ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ και Πολιτικές εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων

Γράφει ο Εμμανουηλ Γουναρης

(Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τέως εμπειρογνώμων πρεσβευτής στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών για θέματα Δικαίου Θαλάσσης.)

Η Κύπρος, η μικρή αυτή χώρα, αλλά μεγάλη σε ψυχικό σθένος και θέληση, κατόρθωσε να προβεί στην οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών της υφαλοκρηπίδος και Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της (ΑΟΖ) με βάση την αρχή του Διεθνούς Δικαίου της «ίσης απόστασης». Η ύπαρξη μεγάλων κοιτασμάτων στην περιοχή της υφαλοκρηπίδος της Κύπρου προκάλεσε βέβαια τις ορέξεις του γνωστού γειτονικού άρπαγος, της Τουρκίας, η οποία γνωστοποίησε ότι δεν αναγνωρίζει τις γενόμενες οριοθετήσεις, διεκδικώντας περιοχές υφαλοκρηπίδος που δεν της ανήκουν τόσο από γεωγραφικής, όσο και από νομικής πλευράς. Συγχρόνως, απείλησε να εμποδίσει δι’ όλων των μέσων τις προγραμματισμένες εξερευνήσεις και εξορύξεις. Εισέπραξε όμως σχεδόν αμέσως τις αποτρεπτικές δηλώσεις για τα σχέδιά της από την αμερικανική, κυπριακή, ισραηλινή, ελληνική και κοινοτική πλευρά.

Βέβαια, η τουρκική πλευρά χρησιμοποιεί επίσης, ως επιχείρημα και τα συμφέροντα της αυτοαποκαλούμενης «Τουρκοκυπριακής Δημοκρατίας της Βορείου Κύπρου», στην πράξη της τουρκοκυπριακής κοινότητας, ξεχνώντας ότι αυτή και οι Τουρκοκύπριοι ηγέτες είναι εκείνοι που οδήγησαν τους Τουρκοκυπρίους στην έξοδό τους από το κυπριακό κράτος των Συνθηκών Ζυρίχης και Λονδίνου 1960. Η Τουρκία λόγω του συνόλου των πράξεων της με την τουρκική εισβολή και ό,τι επακολούθησε αυτής, έπαψε εκ των πραγμάτων να είναι εγγυήτρια δύναμη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι μόνες εγγυήτριες Δυνάμεις της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ελλάδα, οι οποίες με βάση τις Συνθήκες του 1960 είναι υποχρεωμένες να προστατεύσουν όχι μόνο την κυπριακή κυριαρχία, αλλά και τα κυριαρχικά δικαιώματα αυτής, δηλαδή την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ της.

Στην πραγματικότητα, πρόκειται για τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου στην υφαλοκρηπίδα της και στην υδάτινη και εναέρια στήλη της ΑΟΖ της, αφού πάντα ο βυθός και το υπέδαφος της ΑΟΖ μέχρι 200 ν.μ. από τις ακτογραμμές είναι υφαλοκρηπίδα, η δε οριοθετική γραμμή των ζωνών αυτών συμπίπτει. Ετσι καλό θα ήταν για να μη δημιουργούνται εσφαλμένες εντυπώσεις να μη χρησιμοποιείται επιτέλους ο όρος ΑΟΖ, αφού οι υδρογονάνθρακες βρίσκονται πάντα στην υφαλοκρηπίδα. Η υιοθέτηση ΑΟΖ από ένα παράκτιο κράτος προσδίδει σε αυτό μόνο κυριαρχικά δικαιώματα αλιείας, αποκλειστική αρμοδιότητα προστασίας του θαλασσίου περιβάλλοντος και κυριαρχικά δικαιώματα χρησιμοποιήσεως του υπερκειμένου της υδάτινης στήλης ανέμου για παραγωγή αιολικής ενέργειας και τίποτε άλλο. Το τελευταίο αυτό καλό είναι να το γνωρίζουν όλοι όσοι ασχολούνται με την εξερεύνηση και εξόρυξη των υδρογονανθράκων των θαλασσίων ζωνών και να μην προβαίνουν σε λανθασμένες εκτιμήσεις.

Η Ελλάδα πρόσφατα, έστω με καθυστέρηση, δημιούργησε νόμο σύμφωνα με τον οποίο, ελλείψει συμφωνίας με τα γειτονικά της κράτη, η εξωτερική οριοθετική γραμμή της ελληνικής υφαλοκρηπίδος και της ΑΟΖ, σε περίπτωση που η Ελλάδα ήθελε υιοθετήσει τη ζώνη αυτή, είναι προσωρινά η «μέση γραμμή» (για έναντι κείμενες ακτές) ή η «πλάγια γραμμή» (για παρακείμενες ακτές). Ετσι, μπορεί πλέον να ανοίξει ο δρόμος εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων ολοκλήρου της ελληνικής υφαλοκρηπίδος, οριοθετημένης ή μη.

Η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών της Ελλάδος με την Κύπρο (και με τις Αίγυπτο, Λιβύη, Ιταλία, Τουρκία και Αλβανία) διέπεται πλέον από το νέο ελληνικό νόμο υδρογονανθράκων. Η ύπαρξη όμως συνόρων των θαλασσίων ζωνών Ελλάδος - Κύπρου (22 ν.μ.) εξαρτάται από την αναγνώριση υφαλοκρηπίδος και ΑΟΖ στη μικρή νήσο Στρογγύλη, κάτι που δεν δέχεται η Τουρκία και η Αίγυπτος, πλην όμως αναγνωρίζεται αυτό από το Διεθνές Δίκαιο. Σε μια τέτοια, καθαρώς υποθετική, περίπτωση, με βάση το ισχύον Διεθνές Θετικό Δίκαιο (γραπτό και εθιμικό) η τοποθέτηση κυπριακών καλωδίων και αγωγών σε τουρκική υφαλοκρηπίδα (ή και σε άλλες υφαλοκρηπίδες) για τη μεταφορά προς Ευρώπη και αλλαχού κυπριακών υδρογονανθράκων είναι επιτρεπτή και ουδείς μπορεί να την εμποδίσει αφού αυτή συγκαταλέγεται στις αναγνωρισμένες από το Διεθνές Δίκαιο ελευθερίες και χρήσεις της ανοιχτής θαλάσσης, οι οποίες τυγχάνουν εφαρμογής και στην υφαλοκρηπίδα. Το μόνο που μπορεί να κάνει το παράκτιο κράτος από την υφαλοκρηπίδα, του οποίου θα περάσουν οι αγωγοί, είναι να καθορίσει την κατεύθυνση την οποία θα πρέπει να ακολουθήσουν.

Συμφωνίες οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ Τουρκίας και «ψευδοκράτους» είναι άκυρες και μόνο τον γέλωτα προκαλούν. Από την άλλη πλευρά, όμως, οποιαδήποτε άρνηση εκ μέρους της Ελλάδας για σύναψη συμφωνίας οριοθέτησης υφαλοκρηπίδος με την Κύπρο κάτι που επιζητεί συνεχώς η Λευκωσία, θα μπορούσε χαρακτηριστεί τουλάχιστον καταστρεπτική και για τη χώρα μας και για την Κύπρο, αφού χωρίς τη συμφωνία αυτή, θα εγκλωβίζετο δυτικώς μέσα σε τουρκική υφαλοκρηπίδα. Το ίδιο βέβαια θα συνέβαινε και για το Καστελλόριζο και τη συστάδα των μικρών νησιών αυτού, που θα εγκλωβίζοντο πλήρως σε τουρκική υφαλοκρηπίδα. Ο κίνδυνος υπογραφής μιας συμφωνίας οριοθέτησης υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου είναι περισσότερο παρά ορατός! Επείγει λοιπόν μια ελληνο-κυπριακή συμφωνία!