Του Λέανδρου Ρακιντζή
Αρεοπαγίτη ε.τ.
Τα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα απαιτούν για την επίλυση τους πολιτική ειλικρίνεια και συναίνεση, γιατί όλα είναι πολιτικά ζητήματα με αποτέλεσμα να μη λύνονται ή να δίνεται λύση με πολιτικά κριτήρια. Υπάρχουν προβλήματα χρόνια δομικά ή επίκτητα, γιατί δεν λύθηκαν έγκαιρα και άλλα γεωπολιτικά ή λόγω διεθνών συγκυριών. Κάθε κυβέρνηση προσπαθεί να επιλύσει κάποια με γνώμονα πάντα το πολιτικό κόστος ή όφελος και τα δύσκολα τα αφήνει για την επόμενη.
Το πρόβλημα της απονομής της Δικαιοσύνης είναι ίσως το σοβαρότερο και το πλέον δυσεπίλυτο με πολλαπλές συνέπειες σε όλες τις εκφάνσεις του δημοσίου βίου και του κυβερνητικού έργου, κυρίως όμως για τις προοπτικές της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας.
Το πρόβλημα δεν είναι μονοσήμαντο, αλλά η επίλυση του προσκρούει σε ένα πλέγμα συμφερόντων ισχυρών επαγγελματικών τάξεων με ισχυρές διασυνδέσεις με την πολιτική ζωή της χώρας, συνδικαλιστικών κατακτήσεων όλων των εμπλεκόμενων τάξεων, μακροχρόνιων πρακτικών με νομοθετημένη κάλυψη, πολυνομία χωρίς κωδικοποίηση, εσφαλμένες νομοθετήσεις για λόγους σκοπιμότητας, διστακτικότητα των κυβερνήσεων να διορθώσουν τα κακώς κείμενα και το κυριότερο επειδή το όλο σύστημα λειτουργίας της τρίτης εξουσίας κατά τα καίρια σημεία καλύπτεται από το Σύνταγμα.
Σαφώς απαιτούνται μεταρρυθμίσεις για να λυθούν τα άπειρα προβλήματα και δυσλειτουργίες, που παρατηρούνται στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα της χώρας, κατά τη διαδικασία όμως των μεταρρυθμίσεων ακόμα και μετά την υλοποίηση τους θα εμπλακεί θετικά ή αρνητικά η Δικαιοσύνη, γιατί είναι ο τελικός κριτής (ultimum refugium) ακόμα και δευτερογενώς των πολιτικών λύσεων . Είναι επίσης γεγονός ότι ενώ κατά το Σύνταγμα όλες οι εξουσίες είναι ίσες, στη πράξη όμως κυριαρχεί η εκτελεστική εξουσία, που μέσω της νομοθετικής εξουσίας ρυθμίζει καταστάσεις, εκτός του ότι διορίζει την ηγεσία των ανώτατων δικαστηρίων, που θεωρείται η κυριότερη αιτία για τη διεθνή αμφισβήτηση της ανεξαρτησίας της Ελληνικής Δικαιοσύνης. Άλλωστε μεταξύ των λόγων που η Moody’s δεν μας χορήγησε την επενδυτική βαθμίδα ήταν και η ανεπάρκεια της Δικαιοσύνης.
Στη χώρα μας δύο είναι οι μεγάλοι ασθενείς: Η Δημόσια Διοίκηση και οι Δικαιοσύνη.
Για την πρώτη έχω βάσιμες ελπίδες, ότι, εφόσον υπάρξει ισχυρή και συνεχής πολιτική βούληση χωρίς το φόβο του πολιτικού κόστους και χωρίς κομματικές παρεμβάσεις, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, τον περιορισμό του συνδικαλισμού στα νόμιμα πλαίσια, σωστή αξιολόγηση των ΔΥ, επιλογή των προϊσταμένων με αξιοκρατικά κριτήρια και όχι πολιτικά, μπορεί να βελτιωθεί αισθητά.
Για τη δεύτερη όμως δεν νομίζω να επιδέχεται αισθητές βελτιώσεις, εκτός από ανώδυνα μερεμέτια, γιατί υπάρχουν συνταγματικές προβλέψεις, που εμποδίζουν τις βαθιές τομές, που μόνο με καθολική πολιτική συναίνεση μπορεί να αναθεωρηθούν.
Εξάλλου υπάρχει το με ισχυρό συνδικαλισμό "βαθύ κράτος" των δικηγόρων, που δεν συναινεί στον περιορισμό των προνομίων του και αντιδρά με κήρυξη αποχής από τα καθήκοντα τους, που διαλύουν το κράτος.
Σε κάθε περίπτωση οι αδύναμοι πολίτες λόγω μιθριδατισμού δεν αντιδρούν, ώστε να ασκήσουν πολιτική πίεση και υφίστανται τις ταλαιπωρίες από την ανεπαρκή απόδοση δικαιοσύνης στην οποία και οι δικαστές έχουν το μερίδιο ευθύνης τους.
Σαφώς τα προβλήματα πρέπει να επιλύονται εντός εύλογου χρόνου και σε κατεπείγουσες περιπτώσεις άμεσα με θετική ή αρνητική παρέμβαση της Δικαιοσύνης όχι μόνο για την επίλυση κάποιας διαφοράς, αλλά γενικότερα για τη ρύθμιση καταστάσεων ή λήψη μέτρων πάντοτε όμως εντός των πλαισίων των αρμοδιοτήτων των δικαστών και με ειδική και νόμιμή αιτιολογία των πράξεων τους, γιατί αλλιώς θα δημιουργηθεί κράτος δικαστών που δεν συνάδει με το δημοκρατικό μας πολίτευμα. Για να ξεκινήσει όμως ουσιαστική προσπάθεια εξαλείψεως των προβλημάτων με αποτελεσματικές μεταρρυθμίσεις και όχι με "μερεμέτια", όπως γίνεται συνήθως πρέπει πρώτα να εντοπιστούν τα προβλήματα σε όλες τις παραμέτρους. Προς τούτο πρέπει να δημιουργηθούν προοπτικές για την καλύτερη λειτουργία της δικαιοσύνης όχι μόνο δια μεταρρυθμίσεων στο δικαστικό σύστημα αλλά με την αλλαγή της νοοτροπίας των δικαστικών λειτουργών με την έννοια της προσφοράς και με την ανάληψη της ευθύνης, τη λογοδοσία και την αξιολόγηση, στην οποία πρέπει να πρωτοστατήσουν οι ίδιοι οι δικαστές και μάλιστα οι ανώτεροι ως παράδειγμα για μίμηση.
Σαφώς η τεχνολογία και η ψηφιοποίηση θα αυξήσει την ταχύτητα και την διαφάνεια στην απόδοση της δικαιοσύνης, αλλά τίποτα δεν μπορεί να υποκαταστήσει την δικαστική κρίση για την έκδοση σωστών αποφάσεων για την οποία απαιτείται όχι μόνο η επιμόρφωση και εξειδίκευση των δικαστών σε νέες έννοιες κυρίως οικονομικές και δημόσιων συμβάσεων, αλλά και επαρκής κοινωνική πείρα για την ορθή εκτίμηση των αποδείξεων και για την κατανόηση των ανθρωπίνων σχέσεων και προβλημάτων, προπαντός όμως την κτήση της δικαστικής συνείδησης και νοοτροπίας ως λειτουργών της δικαιοσύνης, για τα οποία μεγάλο σχολείο είναι η συμμετοχή των νέων δικαστών σε πολυμελείς δικαστικούς σχηματισμούς για να επωφεληθούν από την πείρα, τις γνώσεις και το παράδειγμα των παλαιοτέρων δικαστών. Για τον σκοπό αυτό και για την πληρέστερη διερεύνηση των υποθέσεων πρέπει να αντιστραφεί η τάση για την καθιέρωση μονομελών δικαστικών σχηματισμών.
Για την επιτυχία της οικονομικής ανάπτυξης δια των επενδύσεων μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης πρέπει να συντρέξουν πολλοί παράγοντες μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται οι μεταρρυθμίσεις που προτάθηκαν με έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, για τη ταχεία και αξιόπιστη λειτουργία της δικαιοσύνης και οι συναφείς με αυτή τομείς της ασφάλειας δικαίου και της δημόσιας ασφάλειας.
Με την ασφάλεια δικαίου εννοούμε την ύπαρξη ενός νομοθετικού πλαισίου, που θα ρυθμίζει τους κανόνες και τις προϋποθέσεις της επένδυσης σε τέτοιο βάθος χρόνου, ώστε να δημιουργεί στον επενδυτή την πεποίθηση ότι το νομικό αυτό καθεστώς θα ισχύει μέχρι την ολοκλήρωση της επένδυσης, η οποία όμως πρέπει να συνδυασθεί με τη σταθερή φορολογική πολιτική και εργασιακή ειρήνη.
Είναι γεγονός, ότι δεν υπάρχει ασφάλεια δικαίου ούτε στον ιδιωτικό ούτε στο δημόσιο τομέα με την έννοια ότι κάθε ενδιαφερόμενος να μπορεί να γνωρίζει έγκυρα ποια διάταξη ισχύει, γιατί ενώ όλοι οι νόμοι δημοσιεύονται στο ΦΕΚ, όπου θα μπορούσε κάποιος να καταφύγει για εξεύρεση της διατάξεως που ισχύει, στην πράξη όμως εμφανίζονται δυσχέρειες έγκυρης πληροφόρησης, γιατί λόγω των νυκτερινών τροπολογιών που παρά τη συνταγματική επιταγή παρεισφρέουν πολλές φορές κρυπτογραφικά σε άσχετα νομοσχέδια και ως εκ τούτου είναι δύσκολη η ανίχνευση τους. Εξάλλου δεν είναι δυνατόν να γίνει ακόμα και ψηφιακή έγκυρη κωδικοποίηση των νόμων, γιατί σε κάθε νομοθετική ρύθμιση θεσπίζονται νέες διατάξεις ή ρητά ή σιωπηρά καταργούνται ή τροποποιούνται ή επεκτείνονται άλλες ή για την ισχύ τους υπάρχουν εξαιρέσεις, παρατάσεις και αστερίσκοι. Εξ άλλου η ερμηνεία των νόμων από τα δικαστήρια, που πολλές φορές είναι αντιφατική, αλλοιώνει τον σκοπό και το γράμμα του νόμου.
Το έλλειμμα ασφάλειας δικαίου επιτείνουν οι εν γένει συνθήκες και απόδοσης της δικαιοσύνης γενικώς κυρίως όμως η καθυστέρηση της απονομής της, που πολλές φορές φθάνει στα όρια της αρνησιδικίας, που παρά τις απολύσεις πολλών δικαστών για μειωμένη απόδοση δεν βελτιώνεται. Άλλωστε η ποιότητα των αποφάσεων που πολλές φορές δεν πείθουν για την ορθότητα τους προκαλούν όχι μόνο δυσμενή σχόλια σε βάρος της, αλλά και απώλεια της εμπιστοσύνης των πολιτών, όπως δείχνουν σχετικές δημοσκοπήσεις, όπως της KR της 6-9-2021,που καταγράφει την εμπιστοσύνη των πολιτών στο 15ο/ο και της πρόσφατης της Public Issue στο 27%. Σαφώς τα ποσοστά αυτά δεν οφείλονται στη πίκρα του ηττημένου διαδίκου, γιατί θα έπρεπε να κυμαίνεται γύρω στο 50%, αλλά στη γενικότερη εικόνα που παρουσιάζει η απονομή της.
Στα πλαίσια της μεταρρύθμισης της Δικαιοσύνης πρέπει να θεσπιστεί η ουσιαστική αξιολόγηση και εκτίμηση του συνολικού έργου του δικαστικού λειτουργού, για τη ταχύτερη προώθηση των αρίστων σε ανώτατες θέσεις προς ωφέλεια και της δικαιοσύνης, καθόσον κατά κανόνα μέχρι τώρα σχεδόν όλοι οι δικαστές έχουν αξιολογηθεί ως άριστοι γεγονός, που δυσχεραίνει την κατά επιλογή προαγωγή των πραγματικά αρίστων.
Το ίδιο πρόβλημα υπάρχει στον δημόσιο τομέα, γιατί το σύνολο σχεδόν των ΔΥ έχει βαθμολογηθεί με άριστα με αποτέλεσμα την μη επιλογή των αρίστων από τα υπηρεσιακά συμβούλια. Η προσπάθεια του Πρωθυπουργού ως Υπουργού Διοικητικής Μεταρρύθμισης για αξιολόγηση των ΔΥ με ποσοστώσεις λόγω αντιδράσεων απέτυχε.
Οι δικαστικοί λειτουργοί των δικαστηρίων ουσίας αξιολογούνται βάση των ετήσιων εκθέσεων υπηρεσιακής απόδοσης, που συντάσσονται από επιθεωρητές ανώτατους δικαστές, αλλά λόγω του ολίγου χρόνου που διαθέτει ο επιθεωρητής για να αξιολογήσει εκατοντάδες δικαστές δεν ήταν δυνατόν να σχηματίσει πλήρη εικόνα για τη νομική κατάρτιση, την δυνατότητα εκτίμησης των αποδείξεων και την αιτιολόγηση των αποφάσεων των επιθεωρούμενων δικαστών. Σαφώς με τη θέσπιση διετούς θητείας για τους επιθεωρητές-αρεοπαγίτες θα υπάρξει πιο σωστή αξιολόγηση του δικαστικού έργου του δικαστή στο σύνολο του, που μαζί με τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις του δικαστικού συστήματος, την αλλαγή της νοοτροπίας των δικαστών και τη με τις νόμιμες διαδικασίες απομάκρυνση των δικαστών, που καθυστερούν την έκδοση αποφάσεων ή δεν παράγουν ικανοποιητικό δικαστικό έργο, θα συντελέσει στην αναβάθμιση της δικαιοσύνης.
Φοβάμαι όμως ότι και αυτή τη φορά η προσπάθεια αναβάθμισης της δικαιοσύνης θα αποδειχθεί ουτοπία, γιατί οι δικαστικές και οι ομόλογες συνδικαλιστικές ενώσεις αντιδρούν σε οποιαδήποτε αλλαγή του sτatus quο και με δεδομένο, ότι κανένας πολιτικός λόγω πολιτικού κόστους δεν πρόκειται να σπάσει αυγά και να συγκρουσθεί με ισχυρά επαγγελματικά συμφέροντα, όπως των δικηγόρων και δικαστικών γραμματέων, που έχουν χαράξει κόκκινες γραμμές όχι μόνο για την επέκταση του ωραρίου λειτουργίας των ποινικών δικαστηρίων, που είναι ο μόνος τρόπος να επιταχυνθεί η απόδοση της ποινικής δικαιοσύνης, αλλά και για το χωροταξικό σχεδιασμό των δικαστηρίων.
Πρόσφατα ψηφίστηκε ο ν.5090/2024 με ισχύ από 1-5-24, που επιφέρει βαθιές τομές στο Ποινικό Κώδικα και Κώδικα Ποινικής Δικονομίας με σκοπό την με τη θέσπιση αυστηρότερων διατάξεων μείωση της ατιμωρησίας και επιτάχυνση απονομής της ποινικής δικαιοσύνης. Οι διατάξεις είναι θετικές με αποτελέσματα, εξαρτώνται όμως από πολλούς παράγοντες κυρίως τη συνεχή πολιτική βούληση για την υλοποίηση τους, την αλλαγή της νοοτροπίας των δικαστών και τη μη αποχή των δικηγόρων από τα καθήκοντα τους
Νομίζω, ότι οι τροπολογίες του ΠΚ ιδίως για την αύξηση του κατώτατου ορίου της ποινής για τις ανθρωποκτονίες από αμέλεια και στις περιπτώσεις επικίνδυνης οδήγησης στις οποίες συμπεριλαμβάνεται η παραβίαση του ερυθρού σηματοδότη όχι μόνο δεν είναι δρακόντειες, αλλά θα συντελέσουν στη μείωση των θανατηφόρων ατυχημάτων και σε κάθε περίπτωση μαζί με τις τροπολογίες του ΚΠΔ για την επιτάχυνση της δίκης και ιδίως για τον περιορισμό των αναβολών δίκης θα μειώσουν την αίσθηση ατιμωρησίας που επικρατούσε μέχρι τώρα και καλλιεργείτο τεχνηέντως, αλλά και την ταλαιπωρία των διαδίκων και μαρτύρων από τη διαιώνιση των δικών.
Οι δικηγόροι απέχουν από τα καθήκοντα τους πιάνω από έξη μήνες με αποτέλεσμα οι ποινικές υποθέσεις πλην εξαιρέσεων να αναβάλλονται και έτσι έχει σωρευθεί ένας τεράστιος όγκος εκκρεμών υποθέσεων. Σε κάθε όμως περίπτωση πρέπει ο Υπουργός Δικαιοσύνης να ζητήσει με προσφυγή του στο ΣΤΕ…
να κηρυχθεί η αποχή των δικηγόρων από τα καθήκοντα τους παράνομη, γιατί δεν μπορεί να διαλύεται η χώρα.
Υπάρχει επίσης μεγάλη καθυστέρηση απονομής της πολιτικής δικαιοσύνης, αφού για την έκδοση μιας πολιτικής απόφασης απαιτούνται 1710 ημέρες έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου των 510 ημερών, για την οποία η κυβέρνηση πιστεύει, ότι με την ψηφιοποίηση των διαδικασιών θα βελτιωθεί.
Προσωπικά πιστεύω, ότι το πρόβλημα βρίσκεται στην ποιότητα των δικαστικών αποφάσεων, γιατί με τον περιορισμό των καταθέσεων των μαρτύρων ενώπιον του δικαστηρίου και την αντικατάσταση τους με ένορκες βεβαιώσεις, χάθηκε η ζωντανή διαδικασία που βοηθά τον δικαστή στον σχηματισμό της δικανικής κρίσης και για να επιτύχουμε σωστές αποφάσεις πρέπει να επανέλθει το σύστημα εξετάσεως των μαρτύρων ενώπιον του δικαστηρίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου