(...) Βρήκα μια πειστική και ενδιαφέρουσα ανάλυση του λαϊκισμού σε ένα
καινούριο βιβλιαράκι 100 σελίδων που λέγεται “What is Populism” του
καθηγητή του Πρίνστον Γιαν-Βέρνερ Μούλερ. Επιτρέψτε μου να ανοίξω μια
παρένθεση εδώ για να πω ότι το όνομα του καθηγητή γράφεται συνήθως στα
ελληνικά ως “Μίλερ”, αλλά επειδή είναι Γερμανός, και στα γερμανικά η
προφορά του κατά τη γνώμη μου είναι πιο κοντά στο “ού” από ό,τι στο “ι”,
το γράφω με “ού”, αλλά παράλληλα σας καλώ όταν διαβάζετε το όνομά του
να έχετε στο μυαλό σας την προφορά του Γιάννη Βογιαντζή από την κλασική
ελληνική ταινία “Η Γυναίκα Μου Τρελάθηκε”. Κλείνει η παρένθεση.
"Ο λαϊκισμός”, λέει ο Μούλερ, “είναι μια ηθικοπλαστική φαντασίωση της πολιτικής, ένας τρόπος προσέγγισης του πολιτικού κόσμου που τοποθετεί έναν ηθικά αγνό και απόλυτα συμπαγή -μα εντελώς φανταστικό- λαό ενάντια σε κάποια ελίτ που χαρακτηρίζεται ως διεφθαρμένη ή με άλλο τρόπο ηθικά κατώτερη”. Ορίζει τέσσερα απαραίτητα χαρακτηριστικά που εμφανίζουν οι λαϊκιστές ταυτόχρονα:
1) Δηλώνουν εχθροί των "ελίτ" και πρόθυμοι να πολεμήσουν το "κατεστημένο".
2) Απεχθάνονται τον πλουραλισμό και την πολυφωνία, και δηλώνουν μόνοι αληθινοί εκπρόσωποι του "λαού". Όποιος δεν είναι μαζί τους, δεν είναι μέρος του "λαού", αλλά εχθρός του. "Λαός" είναι μόνο οι υποστηρικτές τους.
3) Αν και αναφέρονται διαρκώς στη λαϊκή κυριαρχία, δεν επιθυμούν καθόλου τη λαϊκή συμμετοχή στα κοινά. Αν και χρησιμοποιούν πολύ συχνά τα δημοψηφίσματα, το κάνουν μόνο για να κατοχυρώσουν τη δικιά τους, ειλλημμένη απόφαση ως "λαϊκή εντολή". Θεωρούν τους μηχανισμούς της κοινωνίας των πολιτών ή οποιαδήποτε ανεξάρτητη αρχή ή οργάνωση που δεν ελέγχεται από τους ίδιους εχθρό.
4) Όταν κερδίζουν την εξουσία, οι λαϊκιστές πάντα σπεύδουν να ελέγξουν απόλυτα το κράτος (ενίοτε επιδιώκουν να ξαναγράψουν το Σύνταγμα), πάντα καταφεύγουν σε πελατειακές πρακτικές και πάντα στις κυβερνήσεις τους εμφανίζονται συμπτώματα βαθιάς διαφθοράς. Αυτά τα φαινόμενα είναι συνήθως ανοιχτά και εξώφθαλμα. Γι’ αυτούς, ο "λαός" είναι πάντοτε το ηθικό άλλοθι. Πάντα επικαλούνται κάποια ασαφή και πανίσχυρη λαϊκή εντολή, η οποία κατά τη γνώμη τους είναι ισχυρότερη από τους θεσμούς που εξευτελίζουν και χειραγωγούν.
Οι λαϊκιστικοί πολιτικοί σχηματισμοί, λέει ο Μούλερ, είναι κυρίως κόμματα αντίδρασης, και ως τέτοια υιοθετούν εξ’ ορισμού απλοϊκές προτάσεις και λύσεις που, όταν έρχονται στην εξουσία, αδυνατούν παντελώς να εφαρμόσουν. Πάντα αποδίδουν την αποτυχία τους σε ξένους παράγοντες (τις επάρατες “ελίτ” ή άλλους) και πάντα φορούν του μανδύα του κυνηγημένου θύματος, της αδικημένης μειοψηφίας που καταπιέζεται -ακόμα κι όταν κυβερνούν.
Δεν ξέρω αν σας θυμίζουν τίποτε όλα αυτά. (...)
(...) Το κείμενο είναι εξαιρετικά χρήσιμο γιατί ξεκαθαρίζει μερικά πράγματα και καταρρίπτει ευρέως διαδεδομένες παρανοήσεις:
Εξηγεί, για παράδειγμα, ότι οι λαϊκιστές δεν είναι φασίστες. Πρόκειται για πολιτικούς σχηματισμούς με πολύ μεγάλες διαφορές, η σημαντικότερη εκ των οποίων είναι ότι ο φασισμός επικαλείται φανταστικούς, σχεδόν μεταφυσικούς εχθρούς (π.χ. τους κακούς Εβραίους) ενώ οι λαϊκιστές κατά κανόνα επικαλούνται προβλήματα υπαρκτά, τα οποία αφορούν μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος.
Ο Μούλερ τονίζει ότι ο λαϊκισμός δεν είναι φαινόμενο αντίθετο ή εναλλακτικό της δημοκρατίας, όπως ο φασισμός ή άλλα πολιτικά συστήματα. Ίσα ίσα, ο λαϊκισμός θέλει να χρησιμοποιήσει τις αρχές και τους θεσμούς της δημοκρατίας, τις εξιδανικεύει, υπόσχεται μάλιστα να τις υπηρετήσει καλύτερα από τις διεφθαρμένες ελίτ.
Το πρόβλημα με το λαϊκισμό είναι ότι οι λύσεις που προτείνει είναι εντελώς λανθασμένες και προκαλούν πολύ μεγαλύτερα προβλήματα όταν προσπαθούν να τις εφαρμόσουν.
Οπότε εδώ είμαστε τώρα. Ο κόσμος έχει πλημμυρίσει με δαύτους. Ντόναλντ Τραμπ, Βίκτωρ Όρμπαν, Ταγίπ Ερντογάν, Βλάντιμιρ Πούτιν, Μαρίν Λε Πεν, Γκέρτ Βίλντερ, Αλέξης Τσίπρας, Πάμπλο Ιγλέσιας, Έβο Μοράλες, Νόρμπερτ Χόφερ, Ούγο Τσάβες, Ραφαέλ Κορέα, Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, Ροντρίγκο Ντουτέρτε, Νάιτζελ Φαράτζ, Μπέπε Γκρίλο, ξεχνάω κανέναν;
Δύο ερωτήματα προκύπτουν τώρα:
Αφ’ ενός το γιατί να μας συμβαίνει αυτή η συμφορά τώρα, και αφ’ ετέρου το τι θα γίνει παρακάτω. Θα πεθάνουμε όλοι; Κάτι χειρότερο;
Ένας άλλος καθηγητής, ο Νάιαλ Φέργκιουσον, που είναι ιστορικός και διδάσκει στο Χάρβαρντ, γράφει ότι ο λαϊκισμός εμφανίζεται ως παγκόσμιο φαινόμενο όταν...
συνυπάρχουν πέντε άλλα φαινόμενα:
1) Αύξηση της μετανάστευσης. Σήμερα ζούμε μια μεγάλη έξαρση της μετανάστευσης, και όχι μόνο στη γειτονιά μας -ακόμα και στις ΗΠΑ, οι εισερχόμενοι μετανάστες μετά το 2010 έφτασαν σε νούμερα που είχαν να σημειώσουν από τη δεκαετίας του '90. Του 1890.
2) Αύξηση της οικονομικής ανισότητας (σήμερα στις ΗΠΑ έχει επιστρέψει στα επίπεδα της δεκαετίας του '20, μετά από μια μεγάλη πτώση).
3) Πολύ χαμηλή εμπιστοσύνη στους θεσμούς.
4) Μια μεγάλη οικονομική κρίση.
5) Η εμφάνιση δημαγωγών ηγετών, που έρχονται και δένει το γλυκό.
Γι’ αυτό υπάρχει η παγκόσμια έκρηξη του λαϊκισμού στην εποχή μας. Κανείς δεν την είχε προβλέψει -ούτε ο Νάιαλ Φέργκιουσον- παρ’ όλο που δεν είναι η πρώτη φορά που αυτά τα πέντε φαινόμενα εμφανίζονται ταυτόχρονα.
Ο Φέργκιουσον επισημαίνει κάτι ενδιαφέρον: Η έξαρση του λαϊκισμού που βλέπουμε σήμερα μοιάζει περισσότερο με το φαινόμενο που εμφανίστηκε το 1870-1880, και όχι ας πούμε με τα πολεμικά προεόρτια της δεκαετίας του ’30, με την άνοδο του φασισμού. Οι λαϊκστές, λέει ο Φέργκιουσον, σπάνια προκαλούν πολέμους. Ίσα ίσα: Όλοι τους προωθούν τον απομονωτισμό κάποιας μορφής (περιορισμό της μετανάστευσης και του ελεύθερου εμπορίου, ας πούμε), και την εσωστρέφεια, που έχουν καταστροφικά οικονομικά αποτελέσματα αλλά δεν τινάζουν τον κόσμο στον αέρα.
Κι αυτό είναι και το μόνο αισιόδοξο που σας καλώ να σκεφτείτε...
Μετά το ξεφούσκωμα των λαϊκιστών, η παταγώδης αποτυχία των οποίων είναι νομοτελειακή, μάλλον δεν θα τελειώσει ο κόσμος, και κάτι άλλο θα έρθει. Ποιος ξέρει με τι θα μοιάζει. Το σίγουρο είναι ότι εκ των υστέρων, οι πολιτικοί επιστήμονες και οι ιστορικοί θα το περιγράψουν άψογα.
"Ο λαϊκισμός”, λέει ο Μούλερ, “είναι μια ηθικοπλαστική φαντασίωση της πολιτικής, ένας τρόπος προσέγγισης του πολιτικού κόσμου που τοποθετεί έναν ηθικά αγνό και απόλυτα συμπαγή -μα εντελώς φανταστικό- λαό ενάντια σε κάποια ελίτ που χαρακτηρίζεται ως διεφθαρμένη ή με άλλο τρόπο ηθικά κατώτερη”. Ορίζει τέσσερα απαραίτητα χαρακτηριστικά που εμφανίζουν οι λαϊκιστές ταυτόχρονα:
1) Δηλώνουν εχθροί των "ελίτ" και πρόθυμοι να πολεμήσουν το "κατεστημένο".
2) Απεχθάνονται τον πλουραλισμό και την πολυφωνία, και δηλώνουν μόνοι αληθινοί εκπρόσωποι του "λαού". Όποιος δεν είναι μαζί τους, δεν είναι μέρος του "λαού", αλλά εχθρός του. "Λαός" είναι μόνο οι υποστηρικτές τους.
3) Αν και αναφέρονται διαρκώς στη λαϊκή κυριαρχία, δεν επιθυμούν καθόλου τη λαϊκή συμμετοχή στα κοινά. Αν και χρησιμοποιούν πολύ συχνά τα δημοψηφίσματα, το κάνουν μόνο για να κατοχυρώσουν τη δικιά τους, ειλλημμένη απόφαση ως "λαϊκή εντολή". Θεωρούν τους μηχανισμούς της κοινωνίας των πολιτών ή οποιαδήποτε ανεξάρτητη αρχή ή οργάνωση που δεν ελέγχεται από τους ίδιους εχθρό.
4) Όταν κερδίζουν την εξουσία, οι λαϊκιστές πάντα σπεύδουν να ελέγξουν απόλυτα το κράτος (ενίοτε επιδιώκουν να ξαναγράψουν το Σύνταγμα), πάντα καταφεύγουν σε πελατειακές πρακτικές και πάντα στις κυβερνήσεις τους εμφανίζονται συμπτώματα βαθιάς διαφθοράς. Αυτά τα φαινόμενα είναι συνήθως ανοιχτά και εξώφθαλμα. Γι’ αυτούς, ο "λαός" είναι πάντοτε το ηθικό άλλοθι. Πάντα επικαλούνται κάποια ασαφή και πανίσχυρη λαϊκή εντολή, η οποία κατά τη γνώμη τους είναι ισχυρότερη από τους θεσμούς που εξευτελίζουν και χειραγωγούν.
Οι λαϊκιστικοί πολιτικοί σχηματισμοί, λέει ο Μούλερ, είναι κυρίως κόμματα αντίδρασης, και ως τέτοια υιοθετούν εξ’ ορισμού απλοϊκές προτάσεις και λύσεις που, όταν έρχονται στην εξουσία, αδυνατούν παντελώς να εφαρμόσουν. Πάντα αποδίδουν την αποτυχία τους σε ξένους παράγοντες (τις επάρατες “ελίτ” ή άλλους) και πάντα φορούν του μανδύα του κυνηγημένου θύματος, της αδικημένης μειοψηφίας που καταπιέζεται -ακόμα κι όταν κυβερνούν.
Δεν ξέρω αν σας θυμίζουν τίποτε όλα αυτά. (...)
(...) Το κείμενο είναι εξαιρετικά χρήσιμο γιατί ξεκαθαρίζει μερικά πράγματα και καταρρίπτει ευρέως διαδεδομένες παρανοήσεις:
Εξηγεί, για παράδειγμα, ότι οι λαϊκιστές δεν είναι φασίστες. Πρόκειται για πολιτικούς σχηματισμούς με πολύ μεγάλες διαφορές, η σημαντικότερη εκ των οποίων είναι ότι ο φασισμός επικαλείται φανταστικούς, σχεδόν μεταφυσικούς εχθρούς (π.χ. τους κακούς Εβραίους) ενώ οι λαϊκιστές κατά κανόνα επικαλούνται προβλήματα υπαρκτά, τα οποία αφορούν μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος.
Ο Μούλερ τονίζει ότι ο λαϊκισμός δεν είναι φαινόμενο αντίθετο ή εναλλακτικό της δημοκρατίας, όπως ο φασισμός ή άλλα πολιτικά συστήματα. Ίσα ίσα, ο λαϊκισμός θέλει να χρησιμοποιήσει τις αρχές και τους θεσμούς της δημοκρατίας, τις εξιδανικεύει, υπόσχεται μάλιστα να τις υπηρετήσει καλύτερα από τις διεφθαρμένες ελίτ.
Το πρόβλημα με το λαϊκισμό είναι ότι οι λύσεις που προτείνει είναι εντελώς λανθασμένες και προκαλούν πολύ μεγαλύτερα προβλήματα όταν προσπαθούν να τις εφαρμόσουν.
Οπότε εδώ είμαστε τώρα. Ο κόσμος έχει πλημμυρίσει με δαύτους. Ντόναλντ Τραμπ, Βίκτωρ Όρμπαν, Ταγίπ Ερντογάν, Βλάντιμιρ Πούτιν, Μαρίν Λε Πεν, Γκέρτ Βίλντερ, Αλέξης Τσίπρας, Πάμπλο Ιγλέσιας, Έβο Μοράλες, Νόρμπερτ Χόφερ, Ούγο Τσάβες, Ραφαέλ Κορέα, Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, Ροντρίγκο Ντουτέρτε, Νάιτζελ Φαράτζ, Μπέπε Γκρίλο, ξεχνάω κανέναν;
Δύο ερωτήματα προκύπτουν τώρα:
Αφ’ ενός το γιατί να μας συμβαίνει αυτή η συμφορά τώρα, και αφ’ ετέρου το τι θα γίνει παρακάτω. Θα πεθάνουμε όλοι; Κάτι χειρότερο;
Ένας άλλος καθηγητής, ο Νάιαλ Φέργκιουσον, που είναι ιστορικός και διδάσκει στο Χάρβαρντ, γράφει ότι ο λαϊκισμός εμφανίζεται ως παγκόσμιο φαινόμενο όταν...
συνυπάρχουν πέντε άλλα φαινόμενα:
1) Αύξηση της μετανάστευσης. Σήμερα ζούμε μια μεγάλη έξαρση της μετανάστευσης, και όχι μόνο στη γειτονιά μας -ακόμα και στις ΗΠΑ, οι εισερχόμενοι μετανάστες μετά το 2010 έφτασαν σε νούμερα που είχαν να σημειώσουν από τη δεκαετίας του '90. Του 1890.
2) Αύξηση της οικονομικής ανισότητας (σήμερα στις ΗΠΑ έχει επιστρέψει στα επίπεδα της δεκαετίας του '20, μετά από μια μεγάλη πτώση).
3) Πολύ χαμηλή εμπιστοσύνη στους θεσμούς.
4) Μια μεγάλη οικονομική κρίση.
5) Η εμφάνιση δημαγωγών ηγετών, που έρχονται και δένει το γλυκό.
Γι’ αυτό υπάρχει η παγκόσμια έκρηξη του λαϊκισμού στην εποχή μας. Κανείς δεν την είχε προβλέψει -ούτε ο Νάιαλ Φέργκιουσον- παρ’ όλο που δεν είναι η πρώτη φορά που αυτά τα πέντε φαινόμενα εμφανίζονται ταυτόχρονα.
Ο Φέργκιουσον επισημαίνει κάτι ενδιαφέρον: Η έξαρση του λαϊκισμού που βλέπουμε σήμερα μοιάζει περισσότερο με το φαινόμενο που εμφανίστηκε το 1870-1880, και όχι ας πούμε με τα πολεμικά προεόρτια της δεκαετίας του ’30, με την άνοδο του φασισμού. Οι λαϊκστές, λέει ο Φέργκιουσον, σπάνια προκαλούν πολέμους. Ίσα ίσα: Όλοι τους προωθούν τον απομονωτισμό κάποιας μορφής (περιορισμό της μετανάστευσης και του ελεύθερου εμπορίου, ας πούμε), και την εσωστρέφεια, που έχουν καταστροφικά οικονομικά αποτελέσματα αλλά δεν τινάζουν τον κόσμο στον αέρα.
Κι αυτό είναι και το μόνο αισιόδοξο που σας καλώ να σκεφτείτε...
Μετά το ξεφούσκωμα των λαϊκιστών, η παταγώδης αποτυχία των οποίων είναι νομοτελειακή, μάλλον δεν θα τελειώσει ο κόσμος, και κάτι άλλο θα έρθει. Ποιος ξέρει με τι θα μοιάζει. Το σίγουρο είναι ότι εκ των υστέρων, οι πολιτικοί επιστήμονες και οι ιστορικοί θα το περιγράψουν άψογα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου