψή
σου;
Με όνομα, φατσούλα και στοιχεία ταυτότητας που θα έχουν
κατατεθεί σε κάποια αρχή, ακόμα και της ίδιας της ηλεκτρονικής πλατφόρμας, ώστε
να έχεις την ευθύνη αυτών που λες και να υποστείς τις προβλεπόμενες κυρώσεις αν
κάποιος στραφεί νομικώς εναντίον σου επειδή διαδίδεις ψέματα. Με ψευδώνυμο,
λυπούμαστε, μόνο σε κλειστά γκρουπ, να συζητάτε για BDSM.
Όμως, οι πολιτικοί, καθώς τα sm είναι πρώτης τάξης
εργαλείο για τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης, υιοθέτησαν το απόλυτο λάθος στη
διαχείρισή τους. Επέτρεψαν την ανώνυμη/ψευδώνυμη δράση και ανέθεσαν στην
πλατφόρμα να ελέγχει τις αναρτήσεις, με
ένα "μυστικό" μηχανισμό, απολύτως διαβλητό, χρήσιμο όμως για τη
φίμωση των αντιπάλων.
Παραπλανητικοί πρωτοσέλιδοι τίτλοι, λιβελλογραφήματα,
χαρακτηρισμοί χαμαιτυπείου έχουν ως μόνο στόχο το να καταστήσουν τον αντίπαλο
μισητό στους ψηφοφόρους, για να τον αποκλείσουν από επιλογή. Έτσι, οι
προεκλογικές εκστρατείες των αμερικανών "μονομάχων" κορυφώθηκαν
εκατέρωθεν με τον χαρακτηρισμό των άλλων ως "σκουπίδια". Αν
πεισθείς ότι κάποιος είναι σκουπίδι, θα ψηφίσεις τον άλλον, που, απλώς, τον
απεχθάνεσαι λιγότερο. Πολύ πιθανόν, την επόμενη φορά, οι ρόλοι να αλλάξουν και
απεχθέστερο σκουπίδι να είναι ο… άλλος άλλος. Ούτως ή άλλως, η εξουσία θα
βρίσκεται μόνιμα στα χέρια του συστήματος, που σύστησε την κερδοσκοπική
εταιρεία ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΑΕ.
Ο δικομματισμός όλα τα αλέθει
Το πρόσχημα ονομάζεται κυβερνησιμότητα. Πρέπει να υπάρχουν μόνο δύο
κόμματα, ώστε το ένα από τα δύο να κερδίσει τις εκλογές και να κυβερνήσει, λένε
οι υπέρμαχοι του δικομματισμού και των εκλογικών συστημάτων που τον ευνοούν.
Το πιο δικομματικό εκλογικό σύστημα είναι το πλειοψηφικό,
που ισχύει στις HΠΑ, όπως και στην
Μεγάλη Βρετανία: ο νικητής τα παίρνει όλα. Ο δικομματισμός δεν αφήνει χώρο για
άλλες απόψεις και οδηγεί νομοτελειακά στην πόλωση. Και όταν διακυβεύονται
μεγάλα συμφέροντα, η πόλωση θα γίνει τοξικά μανιχαϊστική.
Πώς μπορεί να εκφρασθεί πολιτικά ένας νουνεχής
Αμερικανός που απεχθάνεται την αριστερίλα των Democrats, τη
γουοκίλα και την οξεία σουργελίαση που διατρέχει οριζόντια όλη τους τη
συμπεριφορά, αλλά ταυτόχρονα βγάζει σπυριά με τους άξεστους επαρχιώτες
θεομπαίχτες που δίνουν σήμερα το στίγμα των Republicans; Τρίτη επιλογή δεν
υπάρχει.
Δεν θα ήθελα να ήμουν στη θέση του σημερινού ψηφοφόρου. (Αν ήμουν, με βαριά καρδιά, και βλαστημώντας την κατάντια της
δημοκρατίας, θα ψήφιζα τον αντίπαλο της τερατωδώς χαζής.)
Αλλά μήπως μόνο στις ΗΠΑ
συμβαίνει αυτό;
Έχω κουραστεί να ακούω ειλικρινείς, ένοχες εξομολογήσεις,
του τύπου "συμφωνούσαμε 100% με τις θέσεις σας, αλλά ψηφίσαμε Μητσοτάκη
για να μην βγει ο Τσίπρας". Υπάρχουν εκλογικά συστήματα (όπως η ταξινομική ψήφος,
μεταβιβαστή ή μη) και νομικές προβλέψεις, που μπορούν και την πολυφωνία να
προφυλάξουν και να αναδείξουν ισχυρές κυβερνήσεις. (Ενδεχομένως, ένα επόμενο
άρθρο να το αφιερώσω σ’ αυτά.) Όμως, η υιοθέτησή τους προϋποθέτει πώς ένας
από τους παίκτες του δικομματισμού, αυτός που θα βρίσκεται στη εξουσία, θα στραφεί κατά των συμφερόντων του,
αλλάζοντας του φαύλους κανόνες του παιχνιδιού και εξυγιαίνοντας την εκλογική
διαδικασία.
Υπάρχει περίπτωση να συμβεί αυτό;
Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι κάποιος
εισοδιστής στο σύστημα έφτασε μέχρι τον πρωθυπουργικό θώκο και θέλει να τα
αλλάξει όλα, θα τον αφήσουν εκείνοι που κινούν τα νήματα;
Πρόεδρος, ο αυτοφωράκιας των συμφερόντων
Στις ΗΠΑ (και όχι μόνο) ο Πρόεδρος είναι η
βιτρίνα ενός ευρύτατου μηχανισμού εξουσίας. Ποδηγετείται κυρίως από lobby και
επιχειρηματικά συμφέροντα, τα οποία έχουν χρηματοδοτήσει την εκστρατεία του.
Δεν το κάνουν για την ψυχή της μάνας τους και δεν είναι
τωρινό αυτό. Όμως, παλαιότερα, αυτά τα συμφέροντα φρόντιζαν
να επιλέγουν ως "μπροστινό" κάποιον με αυξημένο κύρος και επαρκή συγκρότηση ώστε, τουλάχιστον, να μην τους
εκθέτει. Και σε πολλές περιπτώσεις, το
ειδικό βάρος του Προέδρου ήταν εκείνο που στις δύσκολες στιγμές έγερνε την
πλάστιγγα.
Πλέον δεν κρατούνται ούτε τα
προσχήματα. Η πίεση του συστήματος σε έναν άνθρωπο με
εμφανή συμπτώματα έκπτωσης των νοητικών του λειτουργιών για να διεκδικήσει και
δεύτερη θητεία, αποδεικνύει τον αμοραλισμό αυτών των συμφερόντων. Η
αντικατάστασή του, στο παρά πέντε, από την τερατωδώς χαζή, αποδεικνύει και την
περιφρόνηση αυτών των μηχανισμών σε έννοιες – δομικά στοιχεία της αμερικανικής
πολιτικής κουλτούρας, όπως η εθνική υπερηφάνεια.
Φανταστείτε την haha Harris σε διεθνή συνάντηση με τα γεράκια άλλων
κρατών. Θα είναι χειρότερη κι από εκείνη την τραγική
"συζήτηση" του Τσίπρα με τον Κλίντον. Θα
ανοίγει το στόμα της και οι άλλοι θα καταβάλλουν τιτάνια προσπάθεια να μην
πεθάνουν από τα γέλια.
Φανταστείτε και τους δύο να πρέπει να
διαχειρισθούν μια κρίση παρόμοια με αυτή των πυραύλων της Κούβας. Σε μια εποχή, μάλιστα, που η δύναμη πολυεθνικών εταιρειών,
και ειδικά εκείνων της υψηλής τεχνολογίας τις καθιστά ισότιμους συνομιλητές
κρατών, αλλάζοντας τις ισορροπίες στην γεωπολιτική σκακιέρα, είναι αναγκαίο όσο
ποτέ ο Πρόεδρος να μην είναι μια κωμική και αξιολύπητη μαριονέτα, ο
"αυτοφωράκιας" του συστήματος.
Βεβαίως, οι πατέρες του Αμερικανικού Έθνους είχαν
φροντίσει να δημιουργήσουν θεσμικά αντίβαρα και να αξιοποιήσουν την
ομοσπονδιακή οργάνωση των ΗΠΑ, αποκεντρώνοντας πολλές εξουσίες ώστε καμμία να
μην είναι απόλυτη και ανεξέλεγκτη. Ακόμα και ο Πρόεδρος μπορεί να καθαιρεθεί για
σημαντικά παραπτώματα (το ατιμωτικό impeachment), αν παραπεμφθεί
από την Βουλή των Αντιπροσώπων και η πρόταση υπερψηφισθεί με πλειοψηφία 2/3 από
τη Γερουσία.
Όμως, κακά τα ψέματα:
