Από το κούρεμα με την ψιλή ως την ισπανική γρίπη

Του ΒΑΣΙΛΗ ΚΡΕΜΜΥΔΑ

Το πράγμα είναι και για γέλια και για κλάματα. Θα μεταφέρω δύο σύντομες ειδήσεις και θα τις σχολιάσω. Είναι από την εφημερίδα «Εμπρός», η μία από τις 15 Ιανουαρίου και η άλλη, η δεύτερη, από τις 30 Δεκεμβρίου 1919· αντίγραφά τους μου παραχώρησε φιλικά ο Αλέξης Δημαράς.

Πάω κατευθείαν στην πρώτη είδηση και αντιγράφω: «Υπό του υπουργείου της Παιδείας παρέχεται η εξήγησις ότι η διά ψιλής μηχανής κοπή της κόμης των μαθητών των ανωτέρων τάξεων των Γυμνασίων και όλων των τάξεων των Παρθεναγωγείων αποτελεί το έσχατον μέτρον προς αποφθειρίασιν, θα επιβάλλεται δε εις εκείνους, οίτινες κατ΄ επανάληψιν εφωράθησαν φθειριώντες. Όσον αφορά τα νηπιαγωγεία και τους μαθητάς των κατωτέρων γυμνασιακών τάξεων το μέτρον είναι υποχρεωτικόν».

Η «εποχή της ψείρας» καθυστέρησε πολύ να λήξει· η αφεντιά μου βρέθηκε στο Γυμνάσιο, στην πρώτη τάξη 28 χρόνια μετά· το κούρεμα με την ψιλή ήταν δεδομένο και υποχρεωτικό για όλους- όχι τις μαθήτριες, τα αγόρια μόνον. Τότε υπήρχε ακόμη ψείρα· δεν θυμάμαι όμως να απέδιδαν σ΄ αυτήν το κούρεμα με την ψιλή. Πολλά χρόνια αφότου έπαψα να είμαι μαθητής έμαθα και κατάλαβα ότι το κούρεμα με την ψιλή και το κασκέτο με την κουκουβάγια οφείλονταν και στην προσπάθεια της δικτατορίας Γεωργίου Β΄- Μεταξά να εθίσουν τους μαθητές στη στρατιωτική ζωή και ότι σ΄ αυτήν την προσπάθεια έπρεπε να αποδοθεί και η απαγόρευση της κυκλοφορίας των μαθητών τα βράδια πέρα από κάποια ώρα, νωρίς όμως- κάτι σαν στρατιωτικοποίηση της μαθητικής ζωής τελικά· απ΄ αυτό, βέβαια, και οι παιδονόμοι· ο λοχίας- μπαμπούλας.

Είχα και ΄γώ ψείρες· εκεί στη δεκαετία του 1940. Υπήρχαν τότε κάτι χτένες κοκάλινες με δόντια πολύ πυκνά και από τις δύο πλευρές. Καθώς λοιπόν ήμουν κουρεμένος γουλί, έπαιρνε η μάνα μου μια τέτοια χτένα και μου πέρναγε δυνατά το κεφάλι, με έγδερνε μέχρι να ματώσει για να ξεκολλήσουν οι ψείρες· είχε βάλει και μια άσπρη πετσέτα από κάτω· μαύριζε η πετσέτα από την ψείρα· τις έπαιρνε μετά με την πετσέτα και τις έριχνε στη φωτιά να καούν και να μην πηδήξουν σε άλλους- χοροπηδούσαν αυτά τα διαολεμένα ζωάκια. Μετά η μάνα μου με έλουζε με καυτό νερό και χειροποίητο σαπούνι. Αρκετά χρόνια αργότερα γνώρισα και άλλο συμπαθές ζωάκι, τους κοριούς, όταν υπηρετούσα τη θητεία μου (1960- 1962). Μας έτρωγαν όλη νύχτα, δεν μπορούσαμε να κοιμηθούμε.

Πάμε τώρα στη δεύτερη είδηση του 1919, 30 Δεκεμβρίου, και ξανά αντιγράφω:

«Οι αποθανόντες εκ γρίππης εν Αθήναις στρατιώται και πολίται κατά στατιστικήν του υπουργείου των Εσωτερικών ανέρχονται τον μήνα Οκτώβριον εις 597, τον Νοέμβριον 650 και τον Δεκέμβριον μέχρι προχθές 259. Κατά το τελευταίον 24ώρον απέθαναν εκ γρίππης 7 άτομα. Κατόπιν των χθες γραφέντων ότι η Μαρία Πασχάκη απεπειράθη να αυτοκτονήσει διότι είχεν ασθενή εκ γρίππης τα τέσσερα τέκνα της, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου και διευθυντής της Παιδιατρικής Κλινικής κ. Μαλανδρίνος απέστειλε χθες την πρωίαν έναν εκ των βοηθών του ιδρύματος διά να μεταφέρη εις την κλινική τα ασθενούντα· Ο αποσταλείς ιατρός εύρε τα μεν δύο παιδιά τελείως απύρετα, τα δε δύο άλλα με ελαφρότατον πυρετόν. Οπωσδήποτε οι οικείοι της οικογενείας δεν συγκατετέθησαν εις την εισαγωγήν των δύο μικρών εις την Παιδιατρικήν Κλινικήν».

Προηγουμένως στις 15 Ιανουαρίου 1919 είχε δημοσιευτεί και μια άλλη είδηση για το ίδιο θέμα: «Αύριον άρχεται οριστικώς η λειτουργία των σχολείων Αθηνών- Πειραιώς. Επίσης αρχίζουν τα μαθήματα εις τα νηπιαγωγεία. Το υπουργείο Παιδείας ενέκρινε την διακοπήν, λόγω της γρίππης, των μαθημάτων των εξής σχολείων μέχρι τέλος Ιανουαρίου: Ιθάκης, Τσαριτσαίνης, Ποταμού (Κυθήρων), Λαρίσσης, Άνδρου, Τήνου, Μυραμπέλου (Κρήτης) και Αυλωναρίου (Ευβοίας)».

Τότε ήταν η ισπανική γρίπη που θέριζε· υπήρξε και μια ασιατική. Ύστερα αφήσαμε τη γεωγραφία και πιάσαμε τη ζωολογία: γρίπη των πτηνών, τώρα των γουρουνιών. Να μην ξεχάσω και τις αγελάδες· αυτές δεν έφεραν γρίπη, έφεραν τρέλα! Η τελευταία όμως γρίπη, η «δική» μας, των χοίρων δηλαδή, έχει και ζωολογία και γεωγραφία: τα πρώτα γουρούνια που εξέπεμψαν τη γρίπη ήταν μεξικανικά!

Ας αφήσουμε τα αστεία. Είναι φανερό, και από τις ειδήσεις του 1919 που αντέγραψα, ότι οι διάφορες επιδημίες αυτόματα έθεταν και εξακολουθούν να θέτουν ζητήματα επιπέδου ανάπτυξης των κοινωνιών, στην οποία περιλαμβάνεται και το ζήτημα των νοοτροπιών που τις ακολουθούν οι συμπεριφορές: η ευρύτερη οικογένεια της Μαρίας Πασχάκη δεν συγκατατέθηκε στην εισαγωγή δύο μικρών παιδιών στο νοσοκομείο. Η άρνηση έχει να κάνει με αντιλήψεις κατεστημένες για τις αρρώστιες, για τα νοσοκομεία, για τους γιατρούς. Πόσοι, έως πρόσφατα, αποκάλυπταν ότι πάσχουν από καρκίνο· πόσοι πρόφεραν τη λέξη! Και πόσοι ακόμη δεν πιστεύουν ότι ο καρκίνος δεν είναι μεταδοτική ασθένεια...