ΥΠΑΡΚΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ: Ποιος είπε ότι δεν υπάρχει ελληνική ιδιοσυστασία; Ορίστε τέσσερις!

EΞΑΙΡΕΤΙΚΟ
Του Γιώργου Κωστούλα

Αφορμή για το σημερινό κείμενο ήταν η δημοσίευση δημοσκόπησης του Pew Research Center -θεωρείται κορυφαίο σε θέματα θρησκείας- σε 13 χώρες, η οποία δείχνει ότι το 54% των Ελλήνων συνδέει την ελληνικότητα με την Ορθοδοξία. 

Η πρωτιά μάς συστήνει και την πρώτη ελληνική ιδιοσυστασία. Παρακάτω θα αναπτυχτούν ακροθιγώς άλλες τρεις, μεταξύ περισσοτέρων.  

Αγκαλιά με την Εκκλησία

Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Απ. Λακασά στην Καθημερινή της 6/2/17, η πρώτη θέση του σχετικού πίνακα ανήκει στη χώρα μας. Ακολουθούν οι Πολωνοί με 34% (για τον Ρωμαιοκαθολικισμό).Ο μέσος όρος της δημοσκόπησης είναι 15%. Με βάση τις ηλικιακές ομάδες, το 39% των Ελλήνων 18 έως 34 ετών θεωρεί ότι η Ορθοδοξία είναι βασικό στοιχείο της εθνικής μας ταυτότητας, ενώ το ποσοστό φτάνει στο 49% στην ομάδα 35-49 ετών και στο 65% για τα άτομα άνω των 50 ετών. 

Στην έκθεση η πρωτιά των Ελλήνων σχολιάζεται ως εξής: "Η σχέση των Ελλήνων με την Ορθοδοξία είναι αμφίσημη, διττή, διπλή κι όχι απλή ούτε απλοϊκή ή αφελής. Εμμένουν στην ορθόδοξη πίστη ως το συνεκτικό στοιχείο, την ‘κόλλα’, που συνέχει κάθε όμαιμο ομογενή από τη Νέα Φιλαδέλφεια της χώρας μας μέχρι τη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ και τη Φιλαδέλφεια της Μικρασίας. Παρόλο που αυτοί οι τρεις Έλληνες (Φιλαδελφείς) δεν ομιλούν την ελληνική καλά ή καθόλου, ούτε ανήκουν στο ίδιο κράτος, ωστόσο αρχίζουν και τελειώνουν την ζωή τους τελετουργικά με την Ορθοδοξία”.

Με απαρχή τους τέσσερις αιώνες σκλαβιάς, όπου ο ελληνικός λαός δεν γνώριζε άλλη ηγεσία παρά μόνο αυτή του Πατριαρχείου, η εν λόγω ιδιοσυστασία επανακάμπτει συνεχώς, όπως βεβαιώνεται από τις πάντα παρούσες σκιαμαχίες μεταξύ Πολιτείας και Εκκλησίας. 

Παραδείγματα: η σχεδόν διχαστική διαμάχη για το θέμα των ταυτοτήτων, η ερωτοτροπία όλων των κυβερνήσεων με το διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους, η κατά καιρούς επανερχόμενη υπόθεση της εκκλησιαστικής περιουσίας, κι ακόμα η διαμάχη μεταξύ των δυο μερών για την έκταση και τη μορφή της διδακτέας ύλης των θρησκευτικών.

Παράδοση Vs. Εκσυγχρονισμού

Με τα λόγια του Κ. Παπαγιώργη: Ο τρόπος που συγκροτήθηκε το ελληνικό κρατίδιο, στα χρόνια μετά την επανάσταση του 1821, υπέβαλλε τους πληθυσμούς του σε δοκιμασίες  που άφησαν τα ίχνη τους στο φρόνημα και τον ψυχισμό των κατοίκων. Δεν μιλάμε απλώς για τα ήθη, για τη γλώσσα, για τις παραδόσεις και τις ανατροπές στις ντοπιοσυνήθειες, που άλλαζαν από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά για την κεντρική συναντίληψη ενός, οιονεί, ελεύθερου πολίτη. 

Ο χθεσινός ραγιάς που προσκυνούσε για να επιβιώσει προήχθη ιλιγγιωδώς στη θέση του κληρονόμου ενός κοσμοϊστορικού λαού. Οι ξεβράκωτοι, χειρώνακτες, αγωνιστές και μη, όφειλαν σταδιακά να αφομοιώσουν την ιδιότητα του Έλληνα.

Το παραμύθι ωστόσο παραήταν λαμπρό για να ενσωματωθεί χωρίς τραύματα στο φέρεσθαι του Έλληνα.

Αυτό, σε συνδυασμό και με την αναγκαία επάνδρωση του κρατικού μηχανισμού με στελέχη ξενόφερτα, έθεσε εξυπαρχής το μέγα ζήτημα της συνεννόησης  και της προσαρμογής: πώς θα συνεννοούντο και θα ομονοούσαν οι κουτόφραγκοι με του άγριους του ’21; Το "τι λέει, γαμώ το καυλί τ’;” του Μακρυγιάννη τα λέει όλα.

Έκτατε, σε μόνιμη σύγκρουση: Από τη μια η ανέξοδη "υπέροχη εκδοχή του Έλληνα” που συγκροτείται από επαγγελματίες πατριδολάτρες, πονηρούς ελληνοπώλες, μεταπράτες ήθους και από την άλλη μια ελίτ καλοσπουδασμένων στο εξωτερικό, παιδευτικά απομακρυσμένων από κάθε τι ελληνικό, ανίκανων να σκεφθούν τη γεωπολιτική και ιστορική Ελλάδα δυναμικά, με όρους αυτοτέλειας και ιστορικότητας. Ενδεχομένως και να ντρέπονται και λίγο για το μεσογειακά και βαλκανικά μας χούγια.  

Αποτέλεσμα; Κυλιομένως, να αναζητείται, ανεπιτυχώς ωστόσο, η σωτήρια ενδιάμεση συνθετική στρατηγική, ικανή να εναρμονίσει δημιουργικά στοιχεία της παράδοσης με τις νέες προκλήσεις, δίχως υποταγή και περιχαράκωση, ούτε στο επείσακτο και καινοφανές, ούτε και στο αυτόχθον και παλαιόθεν ισχύον.

Προγονοπληξία

Η προγονοπληξία είναι νόσος.  Ιδιαίτερα όταν αυτή προσφέρεται ως υλικό για κομπασμό των επιγόνων, όπως είναι η περίπτωσή μας. 

"Να έχεις προδώσει την κληρονομιά σε κάθε παραμικρή πτυχή της, να έχεις εξευτελίσει στο έπακρο την ευγένεια της καταγωγής σου. Και να θέλεις να καλύψεις τον εκβαρβαρισμό σου με συναισθηματική φθήνια καυχήσεων για προγονικό πλούτο που πραγματικά αγνοείς”. 

Η παραπάνω φράση: ανατομία, ακριβής ακτινογραφία της σχέσης αρχαίας και νεώτερης Ελλάδας. 

 Υπάρχουν στιγμές που στρεφόμαστε στο παρελθόν σαν να μη μας ανήκει. Όπως ο διαρρήκτης που διαπιστώνει, λίγες μέρες μετά την κλοπή, πως αδυνατεί να εξαργυρώσει τα κλοπιμαία. Και άλλες φορές πάλι σαν να μας ανήκει με την πιο αποκρουστική έννοια της ιδιοκτησίας και της εκμετάλλευσης: την τοκογλυφική. 

Και τι ευχαρίστηση, όταν, όχι και τόσο συχνά, συναντά κανείς τον υπέροχο Έλληνα που παύει να χρησιμοποιεί το δεκανίκι της εθνικής ταύτισης και πορεύεται αυτόνομος. Oταν δεν αντλεί ούτε δικαίωση, ούτε αξία από την προσκόλλησή του σε κάποιο συλλογικό μεγαλείο. Όταν δεν συνδέει την υπεροχή με την καταγωγή.  

Όταν ακολουθεί τη σοφή συμβουλή: Ό,τι κληρονόμησες από τους προγόνους σου, κέρδισέ το, ώστε να γίνει δικό σου.

Ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση

Το 1821 οριοθετεί την απαρχή του ελληνικού εκδυτικισμού, ο οποίος όμως ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. Τότε ουσιαστικά υπογράφτηκαν και όλα τα πολιτικά, οικονομικά και πολιτιστικά γραμμάτια, τα οποία ξεχρεώνουμε ακόμα και σήμερα. 

Η απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό είναι ένα πράγμα και η δημιουργία του νέου κράτους, εκ του μηδενός, ένα άλλο. Το  δεύτερο, με  τον φόρτο των διπλωματικών ελιγμών και πολιτικών πρωτοβουλιών που απαιτούσε, δεν θα μπορούσε να αναληφθεί από του αγράμματους, απλοϊκούς ιθαγενείς. Οι οποίοι, σε όλη την μετέπειτα πορεία δεν ήταν παρά  παίγνια στα χέρια των πολύπειρων και ιδιοτελών δυτικών δυνάμεων.

Έκτοτε, θα "υπάρχουν συνεχώς δυο Ελλάδες. Αυτή που εξαναγκάζεται και τους ίδιους τους  υπηκόους της να καταπονεί και σε έναν διεθνή χορό μεταμφιεσμένων να μετέχει με το φόρεμα της Ευρωπαίας, και η άλλη που εξακολουθεί να υπακούει στον Ηράκλειτο και στον Μακρυγιάννη” -Αυτό από τον Ελύτη.

Δυο Ελλάδες, δυο νοσηρότητες: Η μία του φανατικού ελληνοκεντρισμού με την ομφαλοσκοπική λογική που τον διέπει και η άλλη του εξίσου φανατικού και εθνικά επιβλαβούς αντιελληνοκεντρισμού που χαρακτηρίζει πολλούς από τους νεοφώτιστους πολιτικούς και διανοούμενους της εποχής μας. 

Αν σκεφτούμε και την κατοπινή ιστορία του νεοελληνικού κράτους, η χώρα προσπαθεί, ατελέσφορα, να ολοκληρώσει την επανάσταση του 1821 και την πορεία της προς τη Δύση. Με όλα τα παραπάνω να συνιστούν αίτια που οδηγούν σε αιτιατά, τα οποία με τη σειρά τους γίνονται αίτια κ.ο.κ.

Ισορροπώντας μεταξύ τραυμάτων και οραμάτων, ο μέσος πολίτης αυτής της χώρας, αιωρούμενος μεταξύ της δυστυχίας ή της ευτυχίας τού να είναι Έλληνας, απέχει πολύ ακόμα από το αυτονόητο ζητούμενο: να νιώθει Έλληνας χωρίς να ντρέπεται ή να υπερηφανεύεται γι’ αυτό.