ΚΟΡΩΝΟΪΟΣ και ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Συνθήκες Πολέμου?

Του Κώστα Στούπα

Αρκετοί, του προέδρου Τραμπ μη εξαιρουμένου, έχουν περιγράψει τις συνθήκες που επέβαλε η εξάπλωση της επιδημίας του "κορονοϊού" στις κοινωνίες, τις διεθνείς σχέσεις και την οικονομία σαν συνθήκες πολέμου.

Με τον δραματικό και θεατρικό τρόπο που τον χαρακτηρίζει και ο οποίος ενδεχομένως συνέβαλε  στην ανάδειξή του στο ύπατο αξίωμα,  ο πρόεδρος Τραμπ ανακήρυξε πριν λίγες μέρες τον εαυτό του σε  "Πρόεδρο εν καιρώ πολέμου”.

"Πρέπει να κάνουμε θυσίες" δήλωσε ο Αμερικανός πρόεδρος και "όλοι μαζί επειδή το αντιμετωπίζουμε αυτό όλοι μαζί και θα το ξεπεράσουμε όλοι μαζί. Είναι ένας αόρατος εχθρός, πάντοτε ο πιο δύσκολος. Όμως θα τον νικήσουμε και θα το κάνουμε πιο γρήγορα απ’ ό,τι πιστεύαμε". Στην ίδια ομιλία κάλεσε την General Motors να γυρίσει κάποιες γραμμές παραγωγής στην παραγωγή αναπνευστήρων, όπως είθισται να γίνεται σε καταστάσεις πολέμων...

Η πρώην Επίτροπος στην Ε.Ε. και Υπουργός κα Άννα Διαμαντοπούλου με μια ανάρτηση στα κοινωνικά δίκτυα, παρέθεσε αρκετά στοιχεία που συνηγορούν πως τα περί συνθηκών πολέμου συνιστούν υπερβολή. Τα στοιχεία αφορούν κυρίως το εύρος καταστροφής των υποδομών κατά τον τελευταίο μεγάλο πόλεμο, κάτι που δεν συμβαίνει με την επιδημία. Οι υποδομές μπορεί να αργούν αλλά δεν καταστρέφονται. Μόλις περάσει η επιδημία θα μπορούν να επανέλθουν σε πλήρη λειτουργία. 

Η στήλη εντόπισε και συνέκρινε μερικά σημεία στα οποία οι συνέπειες μεταξύ ενός πολέμου και της επιδημίας έχουν ομοιότητες και μερικά σημεία στα οποία διαφέρουν.
 
α) Προσφορά αγαθών

Όταν ξεκινά ένας πόλεμος οι αποθήκες αδειάζουν και ανθεί η "μαύρη αγορά". Πολλές χώρες σταματούν τις εξαγωγές βασικών αγαθών και αυτό έχει σαν συνέπεια τη μείωση της παραγωγής. Η παραγωγή πολλών αγαθών απαιτεί υλικά που εισάγονται. Π.χ. μια χώρα παραγωγός σιταριού εισάγει λιπάσματα, φυτοφάρμακα και γεωργικά μηχανήματα η έλλειψη των οποίων μειώνει την παραγωγή.

Στις συνθήκες της επιδημίας τις τελευταίες εβδομάδες δεν έχουν εντοπιστεί σοβαρές ελλείψεις πέραν αντισηπτικών και χειρουργικών μασκών. Προς το παρόν, προβληματίζουν κάποιοι περιορισμοί εξαγωγών που έχουν επιβάλλει κάποιες  χώρες  για πιθανές μελλοντικές ελλείψεις.

Σε γενικές γραμμές, αν προκύψουν ελλείψεις αυτές θα  εμφανιστούν μετά από μερικούς μήνες καθώς οι εμπορικές αλυσίδες και οι εγχώριες βιομηχανίες έχουν αποθέματα αρκετών μηνών στις αποθήκες τους.

Όπως συμβαίνει και στους πολέμους πάντως μια μερίδα καταναλωτών προχώρησε στην αποθεματοποίηση (αποθήκευση) αγαθών, γεγονός που αποδεικνύεται από την αύξηση του τζίρου των σούπερ μάρκετ.

Το συμπέρασμα είναι πως μπορεί να παρατηρηθούν κάποιες ελλείψεις αν η καραντίνα κρατήσει μέχρι και το Καλοκαίρι και επανέλθει το Φθινόπωρο αλλά αυτές δεν είναι ικανές να θέσουν σε κίνδυνο την επαρκή διατροφή του πληθυσμού. Οι συνθήκες της Κατοχής π.χ. έλαβαν χώρα γιατί ο στρατός Κατοχής πέραν του ότι διάλυσε τις υποδομές, την παραγωγή και τις εφοδιαστικές αλυσίδες, επίταξε το μεγαλύτερο  μέρος της παραγωγής της χώρας.

β) Εφοδιαστικές αλυσίδες

Οι εφοδιαστικές αλυσίδες στη σύγχρονη εποχή είναι παγκόσμιες και είθισται αρκετοί κρίκοι τους να βρίσκονται στην Κίνα και άλλες χώρες της Ασίας, της Β. Αφρικής κλπ. Υπάρχει διαταραχή στη λειτουργία των εφοδιαστικών αλυσίδων η οποία δεν έχει φανεί ακόμη γιατί οι ελλείψεις καλύπτονται από τα αποθέματα.

Στην περίπτωση των εφοδιαστικών αλυσίδων οι συνέπειες της επιδημίας μοιάζουν αρκετά με αυτές ενός πολέμου. Τούτο αφορά όμως κυρίως προϊόντα τεχνολογίας, ένδυσης και φαρμάκων.

Μια ανάλυση στο Barron’s πριν λίγες μέρες επεσήμανε πως πολλά από τα φάρμακα που κατασκευάζονται στη Δύση εμπεριέχουν κάποια ουσία που έρχεται από την Ασία... Η παραγωγή αυτών των φαρμάκων δεν θα είναι απρόσκοπτη μέχρι να αποκατασταθούν  ή αντικατασταθούν κάποιοι κρίκοι της εφοδιαστικής αλυσίδας.

Επίσης κάποια εργοστάσια στην Κίνα που άνοιξαν μετά την καραντίνα εκεί έκλεισαν πάλι λόγω απουσία παραγγελιών για εξαγωγές.

γ) Οικονομική δραστηριότητα
Σε συνθήκες πολέμου ένα μέρος του πληθυσμού επιστρατεύεται και έτσι εγκαταλείπει την θέση του στις  οικονομικές δραστηριότητες. Τούτο αφορά όμως ένα μικρό  μέρος του πληθυσμού. (Η απουσία  νέων ανδρών από την οικονομική δραστηριότητα κατά τον τελευταίο μεγάλο πόλεμο  άνοιξε τον δρόμο της εργασίας στις γυναίκες, γεγονός που τις έκανε οικονομικά αυτόνομες και εν συνεχεία κοινωνικά και πολιτικά ισότιμες).

Σε συνθήκες επιδημίας οι συνέπειες της καθολικής Καραντίνας ενδεχομένως είναι χειρότερες για την οικονομική δραστηριότητα, απ’ ό,τι η απουσία των επιστρατευμένων σε συνθήκες πολέμου. Τούτο γιατί το μέγεθος του πληθυσμού που αδρανεί οικονομικά είναι μεγαλύτερο. Σε κανέναν πόλεμο δεν ήταν κλειστά χιλιάδες καταστήματα και εργαστήρια.  Το πρόβλημα αυτό θα φανεί εντονότερα  αν οι συνθήκες καραντίνας χρειαστεί να επαναληφθούν σε λίγους μήνες ενόψει ενός δεύτερου κύματος της επιδημίας.

δ) Ανεργία και ζήτηση...

Η κυβέρνηση (αλλά και οι άλλες κυβερνήσεις) κάνει  ό,τι μπορεί προκειμένου οι επιχειρήσεις που αργούν λόγω καραντίνας να μην κλείσουν και οι εργαζόμενοι που δεν αμείβονται να έχουν εισόδημα για να καλύψουν τις ανάγκες τους.

Όπως και στις περισσότερες  δυτικές χώρες έτσι και στην Ελλάδα το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού δεν διαθέτει αποταμιεύσεις και ένα μεγάλο μέρος διαθέτει χρέη. Τούτο σημαίνει πως ακόμη και ένας μήνας χωρίς εισόδημα μπορεί να σημαίνει χρεοκοπία και ελλείψεις βασικών αγαθών επιβίωσης. Σε συνθήκες κοινωνικής απομόνωσης τα προβλήματα αυτά μπορεί να οξυνθούν.

Ο Branko Milanovic σε ένα άρθρο του στο foreignaffairs.com επεκτείνει τον συλλογισμό των πιθανών συνεπειών: "Όσοι μένουν απελπισμένοι, άνεργοι και χωρίς περιουσιακά στοιχεία θα μπορούσαν εύκολα να στραφούν εναντίον εκείνων που είναι καλύτερα. Ήδη, περίπου το 30% των Αμερικανών έχει μηδενικό ή αρνητικό πλούτο. Εάν προκύψουν περισσότερα άτομα από την τρέχουσα κρίση, ούτε με χρήματα, ούτε με δουλειά, ούτε με πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, και αν αυτοί οι άνθρωποι γίνουν απελπισμένοι και θυμωμένοι, τέτοιες σκηνές όπως η πρόσφατη απόδραση των κρατουμένων στην Ιταλία ή η λεηλασία που ακολούθησε τον τυφώνα Katrina στη Νέα Ορλεάνη το 2005, θα μπορούσαν να γίνουν κάτι το σύνηθες…".


Ο Milanovic δεν είναι κάποιος συγγραφέας φαντασίας ή τρόμου όπως ο Stephen King αλλά διακεκριμένος οικονομολόγος στέλεχος της Παγκόσμιας Τράπεζας. 

ε) Χρέος, Πληθωρισμός

Οι περισσότεροι πιστεύουν πως ορθώς σε αυτές τις συνθήκες οι κυβερνήσεις μοιράζουν επιδόματα και δάνεια με μηδενικά ή αρνητικά επιτόκια.

Τα μέτρα που έχουν ληφθεί τις τελευταίες εβδομάδες υπολογίζεται πως ξεπερνούν τα 13 τρισ. δολάρια. Οι συνθήκες αυτές όμως μπορεί να δημιουργήσουν προσδοκίες επιθετικής αύξησης του πληθωρισμού.   Ο συνδυασμός υπερβάλλουσας προσφοράς χρήματος με ελλείψεις αγαθών λόγω μειωμένης παραγωγής και διάλυσης εφοδιαστικών αλυσίδων μπορεί να οδηγήσει σε ανατιμήσεις, όπως γίνεται με τα αντισηπτικά και τις μάσκες τις τελευταίες μέρες. Χθες πλήρωσα 19 ευρώ για 3 μάσκες μιας χρήσης και 2 υφασμάτινες οι οποίες  μπορούν να πλυθούν... Για τα ίδια προϊόντα πριν μερικές εβδομάδες θα πλήρωνα το πολύ το ¼ του ποσού.

Τούτο σημαίνει πως μπορεί σε μερικούς μήνες να ξεπεράσουμε την απειλή της επιδημίας αλλά ενδέχεται να χρειαστούν χρόνια για να ξεπεράσουμε τις συνέπειες του οικονομικού σοκ που βρίσκεται σε εξέλιξη.

Σε συνθήκες πολέμου ο πληθωρισμός καλπάζει γιατί η προσφορά είναι μικρότερη από τη ζήτηση και οι κυβερνήσεις αυξάνουν το χρέος για να καλύψουν τις αμυντικές δαπάνες. Άλλοτε ο πληθωρισμός αυξάνεται γιατί η ποσότητα του χρήματος αυξάνεται ταχύτερα από την ποσότητα των προϊόντων που παράγονται.  Σε παρόμοιες περιπτώσεις το χρήμα της κεντρικής τράπεζας χάνει την αξία του και τα βασικά αγαθά (commodities)  και κυρίως ο χρυσός το υποκαθιστούν.

Οι συνθήκες μεταξύ πολέμου και επιδημίας στο σημείο αυτό έχουν αρκετές ομοιότητες.

Μεγάλο πρόβλημα αποτελεί το γεγονός πως οι έκτακτες αυτές συνθήκες που επιβάλλουν αύξηση του χρέους έρχονται σε μια περίοδο της ιστορίας που το παγκόσμιος χρέος βρίσκεται ήδη σε ιστορικά υψηλά. Τούτο δυσκολεύει την επάνοδο στην κανονικότητα και απειλεί να πυροδοτήσει τη βόμβα του χρέους η οποία μπορεί να αποδειχτεί χειρότερη από τη βόμβα της επιδημίας.

Μπορεί λοιπόν οι υποδομές να μένουν ακέραιες εκτός λειτουργίας αλλά η οικονομία έχει νεκρώσει όπως όταν οι υποδομές έχουν καταστραφεί.  

Επιπλέον η επιδημία ενδέχεται να αλλάξει ριζικά...

 κάποιες συμπεριφορές. Ακόμη και αν οι αρχές άρουν τις συνθήκες καραντίνας κάποιοι θα χρειαστεί να περάσει πολύ καιρός μέχρι να επανέλθουν στις προηγούμενες κοινωνικές και οικονομικές συναναστροφές.

Αν οι επιστήμονες δεν μπορούν να αποκλείσουν ένα κύμα της επιδημίας τον επόμενο Χειμώνα στην οικονομική δραστηριότητα λίγα θα αλλάξουν στο μεσοδιάστημα γιατί οι αγορές είναι προεξοφλητικοί μηχανισμοί.