Αρθρο ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ
Του ΓΙΑΝΝΗ ΖΑΜΠΕΤΑΚΗ
(Επίκουρου καθηγητή Χημείας Τροφίμων και Lead Αuditor (ΗΑCCΡ, ΙSΟ), Τμήμα Χημείας, Πανεπιστήμιο Αθηνών )
Ναι! Η επιστήμη και η πολιτική πάνε χέρι- χέρι από τη στιγμή που για να υπάρξει η επιστήμη χρειάζονται χρήματα. Η ανάγκη χρημάτων για πρωτότυπη έρευνα αναγκάζει όλους τους επιστήμονες να αναζητήσουν χρηματοδότες. Οι χρηματοδότες έχουν όμως τα δικά τους «θέλω». Και έτσι, τα επιστημονικά «επιθυμώ» αλληλεπιδρούν με τα χρηματοδοτικά «θέλω» και «πρέπει», και το αποτέλεσμα οδηγεί σε αυτό που λέμε ψευδεπίγραφη επιστήμη (junk science).
Βεβαίως από την αρχή ύπαρξης της επιστήμης, ο επιστήμονας που θέλει να την υπηρετεί με αίσθημα ατομικής και κοινωνικής ευθύνης, πρέπει αρχικά να θέτει σε κάθε επιστημονική εργασία του ένα ρεαλιστικό επιστημονικό ερώτημα. Στη συνέχεια, χρησιμοποιεί τα διαθέσιμα επιστημονικά εργαλεία (θεωρίες, αξιώματα, πειραματικές τεχνικές) για να απαντήσει στο ερώτημα που έχει θέσει ή του έχει ανατεθεί. Αν του έχει ανατεθεί από χρηματοδότες όμως εμπλεκόμενους με την εύνοια της απάντησής του, τότε το ήθος του επιστήμονα είναι πιο σημαντικό από την αξία του. Κάπως έτσι έχουμε φτάσει σήμερα να έχουμε ελληνικές φαρμακευτικές εταιρείες να χρηματοδοτούν επιστημονικές έρευνες υπαγορεύοντας το αποτέλεσμα που τις ευνοεί, ελληνικά ινστιτούτα μελετών να έχουν άποψη για θέματα άσχετα με την αρμοδιότητά τους (π.χ. τοξικότητα του εξασθενούς χρωμίου) ή επιδημιολογικές μελέτες στον Ασωπό με απευθείας ανάθεση από το ΚΕΕΛΠΝΟ και όχι με ανοικτό διαγωνισμό. Αν όλα αυτά δεν λέγονται ψευδεπίγραφη επιστήμη, τότε πώς τα αποκαλούν οι εμπνευστές τους;
Για να απαντήσουμε πληρέστερα σε αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα, ίσως να πρέπει να ανατρέξουμε σε ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία στον χώρο του Περιβαλλοντικού Δικαίου: «Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι: διαπλοκή επιστήμης, δικαίου και πολιτικής». Σύμφωνα με τον συγγραφέα Γιώργο Μπάλια, «ο εντοπισμός του κινδύνου είναι η διαδικασία προσδιορισμού των βιολογικών, χημικών ή φυσικών παραγόντων, στους οποίους η έκθεση μπορεί να έχει δυσμενή αποτελέσματα στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον. Στηρίζεται σε μία ή περισσότερες από τις παρακάτω τέσσερις πηγές πληροφόρησης: στα ελεγχόμενα τεστ σε ανθρώπους, στις επιδημιολογικές μελέτες, στα πειράματα στα ζώα και στις συγκρίσεις των φυσικών ή χημικών ιδιοτήτων του εξεταζόμενου παράγοντα με εκείνες γνωστών επικίνδυνων παραγόντων».
Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η πιο αξιόπιστη και έγκυρη απόδειξη της τοξικότητας προέρχεται από ελεγχόμενα τεστ σε ανθρώπους. Ενώ οι επιδημιολογικές μελέτες είναι ουσιαστικά στατιστικές συγκρίσεις μεταξύ ανθρώπων που εκτέθηκαν σε έναν παράγοντα (π.χ. βαρέα μέταλλα) περισσότερο από το κανονικό και αυτών οι οποίοι εκτέθηκαν λιγότερο ή καθόλου.
Στην Ελλάδα, όμως, είναι μάλλον αδύνατον να κάνουμε επιστημονικώς πλήρεις επιδημιολογικές μελέτες μιας και δεν έχουμε στοιχεία για καρκινογενέσεις σε ανθρώπους που δεν έχουν εκτεθεί σε καρκινογόνους παράγοντες. Μη έχοντας τέτοια στοιχεία, είναι μάλλον ανέφικτο να γίνει συσχέτιση της συχνότητας καρκινογένεσης σε περιοχή με καρκινογόνους παράγοντες (για παράδειγμα στον Ασωπό ή στη Μεσσαπία, όπου το νερό είναι επιμολυσμένο με βαρέα μέταλλα) με περιοχές αναφοράς (όπου δεν υπάρχουν καρκινογόνοι παράγοντες).
Αδιέξοδο λοιπόν; Στην Επιστήμη όμως δεν υπάρχουν αδιέξοδα και η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού. Έτσι, ανακαλύψαμε μια «νέα» μέθοδο: Ανάλυση Κόστους/Οφέλους (ΑΚΟ). Μετράμε πόσοι θάνατοι θα αποφευχθούν κάνοντας εμβόλιο για μια ασθένεια (π.χ. γρίπη από ιό Η1Ν1), πόσοι θάνατοι θα προκληθούν με το εμβόλιο και παίρνουμε μια πολιτική απόφαση. Κυνικό; Κι όμως αληθινό!
Κι όμως αυτός είναι ο τρόπος σκέψης στη σύγχρονη ζωή. Μετράμε την ωφέλεια, τη διαιρούμε με το κόστος και έχουμε μια ΑΚΟ για κάθε θέμα: το εξασθενές χρώμιο, το νέφος της Αθήνας, τη λειψυδρία.
Αν η ανάλυση μας δίνει μικρά νούμερα, όλα καλώς. Έχουμε την επιστημονική προμετωπίδα για να συνεχίσουμε. Αν μας δίνει υψηλά νούμερα, τότε αλλάζουμε τον ορισμό του κόστους. Όλα σχετικά είναι!
Έτσι δεν μας έχει πει εδώ και έναν αιώνα ο Αλβέρτος Αϊνστάιν; Στον ορισμό του κόστους θα κολλήσουμε τώρα; Εν καιρώ κρίσης; Ας αφήσουμε τους συναισθηματισμούς. Η βιομηχανία θέλει ανάπτυξη και μερίσματα. Τα επιστημονικά ερωτήματα είναι για τους αδαείς αργόσχολους...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου