Κρυμμένοι σύμμαχοι

Tης Mαριας Κατσουνακη

Η είδηση δεν είχε φωτογραφία του θύματος αλλά της τρύπας στη γη μέσα στην οποία την έθαψαν ζωντανή οι συγγενείς της, ακριβώς έξω από το σπίτι της, κάτω από ένα κοτέτσι. Η 16χρονη κοπέλα, από μια επαρχιακή πόλη στη νοτιοανατολική Τουρκία, εθεωρείτο αγνοούμενη από τον Δεκέμβριο. Το ασυγχώρητο ατόπημά της ήταν ότι μιλούσε με αγόρια.

Ο αριθμός για τα συνηθισμένα, στις ισλαμικές κοινωνίες, «εγκλήματα τιμής», ανέρχεται σε 200 τον χρόνο μόνο στην Τουρκία.

Σε ό,τι αποκαλούμε «σύγκρουση πολιτισμών», δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι γυναίκες μετρούν τις μεγαλύτερες απώλειες.

Η Χαντάν Ιπεκσί είναι Τουρκάλα σκηνοθέτις που γύρισε πριν από δύο χρόνια μια ταινία με τίτλο «Κρυμμένα πρόσωπα» («Hidden Faces»). Θέμα της, τα «εγκλήματα τιμής», τα οποία απασχολούν συχνά τον διεθνή Τύπο. Νέα κορίτσια που αρνούνται να αποδεχθούν τον ισλαμικό φονταμενταλισμό στην καθημερινότητα και στις σχέσεις τους, επιλέγοντας τον δρόμο της αυτοεξορίας, καταδιώκονται και δολοφονούνται από συγγενείς, μέλη του περιβάλλοντός τους.

«Τα «εγκλήματα τιμής» δεν είναι ένα άμεσο πρόβλημα για τη σύγχρονη τουρκική κοινωνία», είχε δηλώσει η Ιπεκσί. «Συμβαίνουν κυρίως στην ανατολική και νοτιοανατολική πλευρά της χώρας όπου οι σχέσεις στηρίζονται σε φεουδαρχικές καταβολές, τις οποίες δεν αποχωρίζονται οι άνθρωποι ακόμη και όταν μετακινούνται προς τις δυτικές περιοχές ή μεταναστεύουν στην Ευρώπη. Με αυτόν το τρόπο, το πρόβλημα μετακινείται, εξαπλώνεται και η κοινωνία βυθίζεται στη νοσηρότητα».

Τα «Κρυμμένα πρόσωπα» δεν αποτελούν εξαίρεση στην τουρκική φιλμογραφία. Ο κινηματογράφος της χώρας έχει ευαισθητοποιηθεί δεκαετίες τώρα, από την εποχή του Γιλμάζ Γκιουνέι, πριν τα ευρωπαϊκά ΜΜΕ αρχίσουν να αναφέρονται συστηματικά στο θέμα και να περιγράφουν οργισμένα συμβάντα σφαγιασμών και λιθοβολισμών σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Γιατί, τα «εγκλήματα τιμής» δεν αφορούν μόνο την Τουρκία.

Το όνομα της 16χρονης δεν έγινε γνωστό. Καμία λεπτομέρεια για τη ζωή της. Αν έκλεισε τα μάτια της με την εικόνα ενός αγαπημένου προσώπου, ενός αγοριού που πρόλαβε τουλάχιστον να ερωτευτεί, να φλερτάρει, να επιθυμήσει. Το βέβαιο είναι ότι άγουρα συναισθήματα ακολούθησαν την άγουρη νιότη της κάτω από τη γη. Ο κόσμος της τελείωσε σε μια τρύπα δύο μέτρων. Πρόλαβε άραγε να ονειρευτεί, να φαντασιωθεί μια διαφορετική πραγματικότητα; Και με τι «υλικά»; Η καθημερινότητα στο Αντιγιαμάν τής επεφύλαξε κάτι περισσότερο από την ταπείνωση και τον εγκλεισμό;

Ο θρήνος (μας) είναι δεδομένος όπως και η οργή (μας). Ο μακρύς διάλογος περί των παραδόσεων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε κοινωνίας δεν είναι ούτε καινούργιος ούτε αποκαλυπτικός. Οι μάχες για τη μαντίλα και οι συμβολισμοί της (μια πρώτη ένδειξη υποταγής), όσοι τάσσονται υπέρ και όσοι κατά, τα επιχειρήματα που προβάλλονται με ένταση και από τις δύο πλευρές. Ο πολιτισμός και η βαρβαρότητα βαδίζουν ενίοτε χέρι χέρι. Συγκρούονται και συνυπάρχουν.

Μόνο που στα αυτιά της δεκαεξάχρονης δεν έφτασε ποτέ ούτε ο απόηχος της οργής (μας) ή και του θρήνου (μας). Στη δική της απομονωμένη επικράτεια, οι σφοδρές συζητήσεις, οι ημερίδες, τα συνέδρια, τα συγγράμματα, ο διαδικτυακός πυρετός για τη μαντίλα ή τα εγκλήματα τιμής δεν είχαν καμία θέση. Δεν πρόλαβε να προβληματιστεί αν η δική της μαντίλα μπορεί να είναι σύμβολο ελευθερίας ή διαιώνιση δεινών. Να μεγαλώσει, να ταξιδέψει, να αποφασίσει πού και πώς θα ζήσει.

Για τη δεκαεξάχρονη όλοι εμείς, με τις θέσεις και τις αντιθέσεις μας, υπήρξαμε απλώς αθέατοι.

Πέθανε, θεωρώντας ότι το ύψιστο αμάρτημά της ήταν πως μιλούσε στα αγόρια. Πιστεύοντας ότι η εξαντλητική κακουχία και η διαρκής απαγόρευση, το ξύλο και η κακοποίηση είναι σταθερή συνθήκη ζωής. Πρόλαβε άραγε να γλυκάνει με ένα βλέμμα συμπόνιας, τρυφερότητας, αγάπης; Να μοιραστεί τα μυστικά της, να ψιθυρίσει τις επιθυμίες της;

Η δεκαεξάχρονη πέθανε μέσα στη βαναυσότητα. Χωρίς καμία ψευδαίσθηση. Είχε σύμμαχο έναν ολόκληρο κόσμο αλλά δεν μπόρεσε να το μάθει ποτέ.