Τα άδεια καρότσια

Tης Mαριας Kατσουνακη

Η Χογιεσβέρντα, μια γερμανική πόλη στα σύνορα με την Πολωνία, έχασε τον μισό πληθυσμό της τα τελευταία είκοσι χρόνια. Είναι μια γερασμένη πόλη-φάντασμα. Οι νέοι, κυρίως οι γυναίκες, έφυγαν. Και όσοι απέμειναν, εγκατέλειψαν την προσπάθεια της αναπαραγωγής. Η Χογιεσβέρντα μοιάζει με πόλη χωρίς λόγο ύπαρξης, χωρίς μέλλον. Αυτά, περίπου, αναφέρει η έρευνα της Guardian (1/2/10), προβάλλοντας το θέμα της με ένα ερώτημα και μια εικόνα: «Πού πήγαν όλα τα μωρά;». Η φωτογραφία, διπλής όψεως: στη μία πλευρά αξιολάτρευτα βρέφη και στην άλλη ένα άδειο καρότσι.

Η Ευρώπη «μπαίνει σε δημογραφικό χειμώνα» προειδοποιούσαν οι επιστήμονες από τη δεκαετία του ’80 ήδη, θεωρώντας ως βασική αιτία τη στροφή στον υλισμό και στον ατομικισμό. Ο 20ός αιώνας άρχισε με τη δυτική Ευρώπη να γεννά δέκα εκατομμύρια μωρά τον χρόνο και τελείωσε με τον αριθμό αυτό μειωμένο περίπου στο μισό (έξι εκατ.). Και οι προοπτικές είναι όλο και πιο δυσοίωνες. «Δημογραφικά η Ευρώπη ζει με δανεικό χρόνο», υποστηρίζει ο Βρετανός δημοσιογράφος Fred Pearce και τονίζει ότι χάρη «στα ξένα χέρια εξακολουθούν να λειτουργούν οι κοινωνίες και οι οικονομίες της» και θα πρέπει να σταματήσουμε να υποκρινόμαστε το αντίθετο.

Στην Ελλάδα, η μείωση της γονιμότητας υπολογίζεται σε 41%, ποσοστό που θεωρείται σχεδόν διπλάσιο σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Πριν από έναν χρόνο, Αμερικανοί ερευνητές ανακοίνωσαν ότι σύντομα οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών θα είναι περισσότεροι από τα παιδιά κάτω των πέντε, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σύμφωνα με έκθεση της Απογραφικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ, τα άτομα ηλικίας 80 ετών και άνω είναι η ομάδα που αυξάνεται ταχύτερα. Παγκοσμίως, ο πληθυσμός των «γηραιότερων ηλικιωμένων» αναμένεται να αυξηθεί κατά 233% έως το 2040.

Στην Ελλάδα, το φαινόμενο είναι ακόμη πιο έντονο εξαιτίας της υπογεννητικότητας. Το ποσοστό των άνω των 65 αναμένεται να φθάσει το 25% έως το 2050 από το 17% που είναι σήμερα. Η ανησυχητική αυτή πρόβλεψη -λένε οι αρμόδιοι- αμβλύνεται μόνο από την πολυάριθμη παρουσία των μεταναστών στη χώρα. Είναι ομάδα πληθυσμού που εξακολουθεί να κάνει -περισσότερα από ένα- παιδιά.

Να, λοιπόν, πώς συναντιούνται δύο μείζονα ζητήματα που απασχολούν την ελληνική κοινή γνώμη αυτή την περίοδο: η οξύτατη οικονομική κρίση και το μεταναστευτικό νομοσχέδιο. Το «πώς» απαντάται, εν μέρει, από την Guardian: «Οι σκληροί οικονομικά καιροί αναγκάζουν τους ανθρώπους να καθυστερούν να αποκτήσουν παιδιά ή να μην αποκτήσουν κανένα».

Ερημώνουν οι πόλεις, οι οικονομίες, οι επιθυμίες, οι ζωές των ανθρώπων. Καθώς τα κράτη πρόνοιας καταρρέουν, αυξάνουν τα αντικίνητρα για τεκνοποίηση. Οι μετανάστες αποτελούν λύση και μεγεθύνουν ταυτόχρονα μια ανισορροπία: την εξουθενωτική εκμετάλλευση του Τρίτου Κόσμου από τη Δύση. Η αποικιοκρατική αφαίμαξη δεν αφορά μόνο αμιγώς οικονομικά μεγέθη. Οι φτωχότεροι και ασθενέστεροι μεταγγίζουν ζωή στους πλουσιότερους και ακμαιότερους.

Ο πλανήτης βρίσκεται πλέον σε ανοικτή και διαρκή «διαβούλευση». Τα προβλήματα συνδέονται και αλληλοτροφοδοτούνται με τρόπο απρόσμενο. Δεν είναι μόνο η πυραμίδα των αγορών που κινεί τα νήματα, προκαλώντας νέα τραύματα ή βαθαίνοντας τα ήδη υπάρχοντα.

Μία από τις ερμηνείες για την πληθυσμιακή κατάρρευση της Χογιεσβέρντα έχει να κάνει με την πτώση του Τείχους και τις πολλές κοινωνικές αναταράξεις που προκάλεσε.

Στην Ελλάδα, η άσκηση (ή μη άσκηση) πολιτικής άφησε ένα μεγάλο τμήμα της υπαίθρου αδειανό τοπίο, χωριά με έναν (ή και κανέναν) κάτοικο. Και θα ήταν πολύ περισσότερα αν έλειπαν οι μετανάστες. Τα «ξένα χέρια» δίνουν ζωή, η οποία όμως αφαιρείται από τη χώρα προέλευσης.

Τα μέτρα που εξαγγέλλονται για την ανάκαμψη και εξυγίανση της Ελλάδας θα έχουν επιπτώσεις στο δημογραφικό πρόβλημα, αν οι ιθύνοντες λάβουν υπόψη τους μόνο την υγεία των αριθμών και όχι της κοινωνίας.

Και επειδή η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν πρόκειται να μας κάνει αυστηρές συστάσεις για την υπογεννητικότητα, θα πρέπει να δώσουμε αυτή τη μάχη χωρίς κηδεμονίες. Με μόνη έγνοια τα τεράστια οικονομικά ελλείμματα, κινδυνεύουμε να υπονομεύσουμε το μέλλον. Προσβλέποντας μόνο στο αίσιο τέλος, στρέφουμε τα νώτα στην αρχή. Αυτήν που γεννά ζωή και προοπτική.