ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Επιστροφή της Ιστορίας;

Η μαύρη κορδέλα είναι, μάλλον, για την αναστολή της ανεξαρτησίας...

Γράφει ο ΦΑΛΗΡΕΥΣ

Τη δεκαετία του 1980, ελάχιστοι στην Καταλωνία σκέπτονταν την ανεξαρτησία. Μετά την καταπίεση της δικτατορίας του Φράνκο, η περιοχή είχε υπερψηφίσει το νέο, δημοκρατικό σύνταγμα της Ισπανίας (1978), που αναγνώριζε την πολιτισμική και πολιτική αυτονομία της Καταλωνίας. Τον επόμενο χρόνο (1979) είχε αποκτήσει και το δικό της σύνταγμα. Ολοι σχεδόν ήσαν ικανοποιημένοι και κανείς δεν είχε παράπονο.

Οταν όμως λίγα χρόνια αργότερα, τη δεκαετία του 1980, η γειτονική επαρχία της Αραγωνίας παρουσίασε τη νέα σημαία της, που βασιζόταν στη σημαία του ιστορικού βασιλείου της Αραγωνίας και περιείχε τέσσερις κόκκινες λωρίδες σε φόντο χρυσό, η Καταλωνία έφριξε και συγκλονίσθηκε! Το ένιωσε ως ιεροσυλία! Διότι ο συγκεκριμένος εραλδικός συνδυασμός (τέσσερις κόκκινες λωρίδες σε χρυσό φόντο) ανήκε αποκλειστικά στην Καταλωνία! Πώς τολμούσε να τον διεκδικεί η Αραγωνία; Είχε απονεμηθεί τον 9ο μ.Χ. αιώνα προσωπικώς από τον Λουδοβίκο τον Τραυλό (sic), εκ των επιφανών διαδόχων του Καρλομάγνου, στον Ουίλφρεδ τον Τριχωτό (sic), κόμητα της Βαρκελώνης. Κατά τον θρύλο, ο τραυλός αυτοκράτωρ βούτηξε τα δάχτυλά του στο αίμα του τριχωτού κόμητος και τράβηξε τις κόκκινες γραμμές στον χρυσό θυρεό της κομητείας. Ξεκάθαρα πράγματα, οι Αραγωνέζοι όφειλαν να τα γνωρίζουν!  

Η απάντηση, συνεπώς, στο ερώτημα που θέτει ο τίτλος είναι αρνητική: Οχι, η Ιστορία δεν επέστρεψε στην Καταλωνία, διότι ποτέ δεν είχε φύγει.

Η Καταλωνία έχει μακρά και συναρπαστική ιστορία. Αν κάποιος διαβάσει σχετικώς, αντιλαμβάνεται καλύτερα πώς είναι δυνατόν να απειλείται σήμερα η ενότητα της Ισπανίας από την προσωπική σύγκρουση του Ραχόι, ενός άτεγκτου Ισπανού ιεροεξεταστή, με τον Πουτζντεμόν, έναν Καταλανό δημοσιογράφο (καμιά δουλειά δεν είναι ντροπή, εκτός από αυτή...) με μαλλί σαν σφουγγαρίστρα. 

Με τη ματιά ενός ιστοριοδίφη του Σαββατοκύριακου, θα έλεγα ότι...

 τα πλέον διακριτά στοιχεία στην ιστορική πορεία της Καταλωνίας από τον Μεσαίωνα έως σήμερα είναι μια παράδοση που τείνει προς τη «δημοκρατία» και την ανεκτικότητα, αλλά και η έφεση στο εμπόριο – διόλου τυχαίος ο συνδυασμός, αφού το εμπόριο και προϋποθέτει και καλλιεργεί πνεύμα ανοικτό στον κόσμο και στις επιρροές του.

Η Καταλωνία, ανεξάρτητη κομητεία μέχρι τότε, ενώθηκε το 1137 με το γειτονικό βασίλειο της Αραγωνίας, μέσω των δυναστειακών γάμων, που εκείνη την εποχή καθόριζαν τη δημιουργία των κρατών στην Ευρώπη. Ο γάμος πέτυχε και το 1216 συναντώνται για πρώτη φορά Αραγωνέζοι με Καταλανούς ευγενείς και ξεκινά από εκεί η μακρά κοινοβουλευτική παράδοση της χώρας. Μάλιστα, το 1283 επιβάλλουν τα δικαιώματά τους στον βασιλιά: αποσπούν τη δική τους Magna Carta, την οποία έκτοτε ο εκάστοτε κάτοχος του θρόνου όφειλε να αναγνωρίσει. Το βασίλειο-κομητεία Αραγωνίας και Καταλωνίας διακρινόταν για τους αποτελεσματικούς θεσμούς στην οργάνωση και στη διοίκησή του και, στο απόγειο της δύναμής του, περί το 1450, διέθετε επτά πανεπιστήμια, ενώ είχε υπό τον έλεγχό του τη δυτική Μεσόγειο, από τις ιβηρικές ακτές μέχρι την Αττική και την Εύβοια, όπου για περίπου 80 χρόνια ανήκαν στο στέμμα της Αραγωνίας, ως Δουκάτο των Αθηνών, υπό τη διοίκηση της Καταλανικής Εταιρείας. Λόγω του πολυεθνικού χαρακτήρα της επικράτειας επεδείκνυε αξιοσημείωτη ανοχή στη διαφορετικότητα. Μέχρι το τέλος του 14ου αιώνα, όχι μόνο δεν υπήρξαν διωγμοί Εβραίων και μουσουλμάνων, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις κράτος και εκκλησία επεδίωξαν τον διάλογο.

Οι δυνάμεις που θα οδηγήσουν σταδιακά σε παρακμή την Αραγωνία/Καταλωνία γεννώνται με την κλιμάκωση της ανακατάληψης των ιβηρικών εδαφών από τους Αραβες (Reconquista), η οποία δημιουργεί το ιδιαίτερα σκληροπυρηνικό και μαχητικό πνεύμα του ιβηρικού καθολικισμού.  

Σημείο καμπής στην εξέλιξη της Καταλωνίας ήταν η ένωση των δύο βασιλείων Καστίλλης και Αραγωνίας το 1469, με τον γάμο της Ισαβέλλας και του Φερδινάδου και, ακόμη περισσότερο, η εκλογή του βασιλιά της Καστίλλης και Αραγωνίας το 1516 στη θέση του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής, ως Κάρολος Ε΄. Από εκεί πια γίνεται αισθητή η παρακμή της Αραγωνίας/Καταλωνίας, με μόνιμες αιτίες τριβής τον θρησκευτικό φανατισμό της Καστίλλης και την αγνόηση των τοπικών εθίμων, παραδόσεων και νόμων. Τους επόμενους δύο αιώνες, τρεις φορές οι Καταλανοί εξεγείρονται, με την τελευταία και κρισιμότερη το διάστημα 1700-1713, κατά τον πόλεμο της ισπανικής διαδοχής. Ο διεκδικητής που υποστήριζαν Αραγωνία, Καταλωνία και Βαλένθια χάνει, βασιλιάς της Ισπανίας γίνεται ο Φίλιππος των Βουρβόνων. Αυτός, ως Φίλιππος Ε΄, επιβάλλει σε ολόκληρη την επικράτεια τη νέα τάξη πραγμάτων, δηλαδή τους νόμους και τις πρακτικές της Καστίλλης.

Η Καταλωνία ανακτά την αυτονομία της με την Β΄ Ισπανική Δημοκρατία το 1931, η οποία καταλύεται με τη δικτατορία του Φράνκο, που επιβάλλει ακόμη σκληρότερες απαγορεύσεις και περιορισμούς στην έκφραση της καταλανικής ταυτότητας: ακόμη και παραδοσιακά ονόματα απαγορεύονται διά νόμου. 

Η έλευση της δημοκρατίας θεράπευσε όσο μπορούσε τις πληγές αυτές, ώσπου εμφανίζεται ο Ραχόι. Μέχρι τότε, οι Καταλανοί ήσαν ικανοποιημένοι με τον νόμο του 2006, που επεξέτεινε την αυτονομία τους ιδίως σε θέματα Δικαιοσύνης και μόλις ένα 15% ήταν υπέρ της ανεξαρτησίας. Ο Ραχόι, ως αντιπολίτευση τότε, ξεκινά το 2010 εκστρατεία σε ολόκληρη την Ισπανία και πετυχαίνει την ακύρωση του νόμου από το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας. Τους σπρώχνει ακόμη περισσότερο στα άκρα ως πρωθυπουργός πια, το 2012, όταν αποκρούει την προσπάθεια της κεντροδεξιάς κυβέρνησης της Καταλωνίας να διεκδικήσει δημοσιονομικές παραχωρήσεις.

Κάνοντας χρήση του προνομίου του ερασιτέχνη, απλούστευσα πολύ την εξιστόρηση. Ομως αυτές οι συνθήκες επέτρεψαν –βοηθούσης και της κρίσης– να συσπειρωθούν οι μικρές, ακραίες ομάδες εθνικιστών υπό τον Πουτζντεμόν και έτσι καταλήγουμε στο σημερινό αδιέξοδο. Γι’ αυτό, δεν βοηθά καθόλου η άτεγκτη προσέγγιση του Ραχόι, αλλά και του βασιλέα Φιλίππου, στο πρόβλημα της Καταλωνίας. Στη στάση τους, οι Καταλανοί βλέπουν το μένος της Reconquista. Η αδιαλλαξία της Μαδρίτης εμπεδώνει την αντίληψη ότι αυτή είναι μια πολύ παλιά ιστορία, που απλώς διαιωνίζεται με νέες μορφές· και, το χειρότερο, στενεύει τα περιθώρια για διάλογο, δηλαδή για τη μοναδική δυνατότητα προς την εκτόνωση των παθών και τον συμβιβασμό.