ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: Πώς χάνονται οι μικροί Αϊνστάιν στο κράτος-κωμωδία

Της ΕΛΛΗΣ ΙΣΜΑΗΛΙΔΟΥ

Eχουν υψηλή νοημοσύνη και σπάνια αντιληπτική ικανότητα. Οταν οι συνομήλικοί τους δεν μπορούν καν να συλλαβίσουν, αυτά διαβάζουν και κατανοούν το γραπτό κείμενο. Σε ηλικία δημοτικού λύνουν μαθηματικά προβλήματα Γυμνασίου και όταν φτάσουν στο Λύκειο έχουν ερευνητικές δυνατότητες αντάξιες διδακτορικού φοιτητή. Τα λένε «φωστήρες», αλλά το ίδιο συχνά τα αντιμετωπίζουν και ως «απροσάρμοστα».  

Τα χαρισματικά παιδιά είναι τα λαμπρότερα (και σπανιότερα) μυαλά της Ελλάδας, αντιστοιχώντας σε ποσοστό κάτω του 1% του πληθυσμού. Και όμως, σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που συχνά δεν μπορεί καν να τα αναγνωρίσει – πόσω μάλλον να τα αξιοποιήσει – καταλήγουν να περιθωριοποιούνται. Εκλαμβάνονται αδίκως ως αντικοινωνικά ή ατίθασα και ουκ ολίγες φορές φορτώνονται με λανθασμένες διαγνώσεις νοητικής υστέρησης! 

Σε μία χώρα όπου η φράση «ειδικές ανάγκες» συνδέεται συνήθως με μαθησιακές δυσκολίες ή χαμηλό δείκτη νοημοσύνης, η σύνδεση των λέξεων «χαρισματικός» και «ανάγκες» μοιάζει με σχήμα οξύμωρο. Και όμως, όπως τονίζουν οι ειδικοί, τα χαρισματικά παιδιά έχουν ιδιαίτερες ανάγκες οι οποίες αν δεν καλυφθούν μπορούν να τα μετατρέψουν σε… κακούς μαθητές.

«Υπάρχουν πολλά κριτήρια για τη διάγνωση ενός χαρισματικού παιδιού. Ο δείκτης νοημοσύνης αποτελεί μόνο ένα από αυτά. Χαρισματικό θεωρείται ένα παιδί το οποίο διαθέτει IQ άνω του 146, δημιουργικό τρόπο σκέψης και έμφυτα κίνητρα. Τα κριτήρια αυτά μπορούμε να τα διαγνώσουμε μέσα από διαφορετικά τεστ που εντέλει μας δίνουν την τελική αξιολόγηση για κάθε παιδί» εξηγεί η κυρία Λωρέττα Θωμαΐδου, επίκουρη καθηγήτρια Αναπτυξιακής Παιδιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και υπεύθυνη της Μονάδας Ανάπτυξης Παιδιατρικής του νοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού». Η εν λόγω μονάδα, μεταξύ άλλων, διενεργεί διάγνωση χαρισματικών και ταλαντούχων παιδιών, έλεγχο της σχολικής ετοιμότητας και έγκαιρη ανίχνευση των αποκλίσεων από το φυσιολογικό. «Η επιστήμη διακρίνει ανάμεσα στα ταλαντούχα και στα χαρισματικά παιδιά. Τα πρώτα έχουν εξαιρετικές ικανότητες σε συγκεκριμένο τομέα της τέχνης ή της επιστήμης (π.χ. μουσική, ζωγραφική, μαθηματικά, σκάκι κτλ.) και αντιστοιχούν στο 1% - 2% του πληθυσμού. Τα δεύτερα έχουν εξαιρετικές ικανότητες σε δύο ή περισσότερους τομείς και αντιπροσωπεύουν κάτω του 1% του πληθυσμού» τονίζει η ίδια.

Το σχολείο δεν μπορεί

Η κουλτούρα μας αντιλαμβάνεται τα χαρισματικά παιδιά ως μία κοινωνική ελίτ, για την οποία το «ευλογημένο» DNA έχει εξασφαλίσει ακαδημαϊκή και επαγγελματική επιτυχία. Οπως εξηγούν οι ειδικοί ωστόσο η αλήθεια απέχει παρασάγγας. «Στην πραγματικότητα τα χαρισματικά παιδιά συχνά καταλήγουν να θεωρούνται… κακοί μαθητές. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα προσπαθεί να χωρέσει τους πάντες στον μέσο όρο. Ως αποτέλεσμα, τα χαρισματικά παιδιά δεν νιώθουν καμία πρόκληση, βαριούνται, αποστασιοποιούνται και καταλήγουν να απομονώνονται. Ορισμένα γίνονται υπερκινητικά ή άτακτα και οι δάσκαλοί τους τα χαρακτηρίζουν αυθάδη» αναφέρει  ο κ. Αλέξανδρος Παπανδρέου, αντιπρόεδρος του ελληνικού τμήματος της MENSA, μιας διεθνούς οργάνωσης της οποίας τα μέλη έχουν δείκτη νοημοσύνης που ανήκει στο 2% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Με στόχο να ευαισθητοποιήσει την ελληνική κοινωνία αναφορικά με τις ανάγκες των χαρισματικών παιδιών, η MENSA διοργάνωσε πρόσφατα ημερίδα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τίτλο «Τα χαρισματικά παιδιά και οι ιδιαίτερες ανάγκες τους». «Είναι δύσκολο να αντιληφθούμε ως κοινωνία ότι ένας χαρισματικός άνθρωπος χρειάζεται τη βοήθειά μας. Τα χαρισματικά παιδιά όμως είναι πράγματι παιδιά με "ειδικές ανάγκες". Το ελληνικό σχολείο κατηγοριοποιεί τους μαθητές με βάση την επίδοση και τους βαθμούς. Αντιθέτως, θα όφειλε να τους προσεγγίζει με βάση τον δείκτη νοημοσύνης και τις ειδικές τους ικανότητες» τονίζει ο ίδιος.

Πρότυπο οι ΗΠΑ

Το εκπαιδευτικό σύστημα των ΗΠΑ θα μπορούσε να αποτελέσει ένα παράδειγμα προς μίμηση, σύμφωνα με την κυρία Αννα Αθανασοπούλου, η οποία είναι εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στη Βόρεια Καρολίνα των ΗΠΑ, όπου μεταξύ άλλων διδάσκει μαθηματικά στα… ελληνικά, σε παιδιά που έχουν πιστοποιηθεί ως χαρισματικά. «Από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού και τακτικά, κάθε δύο χρόνια, τα παιδιά υποβάλλονται σε τεστ αντιληπτικής ικανότητας και δείκτη νοημοσύνης, ενώ στο Γυμνάσιο δημιουργούνται ειδικές διδακτικές ομάδες, ανάλογα με τις ικανότητες των παιδιών. Στο Λύκειο υπάρχουν ειδικές τάξεις που ονομάζονται "Προχωρημένης Τοποθέτησης" (Advanced Placement) για χαρισματικούς μαθητές, όπου το επίπεδο αντιστοιχεί στα αντίστοιχα πανεπιστημιακά μαθήματα. Αν μάλιστα οι μαθητές λάβουν πάνω από έναν συγκεκριμένο βαθμό αναγνωρίζεται ότι έχουν περάσει το αντίστοιχο μάθημα σε συγκεκριμένα πανεπιστήμια!» εξηγεί η ίδια.

Παράθυρα διάκρισης
Αναζητώντας τους επόμενους «Στιβ Τζομπς»

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα χαρισματικά παιδιά; Λαμπρά παραδείγματα χαρισματικών «κακών» μαθητών - όπως ο Στιβ Τζομπς και ο Αλμπερτ Αϊνστάιν - έχουν κάνει τον γύρο του κόσμου γιατί κατάφεραν, παρά τα αντίθετα προγνωστικά, να διακριθούν στην επαγγελματική και ακαδημαϊκή τους καριέρα. Πώς θα μπορούσε η Ελλάδα να έχει τους δικούς της εκπροσώπους στο διεθνές στερέωμα των χαρισματικών ανθρώπων; 

Στην Ελλάδα οι εκπαιδευτικοί προσπαθούν να «εκμεταλλευτούν» τις ρυθμίσεις του νόμου για τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (ο οποίος στην πραγματικότητα έχει γραφτεί για παιδιά με νοητική υστέρηση ή μαθησιακές δυσκολίες) για να εισαγάγουν ειδικές διαδικασίες και ρυθμίσεις για τα χαρισματικά παιδιά, όπως για παράδειγμα την εγγραφή στο δημοτικό σχολείο ένα χρόνο νωρίτερα.

«Οπως είναι το σύστημα διαμορφωμένο, δεν υπάρχει κάποιος θεσμικός τρόπος να ενισχυθούν αυτά τα παιδιά. Υπάρχουν όμως φωτισμένοι δάσκαλοι με όρεξη οι οποίοι οργανώνουν απογευματινούς ομίλους ή χωριστές ομάδες με βάση τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών, σε τομείς όπως η τέχνη, η φυσική, τα μαθηματικά, η ιστορία, το σκάκι κτλ. Αλλοι καθηγητές, κυρίως σε ιδιωτικά σχολεία, προσπαθούν να κάνουν τον λεγόμενο "εμπλουτισμό" της ύλης, δηλαδή να διδάσκουν την ύλη σε περισσότερο βάθος για ορισμένα παιδιά, χωρίς να τα αποσπάσουν από την "κοινωνική ομάδα" της τάξης» εξηγεί ο κ. Αθανάσιος Τσιάμης, εκπαιδευτικός ψυχολόγος και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Εταιρείας για την Προαγωγή της Εκπαίδευσης των Δημιουργικών, Ταλαντούχων, Χαρισματικών Παιδιών και Εφήβων (ΔΗΧΑΤΑΠΕ).

Μία από τις πιο διαδεδομένες δραστηριότητες για χαρισματικά παιδιά είναι η συμμετοχή στους διαγωνισμούς της Μαθηματικής Εταιρείας, στους οποίους λαμβάνουν μέρος περίπου 15.000 μαθητές κάθε χρόνο. «Οι εκπαιδευτικοί που συμμετέχουμε είμαστε όλοι εθελοντές και διοργανώνουμε αφιλοκερδώς τους διαγωνισμούς και τα μετέπειτα "σεμινάρια προετοιμασίας" για τα παιδιά που διακρίνονται και συμμετέχουν στη Βαλκανιάδα και στην Ολυμπιάδα. Στόχος στους εν λόγω διαγωνισμούς δεν είναι ο ανταγωνισμός, όπως πολλοί γονείς εσφαλμένα νομίζουν. Αντιθέτως, είναι η δημιουργική απασχόληση και η πρόκληση για το μυαλό, ώστε τα χαρισματικά μυαλά να αναδειχθούν» τονίζει ο κ. Ιωάννης Τυρλής, μέλος και πρώην γενικός γραμματέας της Μαθηματικής Εταιρείας.

ΤΟ ΒΗΜΑ