Η υποκρισία της εξουσίας

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ ΑΡΘΡΟ

Επιμέλεια ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΑΝΕΛΛΟΣ

Καθώς πληθαίνουν οι ειδήσεις για εξωσυζυγικές σχέσεις πολιτικών, οι οποίοι παραπονούνται ότι πεθαίνουν οι οικογενειακές αξίες ή άλλων που χρησιμοποιούν δημόσιο χρήμα για ιδιωτική ωφέλεια, ενώ καταδικάζουν τις δαπάνες της κυβέρνησης, ο κόσμος έχει πάψει να εντυπωσιάζεται, ενώ ταυτοχρόνως είναι φανερό ότι ισχύς και υποκρισία συνδέονται, γράφει ο Economist.

Το ερώτημα είναι αν η ισχύς διαφθείρει ή αν τραβάει ανθρώπους που είναι ευεπίφοροι στη διαφθορά. Δύο επιστήμονες, ο Τζόρις Λάμερς, του Πανεπιστημίου Τίλμπουργκ στην Ολλανδία και ο Ανταμ Γκαλίνσκι του Πανεπιστημίου Νορθγουέστερν στο Ιλινόις, έκαναν μια σειρά πειραμάτων για να αναλύσουν το σύνδεσμο. Πρώτα προσπάθησαν να ξεκαθαρίσουν την κατάσταση της ισχύος ή την απουσία της στο μυαλό των εθελοντών που συμμετείχαν στο πείραμα. Οταν το πέτυχαν, δοκίμασαν πόσο ισχυρή είναι η ηθική των εθελοντών. Και όπως ανέφεραν στο περιοδικό «Ψυχολογική Επιστήμη», βρήκαν ότι η εξουσία διαφθείρει.

Οι εθελοντές είχαν μια κλίμακα εννέα βαθμών. Το εννέα ήταν η απόλυτη ηθική. Το ένα η έλλειψη ηθικής. Τους ζήτησαν να βαθμολογήσουν τη διόγκωση των εξόδων ενός επαγγελματικού ταξιδιού. Τους έβαλαν να ρίξουν ζάρια (χωρίς να τους βλέπει κανείς) και τους είπαν ότι ο αριθμός που θα φέρουν αντιστοιχεί σε εισιτήρια συναυλίας που θα πάρουν μετά το πείραμα. Οι «ισχυροί» βαθμολόγησαν με 5,8 τη διόγκωση των εξόδων που έκαναν άλλοι. Οι «ανίσχυροι» με 7,2. Οι ισχυροί δηλαδή φάνηκε να αντιλαμβάνονται την ανηθικότητα. Στα ζάρια, όμως οι «ισχυροί» ανέφεραν ότι έριξαν μεγαλύτερες ζαριές σε σχέση με ό,τι ανέφεραν οι «ανίσχυροι». Και οι δύο είχαν κλέψει, αλλά οι ισχυροί το είχαν παρακάνει. Συνολικά το πείραμα έδειξε ότι η ισχύς τείνει να διαφθείρει και να ωθεί τον άνθρωπο σε μια τάση υποκρισίας, να θέλει δηλαδή να είναι οι άλλοι σε υψηλότερο επίπεδο από το δικό του.

Οι δύο ερευνητές έκαναν κι άλλα πειράματα. Πάλι με εθελοντές «ισχυρούς» και «ανίσχυρους», αλλά με την ίδια πράξη αυτή τη φορά. Βαθμολόγησαν την παραβίαση του ορίου ταχύτητας -λόγω καθυστέρησης σε ραντεβού- από τους ίδιους και από τους άλλους. Οι «ισχυροί» την παραβίαση των άλλων τη βαθμολόγησαν με 6,3. Τη δική τους με 7,6. Τη θεώρησαν πιο ηθική πράξη αν την έκαναν οι ίδιοι. Οι «ανίσχυροι» αντίθετα τη βαθμολόγησαν το ίδιο. Οι ισχυροί σε άλλο πείραμα βαθμολόγησαν με 6,6 την παραβίαση της φορολογικής νομοθεσίας από άλλους, αλλά με 7,6 τη δική τους. Οι «ανίσχυροι» θεώρησαν πιο ηθική την παραβίαση των άλλων 7,7, ενώ με τον εαυτό τους ήταν πιο αυστηροί, έβαλαν 6,8 στη φορολογική παράβαση.

Ισχυρών παρανομία

Αυτά δείχνουν ότι οι ισχυροί όντως φέρονται υποκριτικά, καταδικάζοντας περισσότερο το στραβοπάτημα των άλλων παρά το δικό τους. Το βλέπουμε σχεδόν κάθε μέρα, γράφει ο Economist. Οπως βλέπουμε και κάτι ακόμα: ότι όταν πιάνονται δεν δείχνουν να μετανιώνουν. Δεν είναι μόνο ότι παρανομούν, αλλά ότι θεωρούν δικαίωμά τους την παρανομία.

Οι Λάμερς και Γκαλίνσκι έκαναν ακόμα μια σειρά πειραμάτων με ανθρώπους που θεωρούσαν ότι είναι ισχυροί ή ανίσχυροι και δικαίως είναι με άλλους που θεωρούσαν ότι δεν αξίζουν τη θέση ισχύος που έχουν ή την έλλειψη ισχύος στην οποία βρίσκονται. Τους έβαλαν να βαθμολογήσουν την κλοπή ενός εγκαταλειμμένου ποδηλάτου. Οι ισχυροί που πίστευαν ότι τους αξίζει η ισχύς βαθμολόγησαν με 5,1 την κλοπή από άλλους. Ηταν πιο χαλαροί (6,9) αν έπαιρναν εκείνοι το ποδήλατο. Οι δικαίως ανίσχυροι βαθμολόγησαν με 5,1 την κλοπή των άλλων και με 4,3 τη δική τους. Οι αδίκως ανίσχυροι έδωσαν 4,7 και 4,4 αντίστοιχα. Εντυπωσιακό ήταν το εύρημα στους ισχυρούς που θεωρούσαν ότι δεν άξιζαν την ισχύ. Ηταν σκληροί με τον εαυτό τους και λιγότερο με τους άλλους. Εδωσαν 6 στην κλοπή των άλλων και 3,9 αν έκαναν οι ίδιοι την κλοπή. Αυτό το φαινόμενο οι Λάμερς και Γκαλίνσκι το ονόμασαν «hypercrisy». Ελληνικά θα μπορούσαμε να το πούμε υπερκρισία.

Το συμπέρασμα των δύο ερευνητών ήταν ότι όσοι θεωρούν πως δίκαια έχουν ισχύ, πιστεύουν ότι είναι και δικαιολογημένο να παραβούν το νόμο. Οχι μόνο γιατί εύκολα θα τη γλιτώσουν, αλλά και επειδή διαισθάνονται πως έχουν το δικαίωμα να παρανομήσουν. Αυτή η αίσθηση του δικαιώματος είναι κρίσιμη στο να κατανοήσουμε γιατί οι άνθρωποι με εξουσία συμπεριφέρονται άσχημα. Ο όρος «προνόμιο» μεταφράζεται σε «ιδιωτικός νόμος».

Αν οι δύο επιστήμονες έχουν δίκιο, γράφει το βρετανικό περιοδικό, η αίσθηση που μερικοί ισχυροί άνθρωποι φαίνεται πως έχουν, ότι δηλαδή σε αυτούς ισχύουν διαφορετικοί νόμοι, δεν είναι ένα βολικό προπέτασμα καπνού. Πραγματικά το πιστεύουν. «Η αντίδραση στις υδροκέφαλες κυβερνήσεις» (τίτλος του Economist) είναι απόρροια της δυσαρέσκειας που προκαλεί η αύξηση κυβερνητικών σχημάτων μεγάλου μεγέθους και μεγάλης ισχύος. Η επιστροφή σε τέτοιου είδους κυβερνήσεις αναγκάζει τους αρχιτέκτονες των σχημάτων να απαντήσουν σε μερικά βασικά ερωτήματα, οι απαντήσεις όμως τώρα είναι όλο και πιο δύσκολες, γράφει το βρετανικό περιοδικό.

Το Time έχει ειδικό αφιέρωμα με τίτλο «Η τραγωδία της Αφρικής». Το Newsweek έχει τίτλο «Κενό έμπνευσης». Και φωτογραφία του Μπαράκ Ομπάμα. Ανάλυση για το πώς «ο πρωτοπόρος του 2008» (σ.σ. στην προεκλογική εκστρατεία των προεδρικών εκλογών) «έγινε ένας περιορισμένος πρόεδρος του 2010».