Γράφει ο Δρ Κωνσταντίνος Δούβλης
Εγκληματολόγος, διδάκτωρ Κοινωνιολογίας της Αστυνόμευσης
Το άρθρο αυτό ήταν το δυσκολότερο κείμενο που χρειάστηκε να γράψω στη ζωή μου. Δυσκολότερο ακόμα και από την επίπονη, χρονοβόρα και ψυχοφθόρα διαδικασία συγγραφής του διδακτορικού μου. Είναι πάντα δύσκολη η ενασχόληση με κάτι που εμπλέκεσαι συναισθηματικά.
Ένιωσα και νιώθω ακόμα αυτό το σφίξιμο στο στομάχι που νιώθουμε όταν πρέπει να ασχοληθούμε με έναν δικό μας άνθρωπο που βρίσκεται σε κακή κατάσταση. Όσοι με παρακολουθούν γνωρίζουν από τα κείμενα μου ότι αγαπώ τις Ηνωμένες Πολιτείες. Δεν είναι απλώς η χώρα στην οποία σπούδασα. Είναι η χώρα που αγαπούσα από τα παιδικά μου χρόνια και την οποία σίγουρα είχα εξιδανικεύσει βλέποντάς την μέσα από τα παιδικά μου μάτια και το αγνό φίλτρο της αθώας παιδικής μου ψυχής.
Όσο μεγάλωνα την αγαπούσα περισσότερο για τις αξίες και τα ιδανικά που ενσωμάτωνε. Για την ελευθερία της, για τις απεριόριστες δυνατότητες που παρέχει, για την ίσως μοναδική παγκοσμίως ανεμπόδιστη κοινωνική κινητικότητα.
Κανείς δεν ρωτάει ποιος είσαι και από πού είσαι. Το παλιό κλισέ ότι "οποιοδήποτε παιδί μπορεί να γίνει Πρόεδρος", ισχύει σε μεγάλο βαθμό και είναι αυτή ακριβώς η πτυχή που κάνει την χώρα σπουδαία. Πόσοι περιθωριοποιημένοι και απόκληροι δεν βρήκαν στις ΗΠΑ το λιμάνι τους. Εκατομμύρια από αυτούς κατάφεραν να μεγαλουργήσουν, να γράψουν το δικό τους έπος κάτι αδύνατον στις χώρες καταγωγής τους.
Τα λόγια της Emma Lazarus γραμμένα στο Άγαλμα της ελευθερίας συγκλονίζουν:
"Give me your tired, your poor, Your huddled masses yearning to breathe free, The wretched refuse of your teeming shore, Send these, the homeless, tempest-tossed to me, I lift my lamp beside the golden door!"
Φυσικά, δεν ήμουν αφελής. Γνώριζα τις σκοτεινές πτυχές της. Τα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει και τις μεγάλες αντιφάσεις της. Πάντα την αγαπούσα όμως διότι ήταν ένας παγκόσμιος φάρος. Φάρος ευημερίας, φάρος δημοκρατίας. Πάνω από όλα όμως, φάρος ελπίδας!
Τα τελευταία χρόνια όμως το δυνατό φως αυτού του φάρου, άρχισε να τρεμοπαίζει…
Όπως έχω γράψει πολλάκις, η κάθε κοινωνική κρίση είναι ένας μικρός καθρέφτης της κοινωνικής πραγματικότητας. Έτυχε αυτή η κρίση, αυτός ο κατοπτρισμός στον κοινωνικό καθρέφτη να αφορά το αντικείμενό μου, τα σώματα ασφαλείας.
Θα επιχειρήσω μια σύντομη ανάλυση για το τι συμβαίνει αυτή την περίοδο στις ΗΠΑ. Χωρίς ωραιοποιήσεις και "φτιασιδώματα" αλλά και χωρίς τη συναισθηματική φόρτιση και τους αφορισμούς που κυριαρχούν. Δεν θα στηριχτώ μόνο στην επιστήμη μου, αλλά θα δώσω και μια βιωματική προσέγγιση.
Οι ΗΠΑ είναι ένα πολιτισμικό μείγμα. Δεκάδες διαφορετικές εθνικότητες, θρησκείες, κουλτούρες αποτελούν τα συστατικά του. Δεν είναι τυχαίο που οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται melting pot. Δηλαδή ένα καζάνι στο οποίο γίνεται μια "σύβραση" όλων αυτών των διαφορετικών στοιχείων για να δημιουργηθεί μια ενιαία μάζα.
Στις ΗΠΑ επαίρονται γι' αυτό. Για το γεγονός ότι μπορούν να ζουν τόσες διαφορετικές φυλές και κουλτούρες αρμονικά, ως κομμάτια ενός ομοιογενούς συνόλου. Our diversity is our greatest strength, άκουγα να λένε συνεχώς. Φυσικά, κάτι τέτοιο δεν ήταν ποτέ απολύτως ακριβές.
Το σύνολο αυτό ποτέ δε μπόρεσε να λειάνει τις διαφορές του σε τέτοιο σημείο ώστε να θεωρηθεί ένα απολύτως ομοιογενές κράμα. Όταν οι κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες ήταν ομαλές, οι διαφορές έμπαιναν στο περιθώριο. Όταν ξεσπούσε μια άλλου είδους κοινωνική κρίση (όπως ο κορονοϊός) σε συνδυασμό με ανεπαρκή ηγεσία, οι έντονες διαφορές έβγαιναν στην επιφάνεια ενίοτε και με τραγικό τρόπο όπως αυτός που βιώνουμε αυτή την περίοδο.
Ένα λοιπόν έθνος με τόσο διαφορετικές και αντιφατικές καταβολές, χρειαζόταν μεγάλη αυστηρότητα για να λειτουργήσει ως μια ενιαία κοινωνική οντότητα, στοιχείο εκ των ων ουκ άνευ για την επιβίωση οποιουδήποτε κράτους.
Μέσα σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο πρέπει να δούμε και να εξετάσουμε το ζήτημα της αστυνόμευσης, που πάντα ήταν πιο αυστηρό στις ΗΠΑ σε σύγκριση με οπουδήποτε αλλού στον δυτικό κόσμο.
Ήταν μια από τις πρώτες παρατηρήσεις που έκανα όταν πρωτοπήγα στις ΗΠΑ. Και λόγω επιστημονικού ενδιαφέροντος αλλά και λόγω του ότι ήταν τόσο εμφανές που ήταν πολύ δύσκολο να μη το αντιληφθείς.
Η εφαρμογή των νόμων ήταν ασύγκριτα πιο αυστηρή εκεί. Είτε μιλάμε για απλές τροχαίες παραβάσεις, είτε για πιο σοβαρή εγκληματική συμπεριφορά.
Ας αρχίσουμε από κάτι βασικό: Στις ΗΠΑ τα αστυνομικά σώματα έχουν τοπικό χαρακτήρα. Υπάγονται στον δήμαρχο ο οποίος είναι τοπικός πρωθυπουργός και κάθε πόλη όσο μικρή και αν είναι, αστυνομεύει τα όριά της με δικό της ξεχωριστό και ανεξάρτητο αστυνομικό σώμα.
Στις ΗΠΑ επίσης, έχουν πολύ ανεπτυγμένη την αίσθηση της ανεξαρτησίας. Ας μη λησμονούμε ότι μιλάμε για ανεξάρτητες πολιτείες που βρίσκονται ενταγμένες σε μια Ομοσπονδιακή οντότητα. Διατηρούν όμως πάντα την ανεξαρτησία τους σε επίπεδο Νόμων, λειτουργίας και φυσικά αστυνόμευσης.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι ιδιαίτερες τοπικές αξίες, νοοτροπίες, πρακτικές αλλά και τα μέσα για την επίτευξή τους, να επηρεάζονται σημαντικά από τις επιθυμίες της αυστηρά τοπικής κοινότητας. Η οποία νιώθει ιδιαιτέρως υπερήφανη γι' αυτές και, όχι απλώς δεν θέλει να τις αλλάξει, αλλά αντιδρά σκληρά όταν γίνονται συζητήσεις για αναμόρφωση.
Αν λοιπόν η τοπική κοινωνία είναι υπερσυντηρητική και θέλει σκληρή πολιτική εναντίον του εγκλήματος, ο δήμαρχος δεν έχει άλλη επιλογή από το να δώσει συγκεκριμένες εντολές στην αστυνομία. Και φυσικά να την εκπαιδεύσει αναλόγως. Αν και το παράδειγμα δεν είναι δόκιμο, ίσως μας βοηθήσει να σκεφτούμε μια αναλογία με τα δικά μας δεδομένα.
Φανταστείτε να είχε δική της και πλήρως ανεξάρτητη αστυνομία η Κρήτη, η Ήπειρος, η Λακωνία και τα Επτάνησα... Σκεφτείτε 10 ανεξάρτητα αστυνομικά σώματα στην Ελλάδα το καθένα να ενσωματώνει αλλά και να εφαρμόζει τις τοπικές αξίες νοοτροπίες και πρακτικές… Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι και στις ΗΠΑ τα περισσότερα περιστατικά που αφορούν ρατσιστική συμπεριφορά αστυνομικών συμβαίνουν στο Νότο και μάλιστα σε πολύ μικρές πόλεις. Σημειώστε δε ότι η δημοκρατική λειτουργία στις ΗΠΑ επιβάλλει στον τοπικό εισαγγελέα να εκλέγεται από τον λαό και να εφαρμόζει συγκεκριμένη πολιτική εναντίον του εγκλήματος για την οποία αξιολογείται. Δηλαδή η θέση του υπέρτατου κατήγορου είναι πολιτική και υπόκειται στην άμεση κρίση των πολιτών!
Εδώ όμως υπεισέρχεται το προαναφερθέν στοιχείο της αντίφασης:
Αυτή η χώρα που έχει τα σκληρά κατά τόπους αστυνομικά σώματα και τα πολλά περιστατικά αστυνομικής αυθαιρεσίας, η ίδια χώρα στην οποία υπάρχει η ειρωνική έκφραση του driving while black (παραφθορά του driving while intoxicated), πρωτοπόρησε κατά το παρελθόν στο πεδίο των ατομικών δικαιωμάτων. Έθεσε τα θεμέλια των ατομικών ελευθεριών σε εθνικό επίπεδο!
Ποιος δεν έχει ακούσει σε ταινίες το πασίγνωστο πλέον "you have the right to remain silent….”
Αυτό που ο περισσότερος κόσμος δεν γνωρίζει είναι η ιστορία πίσω από το διάσημο πλέον "κατεβατό":
Το μικρό αυτό λογύδριο αποτελεί τη "Βίβλο" των ατομικών δικαιωμάτων τη στιγμή της σύλληψης και αποτελεί από τα πιο σημαντικά αναχώματα παγκοσμίως στην κρατική αυθαιρεσία. Βασίστηκε στη δικαστική διαμάχη του 1966 μεταξύ του Ernesto Miranda και της πολιτείας της Αριζόνα.
Όταν ο συγκεκριμένος συνελήφθη, κανείς δεν τον ενημέρωσε για τα δικαιώματά του και προσέφυγε στο δικαστήριο. Η δικαιοσύνη απεφάνθη ότι όλοι όσοι συλλαμβάνονται πρέπει να γνωρίζουν τα δικαιώματα τους (να μην μιλήσουν, να τους προσφερθεί δικαστική συνδρομή κλπ) και υποχρέωσαν τα στελέχη της αστυνομίας να βγάζουν αυτό το λογύδριο σε όσους συλλαμβάνουν.
Η αναγνώριση της συμβολής του συγκεκριμένου ανθρώπου ήταν τέτοια που η ανάγνωση των δικαιωμάτων πήρε το όνομα του και ονομάζεται Miranda warning.
Η χώρα επίσης έχει πολύ αυστηρούς νόμους σε σχέση με την έρευνα. Είτε αφορά οίκημα, είτε αυτοκίνητο, είτε πρόσωπο. Οι κανόνες είναι πολύ ξεκάθαροι και ουκ ολίγες φορές τα τοπικά αλλά και ομοσπονδιακά δικαστήρια έχουν απορρίψει στοιχεία που προέκυψαν από παράνομες έρευνες με αποτέλεσμα ακόμα και σκληροί κακοποιοί να αφεθούν ελεύθεροι.
Ένα άλλο στοιχείο για την Αμερική που θαύμασα, και όχι αυτήν που τώρα βλέπουμε, είναι ο ασφυκτικός δημοκρατικός έλεγχος στα σώματα ασφαλείας. Από εποπτικά συμβούλια πολιτών μέχρι σκληρές ακροάσεις από επιτροπές της Γερουσίας, οι ΗΠΑ πρωτοπορούν στον έλεγχο της δραστηριότητας των αστυνομικών σωμάτων.
Η έντονη αίσθηση όμως της ανεξαρτησίας δημιουργεί προβλήματα και απροθυμία να μπει ο ένας στα "χωράφια" του άλλου...
Δεν μπορώ επίσης να μην αναφέρω τη συμπεριφορά πολλών αστυνομικών προς το πρόσωπο μου. Είχα την τύχη να σπουδάζω ένα αντικείμενο που αποτελούσε πόλο έλξης για πολλούς αστυνομικούς. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν άνθρωποι σοβαροί, απολύτως ανθρώπινοι που συμπεριφέρθηκαν με αγάπη και σεβασμό στον άγνωστο Κωνσταντίνο από τη μικρή και μακρινή Ελλάδα.
Πλέον οι αναμνήσεις μου βγαίνουν αβίαστα... Όταν πήγα αρχικά στη ΝΥ για να σπουδάσω, το πανεπιστήμιο μου είχε Έλληνα πρόεδρο που εκείνη την περίοδο ήταν στο μάτι του κυκλώνα. Τον κατηγορούσαν για μια σειρά αδικημάτων από κατάχρηση μέχρι ωμή παρέμβαση στο έργο των καθηγητών. Όλοι οι καθηγητές ήταν πυρ και μανία εναντίον του σε σημείο που του έκαναν επιθέσεις κατά τη διάρκεια των διαλέξεων!
Αντιλαμβάνεστε την κατάσταση μου... Έλληνας φοιτητής, καινούριος σε πανεπιστήμιο, καινούριος σε μια μακρινή χώρα με Έλληνα πρόεδρο που βάλλεται από παντού σε σημείο που να είναι μισητός!
Έψαχνα να βρω τρύπα να κρυφτώ… Αρκετοί καθηγητές αντιλαμβανόμενοι τον φόβο μου, μου είπαν να μην ανησυχώ διότι δεν είμαστε "στην άγρια δύση"... Πράγματι, δεν αντιμετώπισα κανένα πρόβλημα και κρίθηκα αποκλειστικά και μόνο ακαδημαϊκά...
Αυτή λοιπόν είναι η Αμερική που γνώρισα και αγάπησα.
Πατρίδα της αξιοκρατίας, της ελευθερίας και της ισότητας.
Μια χώρα που κατάφερε να κάνει τις αδυναμίες της, ατού.
Μια χώρα που κουβαλά τις ιστορικές αμαρτίες του ρατσισμού που της επιβλήθηκαν από τους Άγγλους κατακτητές και τις οποίες αγόγγυστα σέρνει μαζί της από τη δημιουργία της.
Μια χώρα που δεν δίστασε να θύσει τις έννοιες της ζωής, της ελευθερίας αλλά και της επιδίωξης της ευτυχίας (pursuit of happiness) μέσα στο Σύνταγμά της, ως 3 απαράβατες αρχές που δόθηκαν στον άνθρωπο από τον Δημιουργό του και καμιά ανθρώπινη εξουσία δεν έχει δικαίωμα να του τις στερήσει.
Αυτό που βλέπω τώρα στην τηλεόραση είναι καρκίνωμα.
Και όπως όλα τα κοινωνικά καρκινώματα, ο λαός θα το αφαιρέσει με τη χειρουργική πράξη που λέγεται εκλογές.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου