Μήπως η αξιοκρατία βλάπτει;

Του ΤΑΚΗ ΜΙΧΑ

Η αρχή της προαγωγής των καλύτερων και ικανότερων στελεχών σε μια επιχείρηση, οργάνωση ή γενικότερα στην κοινωνία θεωρείται περίπου αυτονόητη. Το αίτημα για «αξιοκρατία» είναι αρκετό για να φέρει στην εξουσία τις πολιτικές δυνάμεις που το υιοθετούν. Και είναι ίσως φυσικό.

Αν δεν προαχθούν οι πιο ταλαντούχοι, ποιοι τότε θα προαχθούν; Οι ατάλαντοι; Εκείνοι που έχουν τις «διασυνδέσεις»; Ομως κάτι τέτοιο δεν θα ήταν καταστροφικό για μια επιχείρηση ή για την κοινωνία;

Η «αρχή του Πίτερ»

Ομως, από την άλλη πλευρά, είναι επίσης γεγονός ότι ακόμα και σε χώρες ή επιχειρήσεις, όπου η αρχή της αξιοκρατίας τηρείται με αυστηρότητα (δεν αφορά την Ελλάδα φυσικά..) εντούτοις και εκεί συνήθως οι εργαζόμενοι δεν έχουν σε μεγάλη υπόληψη τα διευθυντικά στελέχη. Πράγματι, έχει παρατηρηθεί πολλές φορές ότι οι ταλαντούχοι, όταν αναλαμβάνουν διευθυντικές θέσεις, αποδεικνύονται τελείως άχρηστοι. Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό;

Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα την έδωσαν πριν από μερικά χρόνια οι συγγραφείς Laurence Peter και Eaymond Hull που διετύπωσαν τη λεγόμενη «αρχή του Πίτερ»: Η δουλειά που κάνει κανείς γίνεται προοδευτικά πιο δύσκολη όσο ανεβαίνει στην ιεραρχία των θέσεων σε μια επιχείρηση. Ομως, κάθε άνθρωπος έρχεται στον κόσμο εφοδιασμένος με ένα καθορισμένο μέγεθος ταλέντου (ενεργητικότητα, ευφυΐα, γνώση). Σε κάποιο σημείο κατά τη διάρκεια της καριέρας του θα προαχθεί σε μια θέση, την οποία δεν μπορεί να διαχειριστεί. Θα φτάσει, δηλαδή, στο «όριο της ανικανότητάς του». Και θα παραμένει σε αυτή τη θέση αρκετό καιρό για να κάνει σημαντική ζημιά στην επιχείρηση, στους μετόχους και στους άλλους εργαζομένους.

Η «αρχή του Πίτερ» μάς επιτρέπει να δούμε από διαφορετική οπτική γωνία την αρχή της αξιοκρατίας.

Τι αποτελέσματα έχει η τήρηση της αρχής της αξιοκρατίας στις προαγωγές, αν ισχύει η «αρχή του Πίτερ»; Την απάντηση έδωσε ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ Edward Lazear. Σύμφωνα με τον Αμερικανό οικονομολόγο, σε ένα αξιοκρατικό περιβάλλον τα στελέχη προάγονται επειδή έχουν εκτελέσει με επιτυχία μια εργασία. Ομως η ικανότητα ενός εργαζόμενου να εκτελεί καλά την εργασία του εξαρτάται από δύο παράγοντες: Τη βασική ικανότητά του και από μια πρόθετη μεταβλητή, που εξαρτάται από τις συνθήκες. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι αυτή η μεταβλητή θα διατηρηθεί μετά την προαγωγή, ιδιαίτερα αν η νέα θέση εργασίας απαιτεί διαφορετικά προσόντα. Ο καλός ποδοσφαιριστής δεν γίνεται κατ' ανάγκη καλός προπονητής. Ενας καλός ηλεκτρολόγος δεν έχει κατ' ανάγκη τις δυνατότητες να διαχειριστεί μια ομάδα ηλεκτρολόγων.

Λάθος η προαγωγή

Μάλιστα, όπως επισημαίνει ο Ιταλός οικονομολόγος Alessandro Pluchino, η τήρηση της αρχής της αξιοκρατίας μακροπρόθεσμα μπορεί να ζημιώσει σημαντικά μια επιχείρηση. Αν σε μια εταιρεία προάγονται πάντοτε οι πιο ταλαντούχοι, τότε στην κορυφή της ιεραρχίας θα βρίσκονται τα πιο ικανά στελέχη.

Ομως τι σημαίνει αυτό, αν πράγματι ισχύει ότι η απόδοση ενός εργαζόμενου σε μια υψηλότερη στην ιεραρχία θέση δεν έχει καμία σχέση με την απόδοσή του στην προηγούμενη χαμηλότερη θέση; Η προαγωγή των εργαζομένων με βάση αξιοκρατικά κριτήρια απλώς θα έχει αποτέλεσμα τη μετακίνηση εργαζομένων από θέσεις εργασίας, στις οποίες λειτουργούν ικανοποιητικά, σε θέσεις εργασίας, όπου πιθανότατα δεν έχουν τα απαιτούμενα προσόντα. Ετσι, παραδόξως, ένα σύστημα που βασίζεται στην αξιοκρατία καταλήγει να «κλειδώνει την ανικανότητα» σε κάθε επίπεδο. Οσο περισσότερο διαφέρει το είδος της εργασίας που εκτελείται σε κάθε επίπεδο από αυτό του προγούμενου επιπέδου, τόσο λιγότερο η αξιοκρατία ως μέθοδος προαγωγής από το ένα επίπεδο στο άλλο αποτελεί εγγύηση επιτυχίας.

Σύμφωνα με την «αρχή του Πίτερ»,ο καλύτερος τρόπος προαγωγής των εργαζομένων σε μια επιχείρηση είναι ο τυχαίος -θα προάγονται δηλαδή εκείνοι που θα έχουν τραβήξει τον τυχερό λαχνό. Ομως και αυτός ο τρόπος προαγωγής έχει τα δικά του προβλήματα στον βαθμό στον οποίο καταστρέφει το ηθικό των εργαζομένων, αφαιρώντας τους κάθε κίνητρο για βελτίωση της απόδοσής τους.

Στην Ελλάδα ευτυχώς δεν έχουμε αυτά τα προβλήματα και τις συζητήσεις, καθ' όσον η αξιοκρατία ποτέ δεν υπήρξε ούτε κατ' επίφασιν το κριτήριο προαγωγής, είτε στις δημόσιες είτε στις ιδιωτικές επιχειρήσεις...


www.tmichas.wordpress.com