Το θάρρος να σκεφτούμε

Του Tomas Sedlacek

Λέγεται ότι η οικονομία της Ελλάδας είναι πίσω, όταν, στην πραγματικότητα, η Ελλάδα προπορεύεται των λοιπών χωρών της Ευρώπης, όπως πολλές φορές, άλλωστε, στην αρχαία ιστορία: η Ελλάδα απλώς χρεοκόπησε αρκετές δεκαετίες πριν από οποιονδήποτε άλλο. 

Το πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό, αλλά κυρίως ευρωπαϊκό. Και είναι ευτύχημα ότι το προειδοποιητικό σήμα προήλθε από μία σχετικά μικρή οικονομία. Μία οικονομία, για την ακρίβεια, τόσο μικρή, ώστε η υπόλοιπη Ευρώπη προσπαθεί να τη «θεραπεύσει» με έκτακτα μέτρα, γιατί κανείς δεν αμφισβητεί ότι όλα τα σχέδια διάσωσης της Ουγγαρίας, της Ιρλανδίας και της Ελλάδας είναι μη συστηματικά, ελπίζοντας πως στο μεταξύ θα καταφέρουμε να προτείνουμε μία συστημική λύση.

Λέγεται πολύ συχνά, ότι η οικονομία πάσχει από κατάθλιψη. Θεωρώ ότι αυτή η διάγνωση δεν είναι σωστή. Η οικονομία δεν παρουσιάζει συμπτώματα κατάθλιψης, αλλά είναι μανιοκαταθλιπτική. Οφείλουμε πάντοτε να αντιμετωπίζουμε την οικονομία ως έναν ολόκληρο κύκλο και όχι ως μέρος αυτού. Η οικονομία έχει την τάση σε εποχές ευημερίας να αποκτά μανίες και σε κακές εποχές να πέφτει σε κατάθλιψη. Και εάν θέλουμε να βρούμε το θάρρος να δημιουργήσουμε μία υγιή οικονομία, πρέπει να ασχοληθούμε, πρωτίστως, με τις ψυχοπνευματικές διαταραχές της και όχι μόνο με τα συμπτώματα κατάθλιψης. Εάν ασχοληθούμε μόνο με την κατάθλιψη είναι σαν να προσπαθούμε να θεραπεύσουμε έναν αλκοολικό αντιμετωπίζοντας μόνο τα hangover του.

Σήμερα δεν είναι η απουσία ανάπτυξης που πνίγει την οικονομία. Υπήρξε αρκετή ανάπτυξη, άλλωστε στο παρελθόν, τον καιρό της μανίας. Γιατί; Αυτό που σκοτώνει τις οικονομίες των δυτικών χωρών, απειλώντας με χρεοκοπία ολόκληρο το σύστημα, δεν είναι οι αργοί ρυθμοί ανάπτυξης -η κρίση εμφανίστηκε εν μέσω μιας περιόδου υψηλών, γενικότερα, ρυθμών ανάπτυξης- παρά είναι ο μεγάλος όγκος χρέους. Το χρέος ήταν μεγάλο και σε αρκετές χώρες δημιουργήθηκε ακριβώς επειδή επιδιώξαμε υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης από εκείνους που οι οικονομίες είναι σε θέση να παράγουν. Πραγματικά, το υψηλό δημοσιονομικό έλλειμμα επιφέρει, συχνά, ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη, αλλά το εν λόγω φάρμακο έχει πλέον εξαντληθεί. Οι φαινομενικά απύθμενες πηγές χρέους έχουν στερέψει και πρέπει να «αποτοξινώσουμε» το σύνολο του δυτικού πολιτισμού από αυτό το εξαιρετικά εθιστικό φάρμακο που αποκαλείται χρέος. Πολύ σύντομα, ακόμα και παραδοσιακά ισχυρές οικονομίες θα βρεθούν με μικρά αποθέματα χρημάτων που διατίθενται στο χρέος.

Οι αργοί ρυθμοί ανάπτυξης κατέδειξαν, απλώς, πώς η στρατηγική αντιμετώπισης του χρέους που εφαρμόσαμε θεμελιώθηκε πάνω στην αρχή της υψηλής και σταθερής οικονομικής ανάπτυξης. Οταν η ανάπτυξη κλυδωνίζεται, το ίδιο θα συμβεί και στις οικονομίες μας. Η ανάπτυξη έπαψε να θεωρείται ευπρόσδεκτο, αλλά όχι σημαντικό αποτέλεσμα της «δημοκρατίας» των αγορών. Μετατράπηκε σε εκ των ων ουκ άνευ στοιχείο της «δημοκρατίας» των αγορών. 

Χωρίς ανάπτυξη, θα καταρρεύσουν οι αγορές; Χωρίς ανάπτυξη, οι δημοκρατίες θα γίνουν εθνικιστικές; Χωρίς ανάπτυξη, θα μετατραπούμε σε βαρβάρους; Τι είδους σύστημα δημιουργήσαμε τελικά που εξαρτάται τόσο πολύ από την ανάπτυξη;

Η δημοσιονομική πολιτική διακριτικής ευχέρειας μας δημιούργησε, στο παρελθόν, την ψευδαίσθηση ελευθερίας: Η κυβέρνηση μπορούσε να κάνει πολύ περισσότερα από όσα μπορούσε να αντέξει… καταλήγοντας στην ογκώδη συσσώρευση του χρέους. Το χρέος αυτό, σκλάβοι του οποίου είμαστε σήμερα, είναι το ίδιο χρέος που μας υπαγόρευε τι να πράξουμε. Υπηρετούμε πλέον το χρέος, είμαστε υπηρέτες του, έχουμε γίνει σκλάβοι της παρελθούσης ελευθερίας μας - του ίδιου μας του χρέους. Κάτι που έμοιαζε ιδιαιτέρως καλό και που ήταν στη διάθεσή μας, έχει μεταλλαχθεί, λόγω της κακής χρήσης εκ μέρους μας, σε κάτι κακό που, εν τέλει, μας έχει σκλαβώσει.

Η Ευρώπη στο σύνολό της (!) είναι πιο σταθερή από τις ΗΠΑ και σαφώς περισσότερο από την Ιαπωνία. Το ύψος του χρέους μας είναι χαμηλό. Το πρόβλημά μας έγκειται στο γεγονός ότι η Ευρώπη είναι διαιρεμένη σε 27 ανεξάρτητες δημοσιονομικές οντότητες. Στην περίπτωση που η Ιαπωνία ή οι ΗΠΑ διαιρούνταν κατά τον ίδιο τρόπο, αρκετά από τα κράτη τους θα είχαν οδηγηθεί σε χρεοκοπία αρκετό καιρό πριν.

Πρέπει, λοιπόν, να ενωθούμε. Για να κάνουμε βήματα προόδου, πρέπει να αποκτήσουμε κοινούς δημοσιονομικούς κανόνες και να διαχειριστούμε τη δημοσιονομική πολιτική παραμερίζοντας τα καπρίτσια των πολιτικών, οι οποίοι «τυπώνουν» τόσο χρέος, όσο τους βολεύει, από τη στιγμή που δεν έχουν πλέον τη δυνατότητα να τυπώσουν χρήμα. Η εν λόγω νέα δημοσιονομική πολιτική δεν πρέπει να εφαρμοστεί σε επίπεδο κρατών, αλλά σε περιφερειακό επίπεδο, ώστε τα κράτη που παρουσιάζουν πρόοδο να στηρίζουν εκείνα που δεν τα καταφέρνουν, επί του παρόντος, εξίσου καλά.

Και ποιος δεν πέρασε παρόμοιες στιγμές ή καταστάσεις! Δύο γενιές πριν, η Ιρλανδία ήταν μία πάρα πολύ φτωχή χώρα, όπως, άλλωστε, και η Φινλανδία. Μόλις μερικά χρόνια πριν το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν ο μεγάλος ασθενής της Ευρώπης. Το ίδιο και η Γερμανία παλαιότερα. Στην ίδια θέση είχε βρεθεί και η χώρα μου πριν από 20 χρόνια.  

Εάν εγκαταλείψουμε ο ένας τον άλλο τη στιγμή της μεγάλης αδυναμίας μας, δεν θα καταφέρουμε ποτέ να ορθοποδήσουμε. Εάν δεν αντλήσουμε θάρρος για να δημιουργήσουμε κάτι νέο καταστρέφοντας το παλιό και το σάπιο, τότε η μοίρα της Ελλάδας θα μας συναντήσει όλους. Εάν δεν δημιουργήσουμε ένα νέο σύστημα, σε βάθος χρόνου θα οδηγηθούμε όλοι μοιραία στη χρεοκοπία.