Μια δημόσια συγγνώμη

Άρθρο ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Tης Mαριας Kατσουνακη

Στην περίοδο των εξετάσεων ξεσπάει η σφοδρότερη ενδοοικογενειακή κρίση. «Δεν διαβάζεις... χαζεύεις... πάλι έξω θα βγεις... λίγες ώρες δεν μπορείς να συγκεντρωθείς... ξέρεις τι σε περιμένει, ανεργία και ανασφάλιστη εργασία... μέλλον ζοφερό, σκληρό και ανταγωνιστικό». Σκόρπιες φράσεις, σε παραλλαγές, που διοχετεύονται σε μια ηλικιακή γκάμα η οποία ξεκινά (στην πιο σοβαρή εκδοχή της) από τα 13 και φτάνει ώς το... πτυχίο. Είκοσι πέντε και βάλε. Κάθιδροι και αγχωμένοι γονείς μετακυλίουν φοβίες και πίεση στα παιδιά - μαθητές, στα (αιωνίως) παιδιά - φοιτητές.

Μια γενιά που ζει σε σχήμα πρωθύστερο. Από την εφηβεία ετοιμάζεται για το μεταπτυχιακό, αν δεν πιέζεται από το δημοτικό ήδη για να κατακτήσει μια διακριτή και υψηλή κοινωνική θέση. Οι γονείς, συχνά με το υστέρημά τους (μας), φροντίζουν για το καλύτερο, όπως τουλάχιστον το αντιλαμβάνονται: ιδιωτικά σχολεία, μισθοί ολόκληροι στην παραπαιδεία, κεφάλαια που επενδύονται σε ένα μέλλον όλο και πιο σκοτεινό, όλο και πιο άδηλο.

Κάποτε μας ρωτούσαν «τι θα γίνουμε όταν μεγαλώσουμε» και κανείς δεν περίμενε μια σοβαρή απάντηση. Ρωτούσαν, στα αμήχανα κενά μιας επίσκεψης (θείοι, φίλοι, συγγενείς), και εμείς ψελλίζαμε ή ανακοινώναμε μεγαλοφώνως διάφορα θαυμαστά και, ενίοτε, ασυνάρτητα: από αστροναύτης έως ελέφαντας!

Η πόρτα όμως που επικοινωνούσε με την αμεριμνησία της παιδικής ηλικίας έκλεισε απότομα. Τώρα, ως κηδεμόνες, απαιτούμε μια σαφή απάντηση. Και εάν δεν την εισπράττουμε, την υπαγορεύουμε.

Η αγωνία για την κατεύθυνση (που επιλέγουν στη Β΄ Λυκείου) αρχίζει, περίπου, μια πενταετία νωρίτερα. Οι προοδευτικοί γονείς εμφανίζονται πιο επεξεργασμένοι και πρόθυμοι να ελέγξουν το «σύνδρομο του μέλλοντος» ή «της επιτυχίας». Αλλά η μετάθεση καραδοκεί. Τα παιδιά κουβαλούν και τις δικές μας ζωές, επιτυχίες ή αποτυχίες, επιθυμίες ή απωθημένα. Η εποχή προσφέρεται για πρώτης τάξεως μεταμφιέσεις: δύσκολοι καιροί, απρόβλεπτοι, δυσοίωνοι. Θωρακίζουμε λοιπόν τους απογόνους με master, doctora και post doc, με όλο και πιο εξειδικευμένα πτυχία, (πολλές) ξένες γλώσσες, σαρώνουμε κάθε αντίσταση στα «θέλω» τους, γιατί «εμείς ξέρουμε». Καμαρώνουμε για τις διαπρεπείς σπουδές και το αριστείο απονέμεται πάντα στον σύμφωνα και με τις πιο πρόσφατες απαιτήσεις επιτυχημένο. Η λίστα με τις προϋποθέσεις ανανεώνεται πλέον με ταχύτητες που είναι δύσκολο να παρακολουθήσει κάποιος.

Είναι τα παιδιά μας ευτυχισμένα; Δεν προλαβαίνουμε να αναρωτηθούμε. Ετσι δημιουργείται ένα νέο είδος παιδιού - υβριδίου, που στα 14 σκέφτεται το ασφαλιστικό και στα 23 παθαίνει υδρόλυση στην ιδέα της μειωμένης σύνταξης. Στα 25 έχει ήδη «ζήσει», πολλαπλασιαστικά, πολλές ζωές.

Τι κι αν οι εμπειρίες –ευτυχώς– δεν μεταγγίζονται. Εμείς (οι γονείς) οφείλουμε να κάνουμε την προσπάθεια. «Υποθηκεύετε το παρόν και το μέλλον των παιδιών», προειδοποιούν οι ειδικοί ψυχίατροι και ψυχοθεραπευτές, αλλά ο δραστικός αντίλογος είναι έτοιμος: «Και τι ξέρετε εσείς;». Η φιλοδοξία, ως κίνητρο για το επόμενο βήμα, λειτουργεί μόνο προς μια κατεύθυνση: της κοινωνικής αναγνώρισης και της επαγγελματικής αποκατάστασης. Τίποτα δεν βιώνεται σε ενεστώτα χρόνο. Μόνο με άλματα. Τα μαθητικά χρόνια είναι η προετοιμασία για τα φοιτητικά, τα φοιτητικά για τα μεταπτυχιακά, τα μεταπτυχιακά για την οικογένεια κ.ο.κ. Ζωή με διαρκή λόξυγγα. Με κανονικότητες διαταραγμένες, αν όχι διά παντός εξορισμένες.

Κι ύστερα έρχονται οι στατιστικές. Η Ευρωπαϊκή Κοινωνική Ερευνα («Κ», 16/6) εμφανίζει τον Ελληνα «με επιδιώξεις κυρίως ατομικές και όχι συλλογικές/θεσμικές», την πεποίθηση ότι «οι περισσότεροι άνθρωποι θα προσπαθούσαν να τον εκμεταλλευτούν εάν είχαν την ευκαιρία» και έντονη συντηρητική στροφή. Πίσω από την καχυποψία και τον ατομικισμό, «ακούγεται» η γονική παραίνεση: «Αν δεν διαβάσεις, θα σε φάνε λάχανο οι “άλλοι”... θα σου πάρουν τη δουλειά... θα είσαι πάντα τελευταίος». Οπου, το «διαβάσεις» μεταφράζεται σε βαθμοθηρία. «Πήρα εννιά», ανακοινώνει ο επί πτυχίω γόνος. «Καλά, κάτσε να δούμε τι θα πάρεις και στα υπόλοιπα», έρχεται η απάντηση-καταλύτης, εμποδίζοντας τη χαρά μιας, αδιαμφισβήτητης, επιτυχίας.

Πώς, άραγε, μετατρέψαμε το χάδι σε απειλή και φόβο της απώλειας;