Του Λέανδρου Τ. Ρακιντζή
Αρεοπαγίτη ε.τ.
Αρεοπαγίτη ε.τ.
Πολλοί αναγνώστες άρθρων μου με τα σχόλια τους δικαίως υποστηρίζουν ότι ένα από τα αίτια της κακοδαιμονίας της χώρας μας είναι και η πολυνομία. Την οποία, θα συμπλήρωνα ότι την εκμεταλλεύονται οι δικηγόροι για να επιλέξουν μια διάταξη που τους ωφελεί και να ερμηνευθεί κατά περίπτωση στα δικαστήρια.
Κατά Μπαμπινιώτη, πολυνομία είναι η έλλειψη κωδικοποιημένης νομοθεσίας και η ύπαρξη πολλών, συχνά αντικρουόμενων νόμων για το ίδιο θέμα, ενώ κακονομία και ανομία είναι διαφορετικές έννοιες.
Η πολυνομία είναι κατά εξοχή φαινόμενο ελληνικό. Ανάγεται ιστορικά στη ρωμαϊκή και στη βυζαντινή περίοδο, όπως προκύπτει από τις αλλεπάλληλες κωδικοποιήσεις νόμων, με σπουδαιότερες αυτές του Ιουστινιανού, του Λέοντος του Σοφού και της Εξαβίβλου του Αρμενοπούλου, που ίσχυε στη χώρα μας μέχρι την εισαγωγή του Α.Κ. το 1946.
Με τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους άρχισε η παραγωγή σωρείας νόμων που με κάθε πολιτειακή μεταβολή άλλαζε η αρίθμηση. Στην αρχή, μέχρι το 1912 με ελληνικούς αριθμούς, έκτοτε με αραβική αρίθμηση και μάλιστα με διάφορες ονομασίες και πρόσημα, όπως νόμοι, νομοθετικά διατάγματα , αναγκαστικοί νόμοι, προεδρικά διατάγματα και υπουργικές αποφάσεις που εκδόθηκαν κατόπιν νομοθετικής εξουσιοδοτήσεως και έχουν ισχύ ουσιαστικού νόμου. Κώδικες, διεθνείς συμβάσεις που κυρώθηκαν και οδηγίες της Ε.Ε. που εισάχθηκαν στο εσωτερικό μας δίκαιο, γνωμοδοτήσεις του Νομικού Συμβουλίου Κράτους, που έγιναν αποδεκτές, συλλογικές συμβάσεις εργασίας και διαιτητικές αποφάσεις, που κηρύχθηκαν εκτελεστές, τους κυρωτικούς νόμους των μνημονίων και αυτών που εκδόθηκαν σε εκτέλεση τους. Όλα αυτά βρίσκονται δημοσιευμένα κατά τη σειρά εκδόσεως τους στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Η δημοσίευση στο ΦΕΚ των παραπάνω φαίνεται κατ’ αρχήν ότι εξασφαλίζει ασφάλεια δικαίου επειδή κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να καταφύγει σε αυτήν τώρα και ηλεκτρονικά για την εξεύρεση της διάταξης που ισχύει. Ωστόσο, στην πράξη εμφανίζονται δυσχέρειες έγκυρης πληροφόρησης, διότι:
Aφενός με τροπολογίες που παρά τη συνταγματική απαγόρευση ανεπίτρεπτα παρεισφρέουν με ψευδεπίγραφη μορφή σε άσχετα νομοσχέδια και ως εκ τούτου είναι δύσκολη η ανίχνευσή τους.
Αφετέρου με κάθε νέα νομοθετική ρύθμιση θεσπίζονται νέες διατάξεις ή ρητά ή σιωπηρά καταργούνται ή τροποποιούνται άλλες ή επεκτείνεται μία διάταξη.
Πρέπει να ομολογήσουμε ότι σ ’αυτά οι πολιτικοί είναι μανούλες με την κατάθεση τροπολογιών και ρυθμίσεων πολλές φορές διακομματικά με αμοιβαιότητα και αδιαφορούν, εάν ανοίγοντας μία πόρτα για να περάσει ο ένας που συνήθως τους πάσαρε τη διάταξη έτοιμη, τελικά περνάνε χιλιάδες. Εξάλλου, κάποιοι νόμοι χρησιμοποιούνται ως πολιτικό εργαλείο για τρέχουσα ή μέλλουσα χρήση. Για παράδειγμα, με τον νέο Ποινικό Κώδικα καταργήθηκε η παρεπόμενη ποινή της στερήσεως των πολιτικών δικαιωμάτων που ίσχυε από τον Ποινικό Νόμο του 1835, που επιβάλετο σε περίπτωση καταδίκης για ορισμένα αδικήματα και υποχρεωτικά στη περίπτωση καταδίκης σε ισόβια κάθειρξη. Αποτέλεσμα; Όλοι οι καταδικασμένοι σε ισόβια κάθειρξη ακόμα και αν εκτείουν την ποινή τους ανακτούν άμεσα τα πολιτικά τους δικαιώματα και μπορούν να εκλεγούν βουλευτές.
Στον κυκεώνα λοιπόν, των αλλεπαλλήλων νομοθετικών ρυθμίσεων, χωρίς μάλιστα ρητή κατάργηση ή τροποποίηση συγκεκριμένης διάταξης και της πληθώρας των εγκυκλίων, των αυθεντικών ερμηνειών, των γνωμοδοτήσεων επωνύμων νομομαθών, που είναι πληρωμένοι κάλαμοι και της νομολογιακής ερμηνείας των νόμων, καλείται ο νομικός, ο δικαστής και ο απλός πολίτης να ανιχνεύσει ποια διάταξη ισχύει.
Υπάρχουν κάποιες παλιές γνωμοδοτήσεις νομομαθών με την επιφύλαξη, εφόσον το θέμα δεν ρυθμίζεται άλλως. Φυσικά για τη Δημόσια Διοίκηση υπερισχύει η εγκύκλιος, που είναι η άποψη της προϊσταμένης αρχής για την έννοια και την εφαρμογή μιας διάταξης, η οποία για τον μέσο δημόσιο υπάλληλο θεωρείται ευαγγέλιο και στο αλάθητο αυτής καταφεύγει για την ερμηνεία του νόμου. Και όχι στο κείμενο του νόμου, αλλά και εδώ έχουμε πρόβλημα επειδή πολλές φορές ιδίως σε φορολογικά ζητήματα εκδίδονται πολυάριθμες εγκύκλιοι που ανακαλεί η μία την άλλη.
Είναι τρομακτικά δύσκολο να κωδικοποιηθούν κατά τάξη ισχύος οι διάφορες διατάξεις με τις μορφές που αναφέραμε παραπάνω και τον χρόνο ισχύος τους και να ορισθεί αυθεντικά ποιες διατάξεις ισχύουν ή ίσχυσαν και για ποιο χρονικό διάστημα, λαμβανομένης υπόψη της σημερινής ταχύτατης εξέλιξης των γεγονότων και της επείγουσας πραγματικά ή προσχηματικά ανάγκης ρύθμισης των καταστάσεων.
Για παράδειγμα, ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας έχει τροποποιηθεί τα τελευταία χρόνια πάνω από 25 φορές. Ο νέος Ποινικός Κώδικας έχει τριχοτομηθεί για τα εγκλήματα πριν την εισαγωγή του, για τα μετά την εισαγωγή του και για τα μετά την τροποποίηση του. Και η νομοθεσία για τον Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό μετά των εγκυκλίων και των διατάξεων που έχουν διατηρηθεί ή ισχύουν κατά εξαίρεση υπερβαίνει τις 22.000 σελίδες.
Είναι γεγονός ότι κατά καιρούς εξαγγέλλονται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις κωδικοποιήσεις των νόμων, αλλά μένουμε μόνο στην εξαγγελία και την είσπραξη αμοιβών των μελών των επιτροπών. Άλλωστε, η κωδικοποίηση των νόμων αποτέλεσε ρητή υποχρέωση των μνημονίων, αλλά για μια ακόμα φορά τους γελάσαμε τους κουτόφραγκους και φυσικά δεν συμμορφωθήκαμε σε σχεδόν όλους τους νόμους που αναγκασθήκαμε να ψηφίσουμε με τα μνημόνια. Έχει παρατηρηθεί, ότι σχεδόν οκτώ στους δέκα νόμους δεν εφαρμόζονται με την ψήφιση τους ή ατονούν πολύ γρήγορα .
Το παραπάνω κενό προσπαθούν να καλύψουν ιδιωτικές προσπάθειες, όπως συνέβη παλαιότερα με τους διαρκείς κώδικες του Ραπτάρχη και τώρα με τις ηλεκτρονικές κωδικοποιήσεις, που αποτελούν καλή πηγή γενικής πληροφόρησης.
Ωστόσο, αυτό που συμβαίνει είναι οι διατάξεις να εφαρμόζονται από τα δικαστήρια με τις διάφορες ερμηνείες αυτών που στηρίζονται σε αποφάσεις τμημάτων του Α.Π., οι οποίες δεν παράγουν ενιαία νομολογία, επειδή μόνο οι αποφάσεις των Ολομελειών των ανώτατων δικαστηρίων ερμηνεύουν αυθεντικά και υποχρεωτικά το νόμο.
Στον κυκεώνα λοιπόν, των αλλεπαλλήλων νομοθετικών ρυθμίσεων, χωρίς μάλιστα ρητή κατάργηση ή τροποποίηση συγκεκριμένης διάταξης και της πληθώρας των εγκυκλίων, των αυθεντικών ερμηνειών, των γνωμοδοτήσεων επωνύμων νομομαθών, που είναι πληρωμένοι κάλαμοι και της νομολογιακής ερμηνείας των νόμων, καλείται ο νομικός, ο δικαστής και ο απλός πολίτης να ανιχνεύσει ποια διάταξη ισχύει.
Υπάρχουν κάποιες παλιές γνωμοδοτήσεις νομομαθών με την επιφύλαξη, εφόσον το θέμα δεν ρυθμίζεται άλλως. Φυσικά για τη Δημόσια Διοίκηση υπερισχύει η εγκύκλιος, που είναι η άποψη της προϊσταμένης αρχής για την έννοια και την εφαρμογή μιας διάταξης, η οποία για τον μέσο δημόσιο υπάλληλο θεωρείται ευαγγέλιο και στο αλάθητο αυτής καταφεύγει για την ερμηνεία του νόμου. Και όχι στο κείμενο του νόμου, αλλά και εδώ έχουμε πρόβλημα επειδή πολλές φορές ιδίως σε φορολογικά ζητήματα εκδίδονται πολυάριθμες εγκύκλιοι που ανακαλεί η μία την άλλη.
Είναι τρομακτικά δύσκολο να κωδικοποιηθούν κατά τάξη ισχύος οι διάφορες διατάξεις με τις μορφές που αναφέραμε παραπάνω και τον χρόνο ισχύος τους και να ορισθεί αυθεντικά ποιες διατάξεις ισχύουν ή ίσχυσαν και για ποιο χρονικό διάστημα, λαμβανομένης υπόψη της σημερινής ταχύτατης εξέλιξης των γεγονότων και της επείγουσας πραγματικά ή προσχηματικά ανάγκης ρύθμισης των καταστάσεων.
Για παράδειγμα, ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας έχει τροποποιηθεί τα τελευταία χρόνια πάνω από 25 φορές. Ο νέος Ποινικός Κώδικας έχει τριχοτομηθεί για τα εγκλήματα πριν την εισαγωγή του, για τα μετά την εισαγωγή του και για τα μετά την τροποποίηση του. Και η νομοθεσία για τον Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό μετά των εγκυκλίων και των διατάξεων που έχουν διατηρηθεί ή ισχύουν κατά εξαίρεση υπερβαίνει τις 22.000 σελίδες.
Είναι γεγονός ότι κατά καιρούς εξαγγέλλονται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις κωδικοποιήσεις των νόμων, αλλά μένουμε μόνο στην εξαγγελία και την είσπραξη αμοιβών των μελών των επιτροπών. Άλλωστε, η κωδικοποίηση των νόμων αποτέλεσε ρητή υποχρέωση των μνημονίων, αλλά για μια ακόμα φορά τους γελάσαμε τους κουτόφραγκους και φυσικά δεν συμμορφωθήκαμε σε σχεδόν όλους τους νόμους που αναγκασθήκαμε να ψηφίσουμε με τα μνημόνια. Έχει παρατηρηθεί, ότι σχεδόν οκτώ στους δέκα νόμους δεν εφαρμόζονται με την ψήφιση τους ή ατονούν πολύ γρήγορα .
Το παραπάνω κενό προσπαθούν να καλύψουν ιδιωτικές προσπάθειες, όπως συνέβη παλαιότερα με τους διαρκείς κώδικες του Ραπτάρχη και τώρα με τις ηλεκτρονικές κωδικοποιήσεις, που αποτελούν καλή πηγή γενικής πληροφόρησης.
Ωστόσο, αυτό που συμβαίνει είναι οι διατάξεις να εφαρμόζονται από τα δικαστήρια με τις διάφορες ερμηνείες αυτών που στηρίζονται σε αποφάσεις τμημάτων του Α.Π., οι οποίες δεν παράγουν ενιαία νομολογία, επειδή μόνο οι αποφάσεις των Ολομελειών των ανώτατων δικαστηρίων ερμηνεύουν αυθεντικά και υποχρεωτικά το νόμο.
Συνεπώς, η πολυνομία ισούται με έλλειψη ασφαλείας δικαίου που είναι απαραίτητη όχι μόνο για τις κοινές συναλλαγές, αλλά και για την οικονομική ανάπτυξη. Διότι ο επιχειρηματίας που σκοπεύει να επενδύσει πρέπει να γνωρίζει το νομικό καθεστώς που θα ισχύσει τουλάχιστον μέχρι την απόσβεση της επενδύσεως του δηλαδή η ασφάλεια δικαίου και η ταχεία λειτουργία αδέσμευτης δικαιοσύνης αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την οικονομική ανάπτυξη. Σαφώς η πολυνομία κάποιους ευνοεί και κάποιοι την υποθάλπουν και εμποδίζουν με κάθε τρόπο την απλούστευση και την κωδικοποίηση των διαφόρων διατάξεων που πολλές φορές αντικρούει η μία την άλλη. Γεγονός όμως είναι, ότι είναι το βούτυρο στο ψωμί των δικηγόρων.
Υπάρχει βεβαίως και το ζήτημα της ποιότητας των νόμων τόσο από νομοτεχνικής πλευράς όσο και ουσιαστικής που είναι όμως θέμα πολιτικό. Πολλές φορές η διατύπωση του νόμου είναι ατελής, παρουσιάζει ενδεχομένως εσκεμμένα ασάφειες, κενά ή αντικρουόμενες διατάξεις ή αστερίσκους η εξαιρέσεις, που αναιρούν το σκοπό του νομοθέτη. Για τη σωστή διατύπωση είναι υπεύθυνες οι νομοπαρασκευαστικές επιτροπές, αλλά όταν σε ένα κείμενο παρεμβληθεί μια τροπολογία της τελευταίας στιγμής μπορεί να προκληθεί έμφραγμα στο κείμενο του νόμου, που πρέπει να είναι γενικός χωρίς εξαιρέσεις, απλός και κατανοητός. Η γλώσσα και διατύπωση του κειμένου μπορεί να οφείλεται στη διαφορετική πολιτική κουλτούρα των συντακτών του νόμου. Εκείνο όμως που αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία είναι ότι...
Υπάρχει βεβαίως και το ζήτημα της ποιότητας των νόμων τόσο από νομοτεχνικής πλευράς όσο και ουσιαστικής που είναι όμως θέμα πολιτικό. Πολλές φορές η διατύπωση του νόμου είναι ατελής, παρουσιάζει ενδεχομένως εσκεμμένα ασάφειες, κενά ή αντικρουόμενες διατάξεις ή αστερίσκους η εξαιρέσεις, που αναιρούν το σκοπό του νομοθέτη. Για τη σωστή διατύπωση είναι υπεύθυνες οι νομοπαρασκευαστικές επιτροπές, αλλά όταν σε ένα κείμενο παρεμβληθεί μια τροπολογία της τελευταίας στιγμής μπορεί να προκληθεί έμφραγμα στο κείμενο του νόμου, που πρέπει να είναι γενικός χωρίς εξαιρέσεις, απλός και κατανοητός. Η γλώσσα και διατύπωση του κειμένου μπορεί να οφείλεται στη διαφορετική πολιτική κουλτούρα των συντακτών του νόμου. Εκείνο όμως που αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία είναι ότι...
στις νομικές μας σχολές δεν διδάσκεται το μάθημα του καλώς νομοθετείν.
Εξάλλου και οι καλοί νόμοι μετά από μετά από διάφορες ερμηνείες (συσταλτική, διασταλτική, αναλογική, a contrario κλπ) που δίνονται στις διατάξεις τους από τα δικαστήρια καταντούν τελείως διαφορετικοί από το γράμμα του νόμου και τη βούληση του νομοθέτη. Πρόσφατο παράδειγμα η απόφαση του Α.Π. για την άδεια του Κουφοντίνα από τις φυλακές που αναίρεσε το βούλευμα του Συμβουλίου του Βόλου για λάθος ανάγνωση του Σωφρονιστικού Κώδικα και όχι για λάθος ερμηνεία. Δηλαδή ενώ ο νόμος γράφει "χορηγείται άδεια στον καταδικασμένο σε ισόβια", κατά τον Α.Π θα έπρεπε να αναγνωσθεί ότι δίδεται άδεια στον πολλές φορές καταδικασμένο σε ισόβια.
Ο σοφός Ιουστινιανός με την "115 Νεαρά" απαγόρευσε την ερμηνεία των νόμων από τα δικαστήρια. Κάτι ήξερε.
Πρέπει να σημειώσω ότι δεν έχουν ή δεν δημιουργούν όλοι οι νόμοι προβλήματα. Υπάρχουν εξαιρετικοί νόμοι που έχουν προσφέρει πολλά στη κοινωνία και το δημόσιο συμφέρον, αλλά ο χρόνος, η αλλαγή των καταστάσεων και ιδίως οι άνθρωποι συντελούν ώστε να δημιουργηθούν.
Εξάλλου και οι καλοί νόμοι μετά από μετά από διάφορες ερμηνείες (συσταλτική, διασταλτική, αναλογική, a contrario κλπ) που δίνονται στις διατάξεις τους από τα δικαστήρια καταντούν τελείως διαφορετικοί από το γράμμα του νόμου και τη βούληση του νομοθέτη. Πρόσφατο παράδειγμα η απόφαση του Α.Π. για την άδεια του Κουφοντίνα από τις φυλακές που αναίρεσε το βούλευμα του Συμβουλίου του Βόλου για λάθος ανάγνωση του Σωφρονιστικού Κώδικα και όχι για λάθος ερμηνεία. Δηλαδή ενώ ο νόμος γράφει "χορηγείται άδεια στον καταδικασμένο σε ισόβια", κατά τον Α.Π θα έπρεπε να αναγνωσθεί ότι δίδεται άδεια στον πολλές φορές καταδικασμένο σε ισόβια.
Ο σοφός Ιουστινιανός με την "115 Νεαρά" απαγόρευσε την ερμηνεία των νόμων από τα δικαστήρια. Κάτι ήξερε.
Πρέπει να σημειώσω ότι δεν έχουν ή δεν δημιουργούν όλοι οι νόμοι προβλήματα. Υπάρχουν εξαιρετικοί νόμοι που έχουν προσφέρει πολλά στη κοινωνία και το δημόσιο συμφέρον, αλλά ο χρόνος, η αλλαγή των καταστάσεων και ιδίως οι άνθρωποι συντελούν ώστε να δημιουργηθούν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου