Κύμα διαρροής «εγκεφάλων» στο εξωτερικό

Της ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΣΙΟΥΤΗ

Ενα νέο μεταναστευτικό κύμα Ελλήνων που φεύγουν στο εξωτερικό γιγαντώνεται τα τελευταία χρόνια. Αυτή τη φορά δεν πρόκειται για ανειδίκευτους εργάτες, «γκασταρμπάιτερ», που αναζητούν τις τύχες τους στις φάμπρικες της Γερμανίας, αλλά για νέους πτυχιούχους, οι οποίοι διαθέτουν τα προσόντα και τις γνώσεις που τους επιτρέπουν να εργαστούν σε πιο αναπτυγμένες χώρες.

Τη μαζική φυγή πτυχιούχων-μεταναστών καλείται να αντιμετωπίσει, τώρα, εν μέσω ύφεσης, η χώρα. Πρόκειται για φαινόμενο που είχε ξεκινήσει πριν από την έξαρση της οικονομικής κρίσης και όλα δείχνουν ότι θα κορυφωθεί το επόμενο διάστημα. Η επιστημονική κοινότητα στην Ελλάδα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς η «διαρροή εγκεφάλων» υπονομεύει την ανάπτυξη, που είναι αδύνατο να επιτευχθεί χωρίς τη γνώση.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα από την Ερευνητική Μονάδα Περιφερειακής Ανάπτυξης και Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με επιστημονικό υπεύθυνο τον Λόη Λαμπριανίδη (οικονομικό γεωγράφο, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Μακεδονίας), προκύπτει ότι από τους έλληνες πτυχιούχους ΑΕΙ που εργάστηκαν στο εξωτερικό, τα τελευταία χρόνια, το 15,9% επέστρεψε στην Ελλάδα, ενώ το 84,1% προτίμησε να μείνει στο εξωτερικό.

«Δύσκολο πρόβλημα»

Ο υφυπουργός Παιδείας και καθηγητής πανεπιστημίου, Ι. Πανάρετος, αναφέρει ότι η κυβέρνηση είναι ενήμερη για τις διαστάσεις του φαινομένου. «Είναι από τα πολύ δύσκολα προβλήματα της χώρας και δεν αφορά μόνο την παιδεία, αλλά επηρεάζει άμεσα και την ανάπτυξη. Η Ελλάδα κάνει μια μεγάλη επένδυση με τη δωρεάν παιδεία και δεν παίρνει τίποτα πίσω. Στη χώρα υπάρχει πολλαπλή έκφραση του φαινόμενου brain drain (διαρροή εγκεφάλων). Μέχρι τώρα είχαμε φοιτητές που σπούδαζαν στο εξωτερικό και στη συνέχεια έμεναν εκεί για να εργαστούν. Επίσης, είχαμε επιστήμονες που κάποια στιγμή έφευγαν. Σήμερα πέρα από αυτά που συνεχίζουν να συμβαίνουν, φεύγουν πλέον και απόφοιτοι ελληνικών πανεπιστημίων, με το που ολοκληρώνουν τον κύκλο σπουδών τους στην Ελλάδα».

Μία σημαντική επισήμανση που κάνει ο καθηγητής, Λ. Λαμπριανίδης, είναι ότι η διαρροή δεν είναι αποτέλεσμα υπερπροσφοράς πτυχιούχων στην Ελλάδα, όπως πιστεύουν πολλοί, αλλά «της χαμηλής ζήτησης για επιστημονικό προσωπικό στην ελληνική αγορά εργασίας» ( η Ελλάδα διαθέτει το μεγαλύτερο ποσοστό -περίπου 30%- άνεργων πτυχιούχων στην Ευρωπαϊκή Ενωση).

Οι νέοι επιστήμονες που δοκιμάζουν την τύχη τους στο εξωτερικό ανήκουν συνήθως στην κατηγορία των αποφοίτων με τα περισσότερα προσόντα (γλώσσες, μεταπτυχιακά). Σύμφωνα με την έρευνα, το 73% από αυτούς έχει μεταπτυχιακό τίτλο, το 51,2% έχει διδακτορικό, ενώ το 41% έχει σπουδάσει στα 100 καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου.

Ενα σημαντικό εύρημα της έρευνας είναι ότι περίπου το 70%, πριν εργαστεί στο εξωτερικό, δεν επιχείρησε καν να αναζητήσει εργασία στην Ελλάδα. Το 81% των ελλήνων επιστημόνων ασχολείται κυρίως με τους τομείς όπως η οικονομία-διοίκηση επιχειρήσεων και τα νομικά (33%), ο προγραμματισμός ηλεκτρονικών υπολογιστών, η φυσική και η χημεία (25%), ενώ αρκετοί είναι και οι μηχανικοί (23%).

Οι χώρες που κυρίως προτιμούν είναι η Βρετανία (31,7%) και οι ΗΠΑ (28,7%), ενώ η Γερμανία έρχεται τρίτη στη σειρά προτίμησης (6,6%) με τέταρτη την Ελβετία

Προτιμούν το Λονδίνο

Οι έλληνες πτυχιούχοι του εξωτερικού εργάζονται σε 532 πόλεις. Πρώτο σε ελληνικό επιστημονικό πληθυσμό είναι το Λονδίνο και ακολουθούν, κατά σειρά, η Νέα Υόρκη, οι Βρυξέλλες, η Βοστόνη, το Παρίσι, η Γενεύη, το Μόναχο, η Ουάσιγκτον, η Ζυρίχη και το Σικάγο.

Πέρα από την επιστημονική πρόοδο και την επαγγελματική εξέλιξη, η οποία είναι σαφώς μεγαλύτερη όσων εργάζονται στο εξωτερικό, από εκείνων που επιστρέφουν, αντιστοίχως ανάλογο είναι και το ύψος των αμοιβών. Το 68,4% των πτυχιούχων που εργάζονται στο εξωτερικό έχει ετήσιο εισόδημα μεγαλύτερο από 40.000 ευρώ. Στην Ελλάδα το ποσοστό των πτυχιούχων που κερδίζουν περισσότερα από 40.000 ευρώ είναι σχεδόν το μισό: 34,4%.

Γιατί υπάρχει και εντείνεται η διαρροή εγκεφάλων στην Ελλάδα; Την απάντηση επιχειρεί να δώσει ο επιστημονικά υπεύθυνος της έρευνας: «Η βασική αιτία είναι ότι η Ελλάδα δεν έχει μετακινηθεί στην αλυσίδα παραγωγής της αξίας, ώστε να παράγει πιο σύνθετα προϊόντα και υπηρεσίες (έντασης γνώσης/τεχνολογίας). Ετσι, υπάρχει περιορισμένη ζήτηση για πτυχιούχους και συνεπώς η διαρροή εγκεφάλων δεν είναι απόρροια της υπερπροσφοράς πτυχιούχων. Παρ' όλο ότι στη χώρα μας ο αριθμός των πτυχιούχων αυξάνεται τα τελευταία χρόνια, εξακολουθεί να είναι μικρότερος αναλογικά με τον πληθυσμό, σε σχέση με άλλες αναπτυγμένες χώρες».

Ενα άλλο ελληνικό παράδοξο, σύμφωνα με την έρευνα, που μελέτησε και στοιχεία της Eurostat, είναι ότι ενώ στην Ε.Ε όσο ανεβαίνει το μορφωτικό επίπεδο, ο μέσος όρος των ποσοστών ανεργίας πέφτει, στην Ελλάδα αυτό δεν συμβαίνει.

Καλύτερες προοπτικές

Οπως προκύπτει από τις απαντήσεις που έδωσαν οι ερωτώμενοι, ο σημαντικότερος λόγος για την αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό είναι οι καλύτερες προοπτικές επαγγελματικής εξέλιξης, η αξιοκρατία στον εργασιακό χώρο, οι οικονομικές απολαβές, το ενδιαφέρον για την εργασία και η απόκτηση περισσότερων και εξειδικευμένων γνώσεων.

«Η περίοδος κρίσης την οποία ζούμε, ίσως αποτελεί μία ευκαιρία να ξανασκεφτούμε τις καίριες συντεταγμένες της αναπτυξιακής μας πορείας και κυρίως ποιο ρόλο θα θέλαμε στον διεθνή καταμερισμό εργασίας, ώστε να δημιουργήσουμε συγκριτικά πλεονεκτήματα» αναφέρει ο καθηγητής Λόης Λαμπριανίδης. «Θα πρέπει να υπάρξει στροφή της οικονομίας στην παραγωγή πιο σύνθετων προϊόντων και υπηρεσιών, που θα βάλει τη χώρα σε καλύτερη θέση στο διεθνή ανταγωνισμό και θα αξιοποιήσει παραγωγικά το ανθρώπινο δυναμικό της. Μόνο μια τέτοια στροφή θα συντελέσει στην εξομάλυνση προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας των πτυχιούχων στην Ελλάδα και θα μειώσει τη διαρροή εγκεφάλων».

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από την Ερευνητική Μονάδα Περιφερειακής Ανάπτυξης και Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (http:// www.uom.gr/rdpru) με επιστημονικό υπεύθυνο τον Λόη Λαμπριανίδη, οικονομικό γεωγράφο, καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, και βασικό συνεργάτη τον υποψήφιο διδάκτορα Νίκο Βογιατζή. Το δείγμα της έρευνας αποτελείται από 2.734 Ελληνες, πτυχιούχους ανώτερων και ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, οι οποίοι έχουν εργαστεί στο εξωτερικό.

ΠΗΓΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ