ΕΠΟΣ ΤΟΥ '40 και ΥΠΑΡΚΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ: Σελίδες δόξας και χρόνια ζόφου

EΞΑΙΡΕΤΙΚΟ
Tης ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΤΣΟΥΝΑΚΗ


Σ​​ήμερα μετράμε 76 χρόνια από ένα ιστορικό γεγονός που είχε μεταμορφωτική ισχύ για τη χώρα μας, για την Ευρώπη, για τον κόσμο όλο. Ο πόλεμος, η εθνική μας επέτειος και, κυρίως, ό,τι ακολούθησε έχουν αποτυπωθεί και αποτιμηθεί ποικιλοτρόπως. Επιστρέφουμε με ένα διαφορετικό ερώτημα: Εάν ένας φωτογράφος που είχε απαθανατίσει μια εικόνα από την Ελλάδα εκείνης της περιόδου επέστρεφε σήμερα, στο ίδιο ακριβώς σημείο, τι θα έβρισκε; Ποιο ίχνος –κι αν– θα κατέγραφε; 


Θα μπορούσε να είναι η ζωή σε ένα σπίτι, ένα συμβάν σε κάποιο δρόμο της πόλης, το βλέμμα ενός παιδιού…

Το ερώτημα δεν είναι πρωτότυπο αλλά παράγωγο. Πέρυσι στη λονδρέζικη Tate Modern οργανώθηκε μια υποδειγματική σε σύλληψη και εκτέλεση έκθεση φωτογραφίας με τίτλο «Conflict–Time–Photography». Την είχαμε περιγράψει (3/01/2015): Σε κάθε αίθουσα, αποτυπώματα σημαντικών γεγονότων σε μία εκ των υστέρων ανάγνωση. Φωτογράφοι που επισκέφτηκαν περιοχές, θέατρα συγκρούσεων, μερικές μέρες, μήνες, χρόνια αργότερα. Από τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, τον Α΄ Παγκόσμιο, από τον πόλεμο του Κόλπου, την Πτώση του Τείχους, τον Β΄ Παγκόσμιο, τη Χιροσίμα, το Βιετνάμ, την Ουκρανία κ.ο.κ. Από λίγες ημέρες έως 99 χρόνια μετά. Φωτογράφοι που επισκέφτηκαν πόλεις που καταστράφηκαν, ανθρώπους που «είδαν» τις καταστροφές. Πώς ήταν το Βερολίνο 35 χρόνια μετά το τέλος του Πολέμου, το Βιετνάμ 19 χρόνια μετά, πόλεις της Λιβύης 10 χρόνια μετά τον εμφύλιο, το Ναγκασάκι 10, 25 χρόνια μετά; 


 Το διαφορετικό αυτό «timeline» αποκάλυπτε με τον πιο αποστομωτικό τρόπο τι σημαίνει ιστορική σύγκρουση, τη διάρκειά της στον χρόνο, το ίχνος που αφήνει. Εικόνα και μνήμη.


«Η πρόκληση να γυρίσουμε πίσω, να αναστοχαστούμε το παρελθόν εν κινήσει, χωρίς να εγκλωβιστούμε σε αυτό». Η φράση του Κurt Vonnegut, Αμερικανού αιχμαλώτου πολέμου στη Γερμανία, αυτόπτη μάρτυρα της καταστροφής της Δρέσδης, ο οποίος έγραψε ένα από τα πιο εμβληματικά αντιπολεμικά βιβλία («Slaughterhouse-Five»), βρισκόταν αναρτημένη στο κείμενο εισαγωγής της έκθεσης.

Τα τελευταία χρόνια της κρίσης ξυπνάμε κάθε πρωί με μια αφορμή για ακόμη έναν εθνικό διχασμό (ο πιο πρόσφατος, ο χθεσινός με το θέμα των τηλεοπτικών αδειών, την απόφαση του ΣτΕ και τους χειρισμούς της κυβέρνησης). Η έκφραση «βρισκόμαστε σε πόλεμο» χρησιμοποιείται διαρκώς, τα στοιχεία στην τελευταία έκθεση της ΕΛΣΤΑΤ αναφορικά με το επίπεδο φτώχειας στην Ελλάδα καταδεικνύουν ότι το 2015 ο πληθυσμός που βρισκόταν σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ανερχόταν σε ποσοστό 35,7%. Στο ρεπορτάζ («Κ» 26/10, του Γιώργου Μπουρδάρα) διαβάζουμε ότι βάσει των ίδιων στοιχείων: πολύ πριν ξεσπάσει η κρίση και μάλιστα το «χρυσό» έτος 2004, ο πληθυσμός στη χώρα μας που βρισκόταν σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ήταν μόνο πέντε μονάδες μικρότερο, ανερχόταν στο 30,9%! Μια πραγματικότητα «πίσω από την κουρτίνα» ή «κάτω από το χαλί», «αόρατη» ακόμη και για εκείνους που γνώριζαν...


Ψεύδη, πλάνες, λάθη από άγνοια ή από ιδιοτέλεια, εμφυλιοπολεμική δημαγωγία, αλληλοκατηγορίες, «σκισμένα» μνημόνια, χρεοκοπίες… Πόσα δεν επαναλαμβάνονται εδώ και 76 χρόνια – για να μην απομακρυνθούμε από την εθνική επέτειο.

Ο φωτογράφος του ’40 που θα επιχειρούσε την «επιστροφή» στο 2016 και οι εικόνες που θα έφερναν δίπλα δίπλα το τότε με το τώρα θα ήταν...

 μία (ακόμη) ένδειξη ότι η Ιστορία δεν κουκουλώνεται.


Τα τραύματα δεν επουλώνονται, ανακυκλώνονται με διαφορετική ένταση, στην καλύτερη περίπτωση επεξεργασμένα. Αποτυπωμένα σε τοπία, οδοστρώματα, σπίτια, αγρούς, ανθρώπινα βλέμματα. Είναι εκεί, 76 χρόνια μετά, εμπεριέχονται σε αντιδράσεις, συμπεριφορές, ζωές που παραμένουν καθηλωμένες στο «τραύμα», συντρίμμια ή προσπάθειες να «δουν», χωρίς εμπάθεια, τις συνέπειες.  


Τα ίχνη της σύγκρουσης υπάρχουν κάτω από το δέρμα σαν τους κρυμμένους κάτω από το χώμα κάλυκες.