Η ψυχολογική εξάρτηση των καπνιστών

Του ΓΙΑΝΝΗ ΤΟΥΝΤΑ,
(αν. καθηγητή Κοινωνικής Ιατρικής, διευθυντή Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠΙ), προέδρου Παγκόσμιας Ενωσης Νοσοκομείων και Υπηρεσιών Προαγωγής Υγείας)

Οι αντικαπνιστικές εκστρατείες, κατά κανόνα, επιχειρούν να πληροφορήσουν το κοινό, καπνιστές και μη καπνιστές, για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος.

Η πληροφόρηση αυτή είναι πάντα χρήσιμη, ειδικά για τους νέους, αλλά και για όσους καπνιστές, λίγοι πλέον, αγνοούν ή υποτιμούν τον κίνδυνο. Οι περισσότεροι όμως καπνιστές, για να διακόψουν το κάπνισμα, δεν έχουν τόσο ανάγκη να πληροφορηθούν γιατί δεν πρέπει να καπνίζουν, αλλά αυτό που πράγματι θα τους βοηθήσει είναι να κατανοήσουν τους λόγους που επικαλούνται για να καπνίζουν.

Για τον λόγο αυτό, αντικείμενο της ψυχολογίας του καπνίσματος αποτελεί το ερώτημα γιατί οι άνθρωποι ξεκινούν το κάπνισμα και για ποιο λόγο διατηρούν τη συμπεριφορά αυτή, παρά τους γνωστούς κινδύνους. Απάντηση στο ερώτημα αυτό δίνει η θεωρία της συμπεριφοράς που στηρίζεται στις αρχές της μάθησης. Οι καπνιστές δεν γεννήθηκαν καπνιστές, έμαθαν τη συμπεριφορά αυτή με το πέρασμα του χρόνου.

Σύμφωνα λοιπόν με τις αρχές της μάθησης, το κάπνισμα συνδέεται σταδιακά με ερεθίσματα όπως η θέα του πακέτου με τα τσιγάρα, τα τασάκια, το αίσθημα χαλάρωσης μετά το φαγητό κ.τ.λ. Με τη συνεχή επανάληψη της ακολουθίας «κάπνισμα-ερεθίσματα» δημιουργείται μια σύνδεση, ώστε το κάπνισμα να προκαλείται «αυτόματα» από άλλοτε ουδέτερα ερεθίσματα. Χωρίς να το συνειδητοποιεί ο καπνιστής ανάβει τσιγάρο αυτόματα σε συγκεκριμένες καταστάσεις, όπως με τη μυρωδιά και μόνο του καφέ ή το κουδούνισμα του τηλεφώνου. Οι περισσότεροι καπνιστές καπνίζουν τσιγάρα χωρίς καν να το αντιλαμβάνονται, σχεδόν αυτόματα.

Παράλληλα και σύμφωνα πάντα με τις αρχές της μάθησης, οι συμπεριφορές που ακολουθούνται από ευχάριστες συνέπειες, εμφανίζονται πιο συχνά από εκείνες που ακολουθούνται από ουδέτερες ή αρνητικές συνέπειες. Στο κάπνισμα οι θετικές συνέπειες εμφανίζονται πολύ γρήγορα. Η καπνιστική συμπεριφορά ενισχύεται από την επίδραση της ίδιας της νικοτίνης στον οργανισμό. Η νικοτίνη δρα ως ουσιοεξαρτητική ουσία και προκαλεί εθισμό στον ανθρώπινο οργανισμό. Μέσω των πνευμόνων και του κυκλοφορικού συστήματος, φτάνει σε λιγότερο από 10 δευτερόλεπτα στις περιοχές δράσης της στον εγκέφαλο. Η ίδια η επίδραση της νικοτίνης στον οργανισμό αμείβει τον καπνιστή. Ο καπνιστής έχει την τάση να επαναλάβει την ευχάριστη επίδραση και έτσι ξεκινά ο φαύλος κύκλος της εξάρτησης.

Είναι σημαντικό όμως να διευκρινιστεί ότι οι «ευχάριστες» επιδράσεις του καπνίσματος, όπως το αίσθημα χαλάρωσης που βιώνουν οι καπνιστές μετά το άναμμα του τσιγάρου, οφείλονται στην εξάρτηση από τη νικοτίνη. Ο οργανισμός του καπνιστή έχει εθιστεί στη νικοτίνη, η έλλειψη της οποίας ανάμεσα σε δύο τσιγάρα δημιουργεί στερητικά φαινόμενα, τα οποία καταπραΰνει το επόμενο τσιγάρο, δημιουργώντας έτσι την αίσθηση της απόλαυσης.

Ας θυμηθεί ο κάθε καπνιστής πόσο δυσάρεστη εμπειρία ήταν τα πρώτα τσιγάρα της ζωής του, για να καταλάβει πόσο εχθρικό είναι το τσιγάρο προς τον ανθρώπινο οργανισμό και πώς η αίσθηση της απόλαυσης δημιουργήθηκε σταδιακά μέσα από την εξάρτηση και την εκμάθηση.

Ο ίδιος ακριβώς μηχανισμός ευθύνεται και για τον δεύτερο βασικό λόγο που επικαλούνται οι καπνιστές, ότι δηλαδή το τσιγάρο μειώνει το άγχος και τη νευρικότητα. Το τσιγάρο όντως μειώνει το άγχος και τη νευρικότητα, μόνο που πρόκειται για καταστάσεις που προκαλεί η ίδια η έλλειψη νικοτίνης, προκαλώντας στερητικά συμπτώματα. Οταν δε υπάρχει μια εξωτερική αιτία άγχους ή νευρικότητας, η επίδρασή της είναι πολύ πιο έντονη στους καπνιστές γιατί συνεργεί με τη στέρηση της νικοτίνης. Ούτε βοηθάει το τσιγάρο στη συγκέντρωση και τη μνήμη. Και εδώ, η μόνη βοήθεια που προσφέρει είναι να ικανοποιήσει τη στέρηση της νικοτίνης που διασπά τη συγκέντρωση και εξασθενεί τη μνήμη.

Συμβουλευτική Γραμμή Πρόληψης ΙΚΠΙ: 210-72222727
Ιστοσελίδα Υγείας - Πρόληψης: www.neahygeia.gr