Ο κουμπαράς της Πανδώρας

Του Άγη Βερούτη

agissilaos@gmail.com

Την περασμένη βδομάδα Μέρκελ και Σαρκοζί άνοιξαν το κουτί της Πανδώρας. Με τις δηλώσεις περί δυνατότητας εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη έστειλαν ένα ξεκάθαρο μήνυμα νομισματικής αναξιοπιστίας στις παγκόσμιες αγορές.

Το Ελληνικό πρόβλημα πάντως δεν ήταν ως τώρα νομισματικό, αλλά δομικό της παρασιτικής διόγκωσης ενός μετα-Σοβιετικού κρατικιστικού συστήματος αναδιανομής πόρων, που ξέχασε να σταματήσει την κακοήθη επέκτασή του.

Με δυο φράσεις των Μερκοζί το “Ελληνικό Πρόβλημα” μετετράπη σε σεισμική μετακίνηση των τεκτονικών πλακών πάνω στις οποίες χτίστηκε το ισχυρότερο ως σήμερα νόμισμα στην ιστορία, και το κλόνισε.

Το ευρώ χτίστηκε αρχικά στην παραδοχή ότι θα είναι τόσο ισχυρό όσο ο οικονομικά ισχυρότερος εγγυητής του - εν προκειμένω η Γερμανία σε αυτή τη χρονική στιγμή. Αυτό έδωσε δυνατότητα δανεισμού με εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, και τις μικρότερες ευρωπαϊκές οικονομίες που δεν είχαν ως τότε την ανάλογη οικονομική αξιοπιστία.

Παραδοχή των αγορών (δηλαδή κυρίως συνταξιοδοτικών ταμείων, τραπεζών, και ασφαλιστικών εταιριών) ήταν πως χώρες όπως η Ελλάδα και τα άλλα PIGS, μέσω της νομισματικής ένωσης αποκτούσαν δια της επιφοιτήσεως συνετή δημοσιονομική διαχείριση. Αν μη τι άλλο το αξιόχρεό τους ήταν εγγυημένο από το σύνολο των μελών της Ευρωζώνης (Πρώτος Μύθος), άρα δεν υφίστατο πιστωτικός κίνδυνος, ή ρίσκο αθέτησης πληρωμών, εκτός αν ολόκληρη η Ευρώπη έπεφτε σε οικονομική δυσπραγία.

Με την συμφωνία στη Μάαστριχτ οι μετέχοντες συναποδέχθηκαν να ακολουθήσουν ένα αντιπληθωριστικό μοντέλο δημοσιονομικού αυτοελέγχου, με ετήσια ελλείμματα μικρότερα του 3%, καθησυχάζοντας τις αγορές (δηλαδή τους επενδυτές σε κρατικά ομόλογα) για το αγαθό των προθέσεών τους. Αυτός ο καθησυχασμός ήταν μια εξαπάτηση, καθώς ακόμα και οι ισχυρότερες οικονομίες καταστρατήγησαν τη συνθήκη του Μάαστριχτ όταν τις συνέφερε, απονομιμοποιώντας τις να την επιβάλλουν στις μικρότερες και ασθενέστερες.

Ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός των χωρών που δεν είχαν συνηθίσει σε τόσο χαμηλά επιτόκια δανεισμού, εξέχουσας της Ελλάδος με τους ανεπάγγελτους πολιτικούς της Μεταπολίτευσης, κατέληξε να υπερδιπλασιάσει το κρατικό χρέος των €180 δισ. των προηγούμενων 30 ετών με το οποίο μπήκαμε στο ευρώ, σε πέντε χρόνια διακυβέρνησης του “μικρού” Καραμανλή και δύο του “μικρού” Παπανδρέου. 

Ο Πρώτος Μύθος του αξιόχρεου δια της συνετής διαχείρισης καταρρίφθηκε με την είσοδο του ΔΝΤ στην Ευρωζώνη, στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία, ενώ προσεχώς την Ιταλία, την Ισπανία, και πιθανόν κάποια στιγμή και τη Γαλλία.

Ο Δεύτερος Μύθος πάνω στον οποίον χτίστηκε το ευρώ ήταν πως μια ισχυρή Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα μπορούσε να εφαρμόζει νομισματική πολιτική που θα έφερνε αναπτυξιακή σταθερότητα σε όλες τις επιμέρους εθνικές οικονομίες της νομισματικής ένωσης. Γρήγορα και αυτός ο μύθος καταρρίφθηκε, καθώς ο καθορισμός των επιτοκίων με βάση κυρίως τις 2 ισχυρότερες οικονομίες της Ευρωζώνης -τη Γερμανία και τη Γαλλία- δημιούργησε πιστωτικές φούσκες στον Ευρωπαϊκό Νότο που είχε λιγότερο ανεπτυγμένες οικονομίες και άρα μεγαλύτερη ανάπτυξη αρχικά προς σύγκλιση με τους μέσους όρους της ΕΕ. Ενώ το ευρώ θα έπρεπε να έχει βασικό επιτόκιο 4%-5% στην Ελλάδα, που η οικονομία της αναπτυσσόταν με πάνω από 3% βασισμένη στο δημόσιο δανεισμό, η ΕΚΤ το κρατούσε κοντά στο 1%-2% δημιουργώντας παράλογη πιστωτική επέκταση στα ομόλογα Ελληνικού Δημοσίου, στα στεγαστικά και στα καταναλωτικά δάνεια.

Εκτός από την αδυναμία της ΕΚΤ να δημιουργήσει ισόρροπη ανάπτυξη στις επιμέρους οικονομίες της Ευρωζώνης, ο ελλειμματικός σχεδιασμός της δεν επέτρεπε τη νομισματοποίηση (δηλαδή να τυπώσει χρήμα) των δυσχερειών που πρωτοεμφανίστηκαν με την Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Κρίση του 2008. Χωρίς τη νομιμοποίηση να “τυπώνει χρήμα”, η ΕΚΤ είναι απλά πυροσβέστης στις πυρκαγιές που άναψε η ΠΧΚ στην ανεργία, στη μειωμένη ρευστότητα, και τις αναταράξεις στις αγορές κρατικού χρέους της Ευρωζώνης. Αυτή η αδυναμία πρόληψης αποτελεί ακόμη σημείο σεισμικών δονήσεων που θα επιχειρήσει να μετριάσει το EFSF, αν προλάβει.

Ο Τρίτος Μύθος που ενίσχυσε την αρχική ευφορία των επενδυτών στις αγορές κρατικού χρέους, ήταν πως η Ευρώπη θα είχε επαρκείς μηχανισμούς για την αναδιανομή των εσωτερικών πλεονασμάτων ανάμεσα στις οικονομίες της Ευρωζώνης, όπως π.χ. η οικονομία της Νεμπράσκας ενισχύεται με Ομοσπονδιακά έργα υποδομής που βοηθούν την τοπική οικονομία (pork barrel) με χρήματα από φόρους άλλων πολιτειών. Αυτό ξεκάθαρα δεν επιτεύχθηκε από τα ταμεία σύγκλισης της ΕΕ, ούτε από την Κοινή Αγροτική Πολιτική, καθώς οι πολιτικά και οικονομικά ισχυρές χώρες κράτησαν για τον εαυτό τους όλα τα πλεονεκτήματα της ενωμένης αγοράς, αλλά αρνήθηκαν να επωμιστούν τα ανάλογα κόστη αναδιανομής, τουλάχιστον μέρους των πλεονασμάτων τους. Η αναδιανομή πόρων που έγινε με τα ταμεία σύγκλισης δεν επαρκεί ούτε στοχεύει να καλύψει τα κρατικά ελλείμματα των πιο αδύναμων οικονομιών της Ευρωζώνης, εξαντλώντας τις τελικά οικονομικά αλλά και αναπτυξιακά.

Ο Τέταρτος Μύθος του ευρώ -που ως την προηγούμενη εβδομάδα δεν ήταν μύθος- ήταν πως τουλάχιστον τα κρατικά ομόλογα σε ευρώ δεν περιείχαν συναλλαγματικό κίνδυνο. Δεν υπάρχει καν πρόβλεψη για την αποπομπή μιας χώρας από τη νομισματική ένωση του ευρώ, για κανέναν λόγο!

Αυτό ήταν μια παρηγοριά για τους επενδυτές (δηλαδή κυρίως συνταξιοδοτικά ταμεία, τράπεζες, και ασφαλιστικές), ότι όπως ακριβώς δεν νοείται να φύγει από το δολάριο η Πολιτεία της California σε περίπτωση επαναδιαπραγμάτευσης του χρέους της, έτσι δεν νοείται να φύγει η Ελλάδα, ή η Πορτογαλία, ή η Ιταλία από το ευρώ ακόμα και αν αναδιαπραγματευτεί τα χρέη της. Αυτό σημαίνει πως ένας επενδυτής από τη Γερμανία ή την Ολλανδία μπορεί να επενδύσει σε Ιταλικά ομόλογα το κεφάλαιο των ασφαλισμένων του συνταξιοδοτικού του ταμείου, χωρίς να χρειάζεται να προβλέψει στις ζητούμενες αποδόσεις το συναλλαγματικό ρίσκο που ενέχει η επένδυση σε ξένο νόμισμα.

Αυτός ήταν και ο Μύθος που έσκασε την περασμένη βδομάδα, με την παραδοχή των δυο ηγετικών προσωπικοτήτων της Ευρώπης, ότι η Ελλάδα μπορεί και να φύγει από το ευρώ, όταν όχι μόνο καθόρισαν το ερώτημα του επαπειλούμενου από τον πρώην πρωθυπουργό της Ελλάδας δημοψηφίσματος, αλλά και έβαλαν στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης με την Ελλάδα (ή όποιο άλλο “κακό παιδί” της Ευρωζώνης δεν συμμορφωνόταν με τις εντολές τους), τη δυνατότητα να αποστραγγίξουν την ελληνική αγορά από ρευστότητα, ουσιαστικά εκπαραθυρώνοντας την Ελληνική (ή όποια τους καπνίσει) οικονομία από την Ευρωζώνη, και εκθέτοντας πλέον τους Ευρωπαίους επενδυτές Ευρωπαϊκών Κρατικών Ομολόγων άλλων κρατών, σε συναλλαγματικό κίνδυνο!

Αν αυτό που είπαν οι Μερκοζί την προηγούμενη βδομάδα χωρίς υπεκφυγές, είναι πως αν κάποια “άταχτη” χώρα του Ευρώ δεν υπακούει στις εντολές τους, θα την “πετάξουν” από το Ευρώ! Όλες οι χώρες της Ευρωζώνης έχουν παραχωρήσει τη δυνατότητα αυτοπροσδιορισμού της νομισματικής τους πολιτικής στο κεντρικό όργανο της ΕΚΤ, αδυνατώντας πλέον να ασκήσουν υποτιμητική πολιτική του νομίσματος ξεχωριστά. Αυτό και καθιστά την εσωτερική υποτίμηση μόνη εναλλακτική, αν οι ισχυροί της νομισματικής ένωσης δεν επιθυμούν να υποτιμήσουν το νόμισμα για να μην βλάψουν δικά τους συμφέροντα. Όμως η εσωτερική υποτίμηση προϋποθέτει πολιτικές λιτότητας πολύ πιο άγριες από όσο έχουν ποτέ εφαρμοστεί επιτυχώς χωρίς λαϊκή εξέγερση.

Αν οι εντολές των Μερκοζί είναι να τιμωρηθεί με λιτότητα ο λαός μιας χώρας που έπεσε θύμα καιροσκόπων πολιτικών, και ο λαός αυτός αντιδράσει, τότε εκείνοι που καθορίζουν την πολιτική της ΕΚΤ μπορεί να στεγνώσουν κυριολεκτικά την “άτακτη” χώρα από χρήμα, εξωθώντας την εκτός Ευρώ και στο νομισματικό μεσαίωνα, δημιουργώντας ταυτόχρονα τεράστιες συναλλαγματικές ζημίες σε όποιο κορόιδο επενδυτή δεν το είχε προβλέψει!

Με την Ιταλία να πλησιάζει απειλητικά στην αγκάλη της Τρόικας (αν δεν έχει ήδη πέσει μέσα εν αγνοία μας) οι μικροπολιτικές τακτικές της Γαλλογερμανίας θυμίζουν την πρώτη στροφή του εθνικού ύμνου της δεύτερης, που εξαθλιώνοντας την Ευρώπη ήδη δυο φορές τον προηγούμενο αιώνα προσπαθώντας να την υλοποιήσει, διακινδυνεύει να γκρεμίσει το Ευρωπαϊκό νομισματο-οικονομικό οικοδόμημα, ανταγωνιζόμενη σε πολιτική επιπολαιότητα και λεκτική αφασία τον δικό μας τιτάνειο Παπανδρέου.

Όχι πως ο Ευρωπαϊκός Νότος, εξέχουσας της μετα-Σοβιετικής Ελλάδας, δεν πρέπει να εξορθολογίσει το τι μπορεί να ξοδεύει και πού. Όμως ο παγκόσμιος οικονομικός Αρμαγεδδών, και η απόλυτη εξαθλίωση 125 εκατομμυρίων νοτιο-Ευρωπαίων που παρέδωσαν την νομισματική τους αυτοδιάθεση στο σκεπτικό του κοινού Ευρωπαϊκού καλού, δεν είναι δυνατόν να διακυβεύονται σε “κοντρίτσες” ανάμεσα σε επιπόλαιους πολιτικούς με περισσότερη πολιτική ισχύ από όση έχουν την ωριμότητα ή την ικανότητα να διαχειριστούν.