ΙΣΤΟΡΙΚΑ 3η ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1912 : Η ναυμαχία της Ιμβρου γνωστη και ως ναυμαχία της Ελλης κρίνει την κυριαρχία στο Αιγαίο

Του ΤΑΚΗ ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΥ

 katsimar@yahoo.gr

Η ναυμαχία στα Στενά των Δαρδανελλίων, μεταξύ Καλλίπολης και Ιμβρου, πριν από έναν ακριβώς αιώνα (3 Δεκεμβρίου 1912), πήρε πολύ γρήγορα διαστάσεις θριάμβου. Ονομάστηκε αμέσως «περιφανής νίκη», «νέα σελίδα δόξης». Αν και δεν ήταν πολύνεκρη, ούτε βυθίστηκαν πλοία και κράτησε περίπου μια ώρα.

Δεν χρειαζόταν κάποιος να έχει ειδικές γνώσεις για ν΄ αντιληφθεί αμέσως ότι η πρώτη απόπειρα του οθωμανικού στόλου από την έναρξη του πολέμου να βγει στ΄ ανοιχτά του Αιγαίου, σπάζοντας τον αποκλεισμό του, είχε τεράστια σημασία, πέραν της ψυχολογικής και της ατμόσφαιρας που δημιουργούσε:

• Μέχρι τότε η κυριαρχία του ελληνικού στόλου δεν είχε δοκιμαστεί σε σύγκρουση με τον αντίπαλο. Το «Αβέρωφ» δεν είχε ακόμη χρησιμοποιήσει τη δύναμη των πυροβόλων του.

• Η εδραίωση του αποκλεισμού σήμανε ότι οι όποιες ελπίδες των Οθωμανών για αντιστροφή της φοράς του πολέμου, μέσω αποστολής στρατιωτικών ενισχύσεων στα ευρωπαϊκά μέτωπα, εκμηδενίζονταν.

Ήταν μια νίκη στρατηγικής σημασίας τόσο για την Ελλάδα, που εδραίωσε την κυριαρχία της στο Αιγαίο, όσο και για όλους τους βαλκανικούς συμμάχους, που μάχονταν στη Θράκη περιμένοντας βοήθεια από τη θάλασσα..

Τα οθωμανικά πλοία δεν είχαν ακριβώς την τύχη της Έλλης (πνίγηκε σε κείνα τα μέρη, που πήραν και τ΄ όνομά της, πέφτοντας από το ιπτάμενο κριάρι, το οποίο τη μετέφερε μαζί με τον Φρίξο), αλλά χάθηκαν πίσω στα Στενά. 

Οι λεπτομέρειες της ναυμαχίας της Έλλης ή της Ίμβρου για τους Οθωμανούς λίγο πολύ είναι γνωστές. Έχουν ιστορηθεί από πολλούς σ΄ επίσημες αναφορές, ημερολόγια πλοίων, αξιωματικών και ναυτών. Όπως επίσης και σ΄ απομνημονεύματα (μερικά ενδεικτικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα αριστερά και κάτω στη σελίδα). Δεν υπάρχουν ούτε ασάφειες ούτε αμφιβολίες ακόμη και για λεπτομέρειες.

Ο ελληνικός στόλος, με το καταδρομικό «Αβέρωφ» επικεφαλής, αποτελούμενος από τα θωρακισμένα «Ύδρα», Σπέτσες», «Ψαρά» και εννέα αντιτορπιλικά, καταναυμαχεί τον Οθωμανικό (τέσσερα θωρηκτά). Καθοριστικό στοιχείο για την έκβαση αποτέλεσε η έφοδος του «Αβέρωφ» υπό τις διαταγές του διοικητή του στόλου, υποναύαρχου Π. Κουντουριώτη. Αποσπάστηκε από τα υπόλοιπα πλοία, λίγο μετά την έναρξη ανταλλαγής πυρών και τους κανονιοβολισμούς κατά παράταξη.

Χάρη στην ταχύτητά του κατόρθωσε να βάλει τα εχθρικά πλοία μεταξύ δύο πυρών. Έτσι τ΄ ανάγκασε ν΄ αναζητήσουν προστασία πίσω στα Στενά. Υστερα από μια ώρα κι ενώ τα τρία οθωμανικά θωρηκτά είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές, ο εχθρός «εν αταξία» επέστρεψε από κει που ξεκίνησε, προστατευόμενος από τα επάκτια φρούρια του Ελλησπόντου.

Οι ελληνικές απώλειες ήταν δυο νεκροί αξιωματικοί και έξι ναύτες. Μικρές σχετικά ζημιές είχαν «Αβέρωφ» (δέχτηκε δύο βλήματα) και το «Ύδρα».

Σύμφωνα με πρόσφατη έκδοση του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού για τα 100 χρόνια των Βαλκανικών Πολέμων, η 3η Δεκεμβρίου είναι «η μεγαλύτερη μέρα» των συγκρούσεων. «Ήταν η μέρα που επικύρωσε την εκδίωξη των Οθωμανών από το μεγαλύτερο μέρος των Βαλκανίων, ύστερα από 6 αιώνες" Ήταν η στιγμή που οριστικοποιήθηκε ο διπλασιασμός σχεδόν της εδαφικής κυριαρχίας της Ελλάδας. Τέλος αποτέλεσε πρότυπο στην παγκόσμια ιστορία, του δόγματος που πρεσβεύει ότι οι θαλασσοκράτειρες δυνάμεις διατηρούν στρατηγικό πλεονέκτημα, το οποίο μεταφράζεται σε άμεσο και απτό αποτέλεσμα στην ξηρά"».

Για να γίνουν όλα αυτά, θα χρειαστεί βεβαίως και η επικύρωση της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο, θα χρειαστεί ακόμη η ναυμαχία της Λήμνου ένα μήνα αργότερα.

Μεγαλοπρεπέστατο και φοβερό θέαμα

Εριψεν ο εχθρός την πρώτην αυτού βολήν την οποίαν την υπεδέχθημεν με ζητοκραυγάς και ακράτητον γενναιότητα και ενθουσιασμόν και η οποία έπεσεν πεντήκοντα μέτρα μακρόθεν των πλοίων μας.

Ημείς δεν απαντήσαμεν αμέσως λόγω της μεγάλης αποστάσεως, μετ' ολίγον ήρχισεν να βάλει ο Αβέρωφ, κατόπιν αι Σπέτσαι, συγχρόνως δε και η Υδρα, αφού εφτάσαμεν εις απόστασιν οκτώ χιλιάδων μέτρων, συγχρόνως δε και τα Ψαρά. Τελευταία δε ήρχισαν τα μεγάλα αντιτορπιλικά Λέων, Πάνθηρ, Αετός και Ιέραξ. Το θέαμα ήτο μεγαλοπρεπέστατον, συνάμα δε και φοβερόν"

Η ατμόσφαιρα εσείετο εκ των πυροβολισμών, εις δε την θάλασσαν ανυψούνται μεγαλοπρεπείς στήλαι ύδατος εκ της τρομεράς εκρήξεως των οβίδων ως να εφύτρωνον εις αυτή αιφνιδίως τεράστιαι λευκοί κυπάρισσοι. Η κατεύθυνσις δε των βλημάτων του εχθρού ήτο τοιαύτη και τόσον πλησίον μας έπιπτον τα βλήματα αυτού χωρίς ουδεμία να μας εγγίζη, ώστε πάντες, και αυτοί οι ψυχρότεροι προς την θρησκείαν διακείμενοι, να ομολογήσωμεν ότι η δύμαμις του Υψίστου επεσκίαζεν τα πλοία μας"» 

(από ημερολόγιο μέλους του πληρώματος του θωρηκτού «Υδρα»).

ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
Αυτόπτες μάρτυρες 

 

1) ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ ΠΡΟΣ ΠΛΟΙΑ ΣΤΟΛΟΥ: «Με την δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ΄ ορμής προς ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης κατά του εχθρού του γένους» 

(9π.μ. της 3ης Δεκεμβρίου 1912 έξω από τα Στενά των Δαρδανελλίων)»

2) ΑΠΟ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΚΥΒΕΡΝΗΤΟΥ ΤΟΥ ΑΒΕΡΩΦ: «Μόλις οι Τούρκοι ήρχισαν πυρ, ερωτώ τον Ναύαρχον "Να χαλάσω Σήμα (όταν το Σήμα χαλάται, δηλ. υποστέλλεται, αρχίζει αμέσως η εκτέλεση των διαταγών); - "Ναι", μου απαντά αμέσως. "Χάλα το Σήμα!" διατάσσω τον επί των Σημάτων, τον δε αρχηγόν του πυροβολικού: "Αρχίσατε πυρ!" και αμέσως -9 και 23 της πρωίας- ο "Αβέρωφ" αρχίζει και αυτός βάλλων από αποστάσεως 11.000 μέτρων εναντίον κυρίως της Τουρκικής Ναυαρχίδος. Λέγω δε κυρίως, διότι πολλάκις οι πύργοι μας έβαλον δια διαφόρους λόγους και κατά των θωρηκτών "Τουργούτ Ρείς" και "Μεσουδιέ"... Και ενταύθα πρέπει να τονίσω ότι σήμερον κατά την ναυμαχίαν ταύτην, είναι η πρώτη φορά καθ΄ ην ο "Αβέρωφ" εκτελεί πραγματικά πυρά! Ποτέ άλλοτε δεν είχεν εκτελέσει τοιαύτα!...» 

(3 Δεκεμβρίου 1912)

3) ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΑΣΤΡΩΜΑ: «Ρεύματα θερμού αέρος ήρχοντο διαρκώς εις την γέφυραν προερχόμενα εκ των εκρήξεων των εχθρικών βλημάτων και των αερίων των πυροβόλων αυτού του πλοίου. Η απόστασις από της εχθρικής γραμμής είχεν ελαττωθεί πολύ, η κλίσις των πυροβόλων του πλοίου κατέληξεν μικρά ως προς το οριζόντιον επίπεδον, και εκάστη βολή, συνοδευομένη υπό τεραστίας γλώσσης πυρός και αναλόγου δυνάμεως αερίων ενεργούντων μέχρι 30 μέτρων, εσάρωνεν την γέφυραν και ύψωνε πολύν πίτυλον (νερά από το «χτύπημα» της θάλασσας), ο οποίος πάντοτε έφθανε την γέφυραν"» 

(από την αναφορά του Κουντουριώτη προς το υπουργείο Ναυτικών).