ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ και ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Μηπως ήρθε η ώρα για μια "επανίδρυση" του ελεύθερου εμπορίου "από κάτω προς τα πάνω"?

Του Lawrence Summers / Financial Times

Καθηγητή του πανεπιστημίου Charles W. Eliot στο Χάρβαρντ και πρώην υπουργoού  Οικονομικών των ΗΠΑ

Από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και μετά, μια ευρεία συναίνεση υπέρ της παγκόσμιας οικονομικής ενοποίησης ως μιας κινητήριας δύναμης για την ειρήνη και την ευημερία έχει σταθεί ο πυλώνας μιας διεθνούς τάξης. Από παγκόσμιες συμφωνίες εμπορίου μέχρι το ευρωπαϊκό εγχείρημα, από τους θεσμούς του Bretton Woods μέχρι την αφαίρεση των καθιερωμένων κεφαλαιακών ελέγχων, από την εκτεταμένη ξένη άμεση επένδυση μέχρι τις αυξημένες ροές ανθρώπων που διασχίζουν σύνορα, η συνολικότερη κατεύθυνση είναι σαφής.

Κινούμενος από την εγχώρια οικονομική πρόοδο, από τεχνολογίες όπως τις αποστολές με κοντέινερ και το ίντερνετ που προωθεί την ενοποίηση, και από νομοθετικές αλλαγές μέσα και μεταξύ κρατών, ο κόσμος έχει γίνει μικρότερος και πιο στενά συνδεδεμένος.  

Αυτό έχει αποδειχθεί πιο επιτυχές απ' ό,τι θα ήλπιζε κανείς. Δεν έχουμε δει κάποιο πόλεμο μεταξύ των κορυφαίων δυνάμεων. Το παγκόσμιο βιοτικό επίπεδο έχει αυξηθεί πιο γρήγορα σε σχέση με οποιοδήποτε σημείο της ιστορίας. Και η υλική πρόοδος έχει συμπέσει με ακόμη πιο ραγδαία πρόοδο στη μάχη κατά της πείνας, στη δύναμη των γυναικών, στην προώθηση του αλφαβητισμού και στην παράταση της ζωής. Ένας κόσμος στον οποίο θα είναι πιο πολλά τα έξυπνα κινητά απ' ό,τι οι ενήλικες, μέσα σε λίγα χρόνια, είναι ένας κόσμος στον οποίο περισσότερα είναι δυνατά για πιο πολλούς ανθρώπους απ' ό,τι στο παρελθόν.

Και όμως, μια ανταρσία κατά της παγκόσμιας ενοποίησης ξεκινά στη Δύση. Οι τέσσερις κορυφαίοι υποψήφιοι για το αξίωμα του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών -η Χίλαρι Κλίντον, ο Μπέρνι Σάντερς, ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Τεντ Κρουζ- όλοι είναι αντίθετοι στην κύρια πρωτοβουλία για ελεύθερο εμπόριο αυτής της περιόδου: τo Σύμφωνο Συνεργασίας Χωρών του Ειρηνικού (Trans-Pacific Partnership - TPP). 

Οι προτάσεις του κ. Τραμπ, του Ρεπουμπλικανού που έχει το προβάδισμα, για αποκλεισμό του Μεξικού, κατάργηση των εμπορικών συμφωνιών και εκδίωξη των μουσουλμάνων, είναι πολύ πιο δημοφιλείς απ' ό,τι είναι ο ίδιος. 

Το κίνημα υπέρ μιας βρετανικής εξόδου από την Ε.Ε. έχει προσελκύσει σημαντική υποστήριξη.

Υπό την πίεση της ροής προσφύγων, η δέσμευση της Ευρώπης να ανοίξει τα σύνορα φαίνεται πως καταρρέει. 

Σε μεγάλο βαθμό λόγω των πολιτικών περιορισμών, η ανάπτυξη των διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων δεν έχει ανταποκριθεί στον ρυθμό ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας. 

Βέβαια, σημαντικό μέρος αυτού που κρύβεται πίσω από την αντίσταση είναι η έλλειψη γνώσης:  

Κανείς δεν ευχαριστεί το παγκόσμιο εμπόριο για το γεγονός πως ο μισθός του τον βοηθά να αγοράσει τα διπλάσια ρούχα, παιχνίδια και άλλα αγαθά, λες και αυτό θα γινόταν έτσι κι αλλιώς.

Οι επιτυχημένοι εξαγωγείς τείνουν να δίνουν τα εύσημα στην ίδια τους τη μαεστρία, όχι στις διεθνείς συμφωνίες.  

Επομένως, σίγουρα υπάρχει σοβαρός λόγος ώστε οι ηγέτες και οι επιχειρηματικές κοινότητες να εκπαιδεύσουν τον κόσμο σχετικά με τα οφέλη της παγκόσμιας ολοκλήρωσης. Αλλά τόσο αργά, με τις τάσεις να κινούνται προς την λάθος κατεύθυνση, είναι δύσκολο να είναι κανείς αισιόδοξος σχετικά με τέτοιες προσπάθειες.

Κορμός της ανταρσίας κατά της παγκόσμιας ολοκλήρωσης, ωστόσο, δεν είναι η άγνοια. Είναι...

 μια αίσθηση, όχι απόλυτα αδικαιολόγητη, πως πρόκειται για ένα πρότζεκτ που πραγματοποιείται από τις ελίτ για τις ελίτ, με ελάχιστο ενδιαφέρον για τα συμφέροντα των συνηθισμένων ανθρώπων -οι οποίοι βλέπουν πως η ατζέντα της παγκοσμιοποίησης δημιουργείται από μεγάλες εταιρείες που τοποθετούν τη μία χώρα απέναντι από την άλλη. Διαβάζουν τις αποκαλύψεις από τα Panama Papers και συμπεραίνουν πως η παγκοσμιοποίηση προσφέρει σε λίγους τυχερούς τις ευκαιρίες να φοροαποφύγουν και τους κανονισμούς που δεν είναι διαθέσιμοι στους υπόλοιπους. Και βλέπουν τον κατακερματισμό που συνοδεύει την παγκόσμια ολοκλήρωση, καθώς οι κοινωνίες υποφέρουν όταν οι μεγάλοι εργοδότες χάνουν από τους ξένους ανταγωνιστές τους.

Τι θα συμβεί μετά -και τι θα πρέπει να συμβεί; 

Οι ελίτ μπορούν να συνεχίσουν να επιδιώκουν και να υπερασπίζονται την ολοκλήρωση, ευελπιστώντας να εξασφαλίσουν αρκετή υποστήριξη -αλλά, όπως δείχνει η αμερικανική προεκλογική εκστρατεία και το Brexit, αυτή η στρατηγική μπορεί να έχει κάνει τον κύκλο της. Αυτό πιθανώς θα καταλήξει σε μια ξαφνική διακοπή στη νέα παγκόσμια ενοποίηση. Θα οδηγήσει επίσης και σε μια διακοπή στις προσπάθειες να διατηρηθεί ό,τι έχει ήδη επιτευχθεί και να δημιουργηθεί περαιτέρω ενοποίηση μέσω της τεχνολογίας και της ανάπτυξης στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

H ιστορία, ιδιαίτερα η περίοδος μεταξύ του Πρώτου και του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, δεν περιλαμβάνει ενθαρρυντικά σημάδια σχετικά με μια μη διαχειριζόμενη παγκοσμιοποίηση που ακολουθείται, ούτε από ισχυρές ασφάλειες για το σύστημα, ούτε από ισχυρούς παγκόσμιους θεσμούς.  

Πολύ πιο υποσχόμενη είναι αυτή η ιδέα: η προώθηση της παγκόσμιας ενοποίησης μπορεί να γίνει ένα πρότζεκτ από κάτω προς τα πάνω, αντί για ένα πρότζεκτ από πάνω προς τα κάτω.  

Η έμφαση μπορεί να μετατοπιστεί από την προώθηση της ενοποίησης προς τη διαχείριση των συνεπειών της.

Αυτό θα σήμαινε μια μετατόπιση από διεθνείς εμπορικές συμφωνίες σε διεθνείς συμφωνίες εναρμόνισης κανονισμών, όπου ζητήματα όπως τα εργασιακά δικαιώματα και η προστασία του περιβάλλοντος θα είχαν προτεραιότητα έναντι ζητημάτων που σχετίζονται με την ενδυνάμωση των ξένων παραγωγών. 

Θα σήμαινε επίσης την αφιέρωση τόσο πολιτικού κεφαλαίου στα τρισεκατομμύρια που δεν φορολογούνται ή αποφεύγουν τους κανονισμούς μέσω διασυνοριακών ροών κεφαλαίου, όσο αφιερώνουμε τώρα στις εμπορικές συμφωνίες. 

Και θα σήμαινε μια έμφαση στις προκλήσεις των γονέων της μεσαίας τάξης παντού, οι οποίοι αμφιβάλλουν αλλά εξακολουθούν να ελπίζουν απελπισμένα πως τα παιδιά τους μπορούν να έχουν καλύτερες ζωές από τις δικές τους.