Από το μάτι της βελόνας

Tου Νικου Κωνστανταρα

Είτε επιτευχθεί συμφωνία με τους δανειστές μας είτε όχι, αυτές τις μέρες η Ελλάδα περνάει σε νέα εποχή. Για να απομειωθεί το χρέος και να δοθεί το νέο δάνειο, όλοι μας θα υποστούμε μεγάλη μείωση των εισοδημάτων μας. Χωρίς νέα σύμβαση, πάλι θα μειωθούν εισοδήματα και παροχές. Ο,τι κι αν γίνει, θα περάσουμε από το μάτι της βελόνας, θα αναγκαστούμε να αφήσουμε πίσω πολλά απ’ όσα γνωρίζαμε έως τώρα. 

Θα είμαστε άλλοι, σε άλλη χώρα. Αλλά θα είμαστε αντιμέτωποι, πάλι, με τον παλιό διχασμό ανάμεσα στις δυνάμεις που πρεσβεύουν μεταρρυθμίσεις και σύγκλιση με τους εταίρους μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και τις δυνάμεις της αδράνειας και του βολέματος, οι οποίες θα δώσουν μάχη για να διατηρήσουν την κυριαρχία τους. Η έκβαση αυτού του αγώνα θα κρίνει την ποιότητα της δημοκρατίας μας.

Είναι άδικο και αδύνατο να χωρίζουμε τους Ελληνες ανάμεσα σε αυτούς που θέλουν να αλλάξουν τις δομές της χώρας και τη νοοτροπία μας και σε αυτούς που υποστηρίζουν τις δυνάμεις της αδιαφορίας, της αδράνειας και της υστεροβουλίας στις σχέσεις κράτους-πολίτη. Δεν είναι χωρισμένοι σε δύο σαφή στρατόπεδα οι πολίτες. Το ρήγμα υπάρχει εντός κομμάτων και επαγγελματικών ομάδων, εντός των ίδιων γεωγραφικών χώρων, ανάμεσα σε μέλη των ίδιων οικογενειών. Συχνά υπάρχει και εντός του ίδιου ατόμου, αναλόγως με τις ανάγκες και τα συμφέροντά του.

Η κοινωνία μας είναι χτισμένη πάνω σε αυτήν τη σύμπραξη/σύγκρουση των δυνάμεων της προόδου και της συντήρησης. Και μόνο η χρήση αυτών των όρων προδίδει τη σύγχυση που υπάρχει εδώ: ενίοτε, οι πιο συντηρητικοί σε κοινωνικές και πολιτικές αντιλήψεις είναι οι αριστεροί. Ενώ πρεσβεύουν ένα καλύτερο μέλλον, υποστηρίζουν με σθένος ένα πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό σύστημα που κατάφερε μόνο να αναπαράγει τον εαυτό του (έως την απόλυτη χρεοκοπία). Και την ώρα του ναυαγίου παρελαύνουν με σημαίες και αναθεματίζουν την ξέρα και το πλήρωμα. Αλλά και μέσα στο ΠΑΣΟΚ και στη Νέα Δημοκρατία είδαμε να ευαγγελίζονται μεταρρυθμίσεις για να κερδίζουν ψήφους, ενώ βασίζονται πάνω στους κομματικούς στρατούς για τη δύναμή τους.

Γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο να δημιουργηθεί ένας νέος, μαζικός πολιτικός φορέας εκσυγχρονιστών. Οι άνθρωποι που θα μπορούσαν να στελεχώσουν ένα μεταρρυθμιστικό κόμμα είναι σκορπισμένοι σε διάφορα κόμματα - και γνωρίζουν από την πείρα τους ότι αν δεν βασιστούν στους «παλαιοκομματικούς» που ξέρουν πώς να ελίσσονται στο διεφθαρμένο πολιτικό και κρατικό τοπίο, οι φιλόδοξες διακηρύξεις θα παραμείνουν μετέωρες. Στις σημερινές συνθήκες ύφεσης, όπου ευδοκιμεί ο λαϊκισμός, είναι μάλλον πιο πιθανό να δημιουργηθεί κόμμα που εκπροσωπεί τα πιο αντιδραστικά στοιχεία της κοινωνίας παρά τα προοδευτικά.

Από τη σύσταση του ελληνικού κράτους, η χώρα είτε κλονίζεται από τη σύγκρουση δυνάμεων της προόδου και της οπισθοδρόμησης, είτε η εύθραυστη ισορροπία τους οδηγεί σε πολιτική παράλυση. Η ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1981 προσέφερε μοναδική ευκαιρία για τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας και τη σύγκλιση με τις προηγμένες χώρες της Ευρώπης. Δυστυχώς, η σταθερότητα και η ευημερία της ένταξης στο νέο περιβάλλον δεν συνδυάστηκε με νέες νοοτροπίες και με την ενίσχυση των θεσμών, αλλά ακούμπησε στις πατροπαράδοτες δομές της πελατειακής πολιτικής, της προχειρότητας και της ανεύθυνης σπατάλης.

Η συνειδητή σύνθλιψη της ραχοκοκαλιάς της δημόσιας διοίκησης και εκπαίδευσης, επί ΠΑΣΟΚ, επέφερε την επικράτηση της νοοτροπίας του βολέματος, της αυθαιρεσίας και της ανομίας, της ελάχιστης προσπάθειας, της απαίτησης για προνόμια χωρίς ευθύνες. Είδαμε το αποτέλεσμα με τον πιο δραματικό τρόπο, όταν, το 2001, η αντίδραση των συνδικαλιστών του δικού του κόμματος οδήγησε τον Κώστα Σημίτη να εγκαταλείψει την προσπάθεια εξυγίανσης του ασφαλιστικού συστήματος. Η επόμενη κυβέρνηση, του Κώστα Καραμανλή, έλαβε το μήνυμα: μιλούσε για μεταρρυθμίσεις αλλά δεν τολμούσε να τις κάνει, υποκλινόμενη στη δυσφορία των δικών της λαϊκιστών. Μάθαμε όλοι -εκσυγχρονιστές, λαϊκιστές, πλούσιοι και φτωχοί- να μιλάμε για μεταρρυθμίσεις, να απαιτούμε ευνομία και τον εξορθολογισμό του κράτους, αλλά να μην ανεχόμαστε οτιδήποτε που θα μας χάλαγε τη βολή. Ο εύκολος δρόμος οδήγησε στην ήττα.

Σήμερα που αναγκαζόμαστε να χάσουμε τόσα για να περάσουμε από τη στενωπό, ας αφήσουμε πίσω τα χειρότερα λάθη μας. Η νέα εποχή απαιτεί γερά θεμέλια - και το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον.