Γράφει ο Βασίλης Γιαννακόπουλος
Το 2011, οι εκτεταμένες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στις αραβικές χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής πέραν των γεωπολιτικών εξελίξεων προκάλεσαν τη μετακίνηση μεγάλου αριθμού Αράβων πολιτών, αλλά και ατόμων τρίτων χωρών. Μάλιστα, η Μεσόγειος Θάλασσα χαρακτηρίσθηκε ως «το πιο θανατηφόρο θαλάσσιο πέρασμα για πρόσφυγες και μετανάστες το 2011», καθότι «περισσότεροι από 1.500 άνθρωποι πνίγηκαν ή χάθηκαν στην προσπάθεια τους να διασχίσουν τη Μεσόγειο και να φτάσουν στην Ευρώπη». [1]
Παρότι στη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης (2011), η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) κατέβαλε προσπάθειες προκειμένου να ενισχύσει τη συνεργασία της με τις χώρες του Κόλπου, τον Οργανισμό της Ισλαμικής Συνεργασίας (Organization of Islamic Cooperation - OIC), τον Αραβικό Σύνδεσμο (Arab League States) και άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις, ενώ ταυτόχρονα συνεχίζει να συνεργάζεται με την Υπηρεσία Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ (United Nations Relief and Works Agency - UNRWA) που παρέχει βοήθεια στους Παλαιστίνιους πρόσφυγες, ώστε να επιλυθεί στο μέτρο του εφικτού το μεταναστευτικό και προσφυγικό πρόβλημα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, εντούτοις η κατάσταση παραμένει εξαιρετικά ανησυχητική.
Σύμφωνα με στοιχεία [2] της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), η Αραβική Άνοιξη προκάλεσε σημαντικές μετακινήσεις πληθυσμού (Αράβων και πολιτών τρίτων χωρών). Κυρίως λόγω των γεωπολιτικών εξελίξεων που σημειώθηκαν στην Τυνησία, τη Λιβύη, τη Συρία και την Υεμένη σημειώθηκε:
Μαζική είσοδος περίπου 660.000 Λίβυων και 200.000 πολιτών τρίτων χωρών στη γειτονική Τυνησία. Παρότι, η χώρα αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα από τη δική της εξέγερση (Επανάσταση του Γιασεμιού), εντούτοις ανταποκρίθηκε θετικά και άνοιξε τα σύνορά της. Έκτοτε, καταβάλλει προσπάθειες ανακούφισης και προστασίας των προσφύγων, ενώ τον Ιούνιο του 2011 υπέγραψε Συμφωνία Συνεργασίας με την UNHCR. Μέχρι τα τέλη του 2011, αρκετοί πολίτες τρίτων χωρών –κυρίως της Υποσαχάριας Αφρικής- παρέμεναν σε καταυλισμό της UNHCR στη νότια Τυνησία και αρνούνταν να επιστρέψουν στη Λιβύη, καθώς είχαν κατηγορηθεί ότι εργάζονταν ως μισθοφόροι στο καθεστώς του Qadhafi. Επομένως, αρκετοί από αυτούς είναι πιθανό να επιχειρήσουν να εισέλθουν παράνομα μέσω της Μεσογείου στις χώρες της νότιας Ευρώπης.
Μαζική είσοδος περίπου 475.000 Λίβυων και πολιτών τρίτων χωρών στην Αίγυπτο, από το Sallum (βορειοδυτικά παράλια της Αιγύπτου). Στις αρχές του 2012 η UNHCR υπολόγιζε ότι περίπου 238.000 Λίβυοι είχαν ήδη επιστρέψει στις εστίες, ενώ 15.300 Λίβυοι εξακολουθούσαν να ζουν στην Αίγυπτο. Επιπρόσθετα, μέσω της Αιγύπτου και της χερσονήσου του Σινά, το 2011 ένας σημαντικός αριθμός μεταναστών και ατόμων που ζητούν άσυλο κατέφθασαν στα νότια σύνορα του Ισραήλ.
Ένας μεγάλος αριθμός (περίπου 200.000) εσωτερικά εκτοπισμένων ατόμων εντός της Λιβύης.
Είσοδος περίπου 10.000 Σύριων προσφύγων στο Λίβανο (Απρίλιος 2011 – τέλη 2011), λόγω του ελλείμματος εσωτερικής ασφάλειας που προέκυψε από την Αραβική Άνοιξη στη Συρία. Αρκετοί Σύριοι επέστρεψαν στην χώρα τους, ενώ άλλοι παραμένουν στο Λίβανο αναμένοντας να σταθεροποιηθεί η κατάσταση. Στα τέλη του 2011, ο συνολικός αριθμός των Σύριων που διέμεναν στο βόρειο Λίβανο ανέρχονταν στους 6.290. Αναφορικά με τη Συρία θα πρέπει να τονισθεί ότι φιλοξενεί έναν από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς προσφύγων σε παγκόσμιο επίπεδο. Η συριακή κυβέρνηση και ο συριακός λαός έχουν υιοθετήσει μια γενναιόδωρη πολιτική, που επιτρέπει στους Ιρακινούς πρόσφυγες να ζητήσουν άσυλο και να έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως η εκπαίδευση και η υγεία. Επιπρόσθετα, η εξομάλυνση των συρο-ιρακινών σχέσεων στις αρχές του 2011 οδήγησε στην απλούστευση της διαδικασίας θεώρησης της βίζας για τους Ιρακινούς, που επιθυμούν να εισέλθουν στη Συρία.
Σημαντική μετακίνηση Σύριων προσφύγων προς την Τουρκία, για τους οποίους υιοθετήθηκε μια πολιτική προσωρινής προστασίας (παροχή βοήθειας στους καταυλισμούς της επαρχίας Hatay, μη αναγκαστική επιστροφή, πολιτική ανοικτών συνόρων, μη περιορισμός της διάρκειας παραμονής, κτλ). Η Τουρκία είναι μια χώρα διέλευσης προσφύγων και μη νόμιμων μεταναστών προερχόμενων κυρίως από την ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της νότιας Ασίας, οι οποίοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν ενδιαφέρονται να διαμείνουν στο εσωτερικό της χώρας, αλλά κατευθύνονται προς την Ελλάδα και τη Βουλγαρία με τελικό προορισμό τις χώρες της ΕΕ.
Σημαντική μετακίνηση πληθυσμού εντός της Υεμένης. Στο πρόσφατο παρελθόν, οι εχθροπραξίες μεταξύ των κυβερνητικών δυνάμεων και των ανταρτών Al Houthi είχαν ήδη προκαλέσει τη δημιουργία περισσότερων των 300.000 εσωτερικών προσφύγων στην περιοχή της Sadah (βορειοδυτική Υεμένη), ενώ το Σεπτέμβριο του 2011 η κυβέρνηση είχε καταγράψει επιπλέον περίπου 100.000 νέους εσωτερικά εκτοπισμένους στη περιοχή του Aden (νοτιοδυτική Υεμένη). Παρά την υφιστάμενη συγκρουσιακή κατάσταση και την παρατεταμένη πολιτική αστάθεια στη χώρα, ο αριθμός των αφίξεων πληθυσμού από το Κέρας της Αφρικής έχει αυξηθεί. Από τις αρχές του 2011 μέχρι το Σεπτέμβριο του 2011 είχαν φθάσει στις ακτές της Υεμένης περίπου 72.000 άτομα, κυρίως από την Αιθιοπία και τη Σομαλία, που εγκατέλειψαν τις χώρες τους λόγω της ξηρασίας και της πείνας. Ο συνολικός αριθμός των Σομαλών προσφύγων που έφθασαν στην Υεμένη κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες ανέρχεται σε περισσότερους από 250.000. Βέβαια, υπολογίζεται ότι ένας μεγάλος αριθμός αυτών των προσφύγων έχει κατευθυνθεί προς άλλους προορισμούς, κυρίως βόρεια. Θα πρέπει να τονισθεί ότι η Υεμένη έχει υιοθετήσει μια γενναιόδωρη πολιτική για τους Σομαλούς πρόσφυγές, αλλά εκφράζονται ανησυχίες για την προστασία των προσφύγων των υπολοίπων χωρών που εισέρχονται στη χώρα.
Άγνωστος αριθμός Αράβων και πολιτών τρίτων χωρών προς τον ευρωπαϊκό νότο, στον οποίο βρίσκονται οι τρεις κύριες μεταναστευτικές πύλες (Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία).
Ο ρόλος της Τουρκίας στη μεταναστευτική ροή προς την Ευρώπη [3]
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Άγκυρα εφαρμόζει την ονομαζόμενη “Visa-Free Neighbourhood Policy”, σύμφωνα με την οποία οι πολίτες περισσοτέρων των 60 χωρών δεν υποχρεώνονται σε θεώρηση της βίζας για να εισέλθουν στην Τουρκία. Το γεγονός αυτό συνιστά ένα σοβαρό γεωπολιτικό παράγοντα που λειτουργεί καταλυτικά στην αύξηση των μεταναστευτικών ρευμάτων προς την Ευρώπη, κυρίως μέσω της Ελλάδας.
Τον Ιούνιο του 2010, η Τουρκία, η Ιορδανία, η Συρία και ο Λίβανος υπέγραψαν μια εμπορική συμφωνία, που προβλέπει τη δημιουργία μιας ζώνης ελεύθερης διακίνησης αγαθών και ανθρώπων. Αυτή η εμπορική συμφωνία ήταν η συνέχεια της προγενέστερης συμφωνίας για ελεύθερη διακίνηση, χωρίς την υποχρέωση θεώρησης διαβατηρίων (Visa-Free), μεταξύ των εν λόγω χωρών. Ακολούθως, στη «Visa-Free λίστα» προστέθηκαν και χώρες όπως η Υεμένη και η Κιργιζία. Επίσης, το Μάρτιο του 2011, η Τουρκία, το Ιράν, η Συρία και το Ιράκ συμφώνησαν στην έκδοση κοινής βίζας και έτσι οι πολίτες αυτών των χωρών μπορούν να ταξιδεύουν ελεύθερα και στις τέσσερις χώρες.
Η Visa-Free Neighbourhood Policy της Άγκυρας αφενός συνιστά ισχυρή ένδειξη ότι η Τουρκία επαναπροσδιορίζει την εξωτερική της πολιτική σε περιφερειακό επίπεδο και αφετέρου δημιουργεί σοβαρά προβλήματα αναφορικά με την ευρωπαϊκή της πορεία. Στην παρούσα φάση, διαφαίνεται εμμέσως πλην σαφώς ότι η Άγκυρα αντιλαμβάνεται τις ελάχιστες πιθανότητες ένταξής της στην ΕΕ και εκούσια προβαίνει σε ενέργειες, οι οποίες της προσδίδουν έναν ιδιαίτερο ρόλο σε περιφερειακό επίπεδο, αλλά συγχρόνως την απομακρύνουν περαιτέρω από τους κόλπους της ΕΕ.
Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του FRONTEX (Annual Risk Analysis 2011), μελλοντικά ο αριθμός των ατόμων που θα διασχίζουν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω λόγω:
Της αυξανόμενης ανθρώπινης κινητικότητας που παρατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο.
Της πολιτικής που ακολουθείται με τη μη δέσμευση θεώρησης της βίζας από την Τουρκία (Visa-Free Neighbourhood Policy).
Των δύο σημαντικών αθλητικών γεγονότων, που θα λάβουν χώρα το 2012 στην Ευρώπη. Δηλαδή, των Ολυμπιακών Αγώνων στο Λονδίνο και του UEFA Euro 2012 στην Πολωνία και την Ουκρανία.
Επιπρόσθετα, για το 2012 η FRONTEX εκτιμά ότι τα σημεία από τα οποία θα σημειωθούν οι περισσότερες παράνομοι είσοδοι προς την ΕΕ είναι τα παράλια της Μεσογείου και τα χερσαία σύνορα Ελλάδας-Τουρκίας.
Από την πλευρά της, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες εμφανίζεται αισιόδοξη για τη μελλοντική συμπεριφορά της Τουρκίας και αναμένει σημαντικές εξελίξεις εντός της επόμενης διετίας ή τριετίας, σε ότι αφορά την έγκριση και την εφαρμογή νομοθεσίας περί:
Έγκρισης των αιτήσεων ασύλου στα άτομα που επιλέγουν ως πρώτη χώρα την Τουρκία. Δηλαδή, κάτι ανάλογο με τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ.
Μη διακριτικής μεταχείρισης.
Μη επαναπροώθησης, και
Πρόσβασης σε ιατρικές υπηρεσίες, εκπαίδευση, κοινωνική υποστήριξη, κτλ.
Μεγάλο ερωτηματικό συνιστούν οι μελλοντικές εξελίξεις στο Ιράκ. Λόγω της πρόσφατης απόσυρσης των αμερικανικών δυνάμεων (31 Δεκεμβρίου 2011), της αύξησης της θρησκευτικής βίας μεταξύ σιιτών και σουνιτών, της ρευστής κατάστασης στην περιοχή του Κιρκούκ και γενικότερα στο βόρειο Ιράκ, αλλά και τις συχνές διεξαγωγές εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων κατά των ανταρτών του ΡΡΚ, αναμένεται να δημιουργηθεί σημαντική ροή προσφύγων κυρίως προς την Τουρκία, την Ελλάδα και την Ευρώπη. Στο Ιράκ παραμένουν εσωτερικά εκτοπισμένοι περίπου ένα εκατομμύριο Ιρακινοί πολίτες, οι οποίοι συνιστούν εν δυνάμει πρόσφυγες με κύριο προορισμό την Ευρώπη. Οι περισσότεροι από αυτούς αδυνατούν να επιστρέψουν στις περιοχές καταγωγής τους, κυρίως λόγω του σοβαρού ελλείμματος εσωτερικής ασφάλειας και της καταστροφής που έχουν υποστεί οι εστίες τους.
Μεταναστευτική ροή από τις αραβικές χώρες προς την Ελλάδα
Η Ελλάδα συνιστά μία από τις κύριες πύλες εισόδου της Ευρώπης για τους πρόσφυγες και μη νόμιμους μετανάστες, οι οποίοι προέρχονται από τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική, την Υποσαχάρια Αφρική (Σουδάν, Νιγηρία, Αιθιοπία, κτλ), το Κέρας της Αφρικής (Σομαλία, Ερυθραία) και τη Νότια Ασία (Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ινδία, Μπαγκλαντές, κτλ).
Σύμφωνα με στοιχεία [4] των ελληνικών και λιμενικών αρχών, που προέκυψαν από τους συλληφθέντες αλλοδαπούς για παράνομη είσοδο και παραμονή τη διετία 2009-2011, παρατηρήθηκε μία σημαντική αύξηση της εισόδου κυρίως από τις αραβικές χώρες, όπου κατά τη διάρκεια του 2011 σημειώθηκαν έντονες ταραχές.
Στον ανωτέρω πίνακα παρατηρούμε ότι «συγκριτικά με το 2010, σημειώθηκε μία συνολική αύξηση της τάξης του 76,7% στις συλλήψεις των αλλοδαπών από τις αραβικές χώρες, στις οποίες η εσωτερική κατάσταση ασφαλείας είχε επιδεινωθεί εξαιτίας της Αραβικής Άνοιξης του 2011». Ιδιαίτερα σημαντική αύξηση σημειώθηκε στους μετανάστες από τη Λιβύη (773,6%), προφανώς λόγω της εγγύτητας με την Ελλάδα. Ωστόσο, παρά το μικρό αριθμό συλληφθέντων, προκαλεί εντύπωση η σημαντική αύξηση (466,6%) στους μετανάστες από την Υεμένη, οι οποίοι για να έρθουν στην Ελλάδα θα πρέπει να διανύσουν τεράστιες αποστάσεις (Υεμένη-Ερυθραία-Σουδάν-Αίγυπτος-χερσόνησος του Σινά-Ιορδανία-Συρία-Τουρκία-Ελλάδα).
Θα πρέπει να τονισθεί ότι τη χρονική περίοδο που δημιουργήθηκαν μαζικά μεταναστευτικά ρεύματα από τις αραβικές χώρες λόγω της Αραβικής Άνοιξης, ο FRONTEX διεξήγαγε ταυτόχρονα δύο επιχειρήσεις στα ελληνο-τουρκικά σύνορα:
Επιχείρηση POSEIDON 2011, από 3 Μαρτίου 2011 έως 5 Ιανουαρίου 2012, ενώ για τα θαλάσσια ελληνοτουρκικά σύνορα από 1 Απριλίου έως 31 Δεκεμβρίου 2011.
Επιχείρηση RABIT 2010, από τον Οκτώβριο του 2010 έως και το Φεβρουάριο του 2011, ιδιαίτερα κατά μήκος των 12,5 χιλιομέτρων κοντά στην Ορεστιάδα του Έβρου.
Μείζονες μελλοντικές περιφερειακές προκλήσεις
Οι παρούσες και οι αναμενόμενες γεωπολιτικές εξελίξεις στον αραβικό κόσμο, εξαιτίας της φτώχειας, της ανεργίας και της κοινωνικής ανισότητας, εκτιμάται ότι θα οδηγήσουν σε μια μακρά περίοδο αστάθειας, αβεβαιότητας και περαιτέρω επιδείνωσης της εσωτερικής ασφάλειας αρκετών αραβικών χωρών, με αποτέλεσμα τη συνέχιση της μαζικής μετακίνησης μέρος του πληθυσμού τους προς ασφαλέστερες περιοχές. Επομένως, τα κύματα των προσφύγων, των παράνομων μεταναστών, των εκτοπισμένων ατόμων στο εσωτερικό των χωρών τους και των αιτούντων άσυλο, θα συνεχίσουν να συνιστούν μείζονες προκλήσεις σε βάθος χρόνου για την περιοχή της ευρύτερης Μέσης Ανατολής αλλά και το γειτονικό ευρωπαϊκό νότο.
[1] Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, «Μεσόγειος: Το πιο θανατηφόρο θαλάσσιο πέρασμα για πρόσφυγες και μετανάστες το 2011», 31 Ιανουαρίου 2012
[2] The United Nation Refugee Agency, Middle East and North Africa, “2012 Regional Operations Profile - Middle East and North Africa - Working environment”, 2012
[3] Βασίλης Γιαννακόπουλος, Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, «Νέα μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ευρώπη», 11 Ιουνίου 2011
[4] Ελληνική Αστυνομία, Στατιστικά Στοιχεία Παράνομης Μετανάστευσης 2010 και 2011
www.geostrategy.gr (μεσω ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΖΩΝΗΣ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου