ΔΕKΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΣ: Οι Παναγίες που είναι «κρυμμένες» μέσα σε σπηλιές

Η Παναγιά αγαπά τις σπηλιές και από αυτές τις πιο απομακρυσμένες, που, ακόμη κι αν μένουν έρημες τον υπόλοιπο χρόνο, «ανοίγουν» ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου για να γιορτάσουν τη χάρη της.  

Ξωκλήσια, μοναστήρια και καστρομονάστηρα της Παναγίας, άλλα ξακουστά και άλλα άγνωστα, υπάρχουν σε σπήλαια απ' άκρου εις άκρον της Ελλάδας. Ανταγωνίζονται σε ομορφιά και τα περισσότερα τα δένει ένας κοινός θρύλος: η εικόνα της Μεγαλόχαρης, που φανερώθηκε στην αγκαλιά της σπηλιάς, στα μάτια κάποιου βοσκού που ακολούθησε το ζώο του.

Η Μονή Φανερωμένη (ή Παναγιά των Γουρνιών) στο Λασίθι, χτισμένη σε απότομη πλαγιά σε ύψος 540 μέτρων, με το καθολικό της κρυμμένο σε σπηλιά και με θέα στη θάλασσα που κόβει την ανάσα, είναι τυλιγμένη σε έναν τέτοιο θρύλο. Ενας βοσκός έχανε κάθε μεσημέρι τον μπροστάρη κριό του, τον ακολούθησε μια μέρα και τον είδε να πίνει νερό που έρρεε από μια σπηλιά. Πλησίασε και η εικόνα της Θεοτόκου τού φανερώθηκε. Ο θρύλος λέει ότι η ίδια εικόνα τον Δεκαπενταύγουστο επανεμφανίζεται στους πιστούς και κατά μυστηριώδη τρόπο χάνεται πάλι.

Στο κοίλωμα του απότομου βράχου η Παναγιά των Καταφυγίων αγναντεύει την Κορινθία από το 1782, όταν χτίστηκε στην απόκρημνη πλαγιά, εκεί όπου είχαν σκάψει λαγούμια και καταφύγια οι Ζαχολίτες για να κρυφτούν από τους διωγμούς των Τούρκων. Το μπαλκονάκι της στην Ευρωστίνα είναι μπαλκόνι στον κόσμο. Οι ντόπιοι λένε ότι η επιβλητική Καταφυγιώτισσα είναι η στεριανή Χοζοβιώτισσα. Ετσι κρέμεται -σε ακόμη μεγαλύτερο ύψος- και η Παναγιά της Αμοργού, πολυταξιδεμένη μέσα από φωτογραφίες ως την άκρη του πλανήτη, χωμένη κι αυτή στα σπλάχνα των αγκαθωτών βράχων, ορατή μόνο από το πέλαγος, απόκοσμα επιβλητική και ταπεινά πανέμορφη, ένα μοναστήρι με μεγάλη ιστορία και τόσο παλιό, που ανακαινίστηκε από τον Αλέξιο Κομνηνό στα τέλη του 11ου αιώνα.

Η Παναγιά Κυρά Ψηλή στην Κάλυμνο, το εγκαταλειμμένο καστρομονάστηρο που κρύβεται στον βράχο πάνω από το Βαθύ, ανακτά την εικόνα του κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου, όταν οι ντόπιοι την ανεβάζουν ξανά στο εκκλησάκι και στήνουν ολονύχτια γιορτή. Αλλά και πάνω από την πόλη του Πυθαγορείου, η Σπηλιανή Καληαρμένισσα Παναγιά της Σάμου, σε ύψος 125 μέτρων, στην είσοδο ενός σπηλαίου, είναι το ευλαβικό προσκύνημα με τον δικό του θρύλο. Ιερός τόπος του χριστιανισμού και τόπος ασκήσεως μοναχών από τα βυζαντινά χρόνια, τον 16ο αιώνα, στην περίοδο ανασυνοικισμού της Σάμου, προσέλκυσε τους ναυτικούς και τους κατοίκους των γύρω χωριών με το εντυπωσιακό φως που ανάβλυζε κάθε βράδυ από το σπήλαιο. Οι πρώτοι που έφτασαν στην πηγή του φωτός ανακάλυψαν το πανάρχαιο εικόνισμα της Υπεραγίας Θεοτόκου στα σπλάχνα ενός μικρού ναού κρυμμένου στη σπηλιά. Η Σάμος έχει ακόμη μια Παναγιά της κρυμμένη στα βράχια, την Παναγιά τη Μακρινή, στη δυτική πλευρά του Κέρκη, η οποία έχει επίσης την τιμητική της τον Δεκαπενταύγουστο. Το ιερό βήμα του μικρού ναού είναι διακοσμημένο με βυζαντινές τοιχογραφίες του 14ου αιώνα και πλαισιώνεται με πουλιά, ζώα και φυτά. Η περιοχή είναι γνωστή με το όνομα «ασκηταριά», επειδή εδώ ζούσαν πολλοί ασκητές, ενώ μέσα στο σπήλαιο έχουν βρεθεί ανθρώπινα οστά.

Στο «Καρούλι της Ηλείας», το πανέμορφο ορεινό χωριό Σμέρνα, ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι ριζωμένος στα απότομα βράχια του όρους Λαπίθα, εκεί όπου η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας βρέθηκε από βοσκό την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Αλλά και στα στενά της Κλεισούρας, η Μονή της Παναγιάς της Ελεούσας, καρφωμένη στα βράχια, θυμίζει μετεωρίτικο μοναστήρι. Στον Μυστρά, στη σπηλαιοεκκλησιά της Λαγκαδιώτισσας, λειτουργήθηκε σύμφωνα με την παράδοση ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, όταν ξεκίνησε το ταξίδι του προς την Κωνσταντινούπολη στις αρχές του 1449. Η Παναγιά των Βράχων στα Τρίκαλα Κορινθίας, κοντά στο χωριό Κάτω Ταρσός, στη βορειοανατολική πλευρά του Φενεού, είναι ένα παμπάλαιο ασκηταριό-εκκλησάκι που την περίοδο της Τουρκοκρατίας, σύμφωνα με τον θρύλο, φιλοξένησε κρυφό σχολειό. Η πρόσβαση πραγματοποιείται με πέτρινη σκάλα, ενώ υπάρχουν τρεις θολωτοί χώροι και αγίασμα, με τον χώρο να είναι πάντα ανοιχτός. Κατά την παράδοση, ο ναός της Παναγίας στον βράχο ήταν τάμα μιας γυναίκας που σώθηκε σαν από θαύμα κατά την άλωση της Ταρσού το 1458 από τον Μωάμεθ Β΄ τον Πορθητή.

Η θαυμαστή Κακαβιώτισσα στη Λήμνο

Στο στόμα μιας ανοιχτής δυσπρόσιτης σπηλιάς, κοντά στο χωριό Ζεματά της Λήμνου, βρίσκεται η Παναγιά Κακαβιώτισσα, ένα ξωκλήσι χωρίς σκεπή, που χρησιμοποιεί για στέγαστρο τον «ουρανίσκο» του σπηλαίου. Πήρε το όνομά της από το βουνό Κάκαβος και χτίστηκε στην εσοχή που σχηματίζουν τα βράχια, στο ίδιο ακριβώς μέρος όπου ασκητές το 1305 επέλεξαν για να δοξολογήσουν τη Θεοτόκο. Ο τελευταίος που έμεινε εκεί φεύγοντας για το Αγιο Ορος εμπιστεύτηκε την εικόνα της Παναγίας, το «Ρόδον το Αμάραντον», σε έναν Λημνιό που είχε τη μάντρα του κάπου κοντά, και του παρήγγειλε να ανεβάζει την εικόνα στον ναό κάθε Λαμπροτρίτη για να λειτουργείται.

Οι Παναγιές με τα περίεργα ονόματα:

Η Παναγιά η Αρκουδιώτισσα, η Αργοκοιλιώτισσα, η Καβουράδαινα, η Ζαγούνα και η Ορφανή. «Θεοτοκωνύμια» περίεργα σε σπηλαιοεκκλησιές που αγκαλιάζονται με βράχους. Στο Ακρωτήρι Χανίων, κοντά στη Μονή Γουβερνέτου, ο Αρκουδοσπηλιός ή Σπήλαιο Παναγίας της Αρκουδιώτισσας ή Αρκούδια, Αρκούδα ή Αρκούδαινα πήρε το όνομά του από έναν σταλαγμίτη που μοιάζει αρκούδα σκυμμένη, έτοιμη να πιει νερό από τη λιμνούλα που σχηματίζεται εκεί. Η παράδοση αναφέρει ότι η Παναγία τιμώρησε την αρκούδα μετατρέποντάς τη σε βράχο, γιατί στερούσε από τους μοναχούς το λιγοστό νερό που υπήρχε στην περιοχή.

Πελεκημένο μέσα σε μια βραχώδη σχισμή, το εκκλησάκι της Παναγιάς Καβουράδαινας στη Λέρο ζωντανεύει κάθε Δεκαπενταύγουστο. Κάποτε ένας ψαράς που έψαχνε καβούρια βρήκε εδώ μια εικόνα της Παναγίας, λέει ο μύθος, μαγκωμένη στις δαγκάνες ενός καβουριού. Στη Νάξο η εικόνα της Αργοκοιλιώτισσας βρέθηκε στη θέση Αργοκοίλι, μέσα σε σπήλαιο όπου βρέθηκαν και λαξευμένες σκάλες που οδηγούσαν στην οροφή και το οποίο έγινε προσκυνητάρι. Ακριβώς δίπλα του υψώνεται πλέον και ο ομώνυμος μεγαλοπρεπής ναός. Το μονοπάτι του Ταϋγέτου στις πλαγιές του Αγίου Ελισαίου οδηγεί στην Παναγιά Ζαγούνα, που φωλιάζει στη μεγάλη σπηλιά, ενώ ένα άλλο, εξίσου πανέμορφο μονοπάτι στα Κύθηρα, κοντά στον Μυλοπόταμο, οδηγεί στον σπηλαιώδη ναό Παναγιά Ορφανή, μέσα σε ένα κατάφυτο τοπίο με νερά και καταρράκτες.

Η Χελιδονού στην Αθήνα

«Σφηνωμένη» μέσα στο σπήλαιο των Νυμφών, η Παναγιά η Χελιδονού είναι ο σπηλαιώδης ναός της Θεοτόκου στην Αθήνα. Βρίσκεται στον δρόμο που οδηγεί από το Μενίδι στην Κηφισιά, στην πλαγιά όπου κατέβαινε το ρέμα της Χελιδονούς, στο ίδιο σπήλαιο όπου λατρεύτηκαν ο θεός Πάνας και αργότερα η Αρτέμιδα. Ο ναΐσκος χτίστηκε τον 14ο αιώνα, καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1456 και ξαναχτίστηκε στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Σύμφωνα με την παράδοση, ένας μοναχός που διέμενε στον Κηφισό κυνήγησε με προσευχές τις νεράιδες, τις έκλεισε σε μια σπηλιά και ο Σταυρωμένος του ιερού τις φόβιζε και τις τρομοκρατούσε. Μια μαυροφορεμένη γυναίκα τις λυπήθηκε, τις έκλεισε μέσα στο πέπλο της και, όταν το άνοιξε, πλήθος χελιδόνια πέταξαν στον ουρανό, πάνω από το ρέμα της Χελιδονούς.

Η Παναγιά του Ελληνισμού στον Πόντο

Η πιο εντυπωσιακή, η πιο θαυμαστή, η πιο μοναδική Παναγιά των βράχων βρίσκεται εκτός συνόρων. Είναι η θρυλική Μονή Σουμελά, ένα μοναστήρι που φωλιάζει εδώ και 16 αιώνες στην αγκαλιά του όρους Μελά, στο κοίλωμα κάθετου βράχου στην περιοχή της Τραπεζούντας, στον Πόντο. Το ιστορικό μοναστήρι, σύμβολο του ποντιακού Ελληνισμού και ιερό προσκύνημα της Ορθοδοξίας, έζησε αιώνες δόξας αλλά και επιδρομές αλλόπιστων και κλεπτών, εξαιτίας της φήμης του και του πλούτου του. Η δημιουργία του ναού χάνεται στα βάθη του χρόνου και του μύθου, η θέα του κόβει την ανάσα και η θέση όπου είναι χτισμένο (από Αθηναίους μοναχούς) αφήνει άφωνους ακόμη και σήμερα τους χιλιάδες προσκυνητές που ανεβαίνουν με υπομονή τα απότομα σκαλοπάτια για να βρεθούν στους κόλπους της απείρου κάλλους μονής.

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ