Επιστολή προς μουσουλμάνες

The Economist

Μακριά ή κοντή, στερεωμένη καλά ή χαλαρά τυλιγμένη, η ισλαμική μαντίλα είναι το πιο επίμαχο θρησκευτικό σύμβολο σήμερα, στη Δύση όσο και στον μουσουλμανικό κόσμο. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα υποστήριξε ότι οι δυτικές χώρες δεν πρέπει να υπαγορεύουν στις μουσουλμάνες γυναίκες τι να φορούν.

Ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, αντίθετα, δήλωσε πρόσφατα ότι η μπούργκα, το ισλαμικό ένδυμα που καλύπτει ολόκληρο το κεφάλι και το σώμα της γυναίκας, «δεν είναι καλοδεχούμενη στο γαλλικό έδαφος». Η γαλλική Βουλή συζητάει τώρα ένα νομοσχέδιο που θα απαγορεύει την μπούργκα σε δημόσιους χώρους.

Η Μάρνια Λάζρεγκ, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, γεννημένη στην Αλγερία, υποστηρίζει με πάθος ότι οι μουσουλμάνες δεν πρέπει να φορούν τη μαντίλα όπως τη φορούσαν υπάκουα οι μητέρες και οι γιαγιάδες τους. Την ανησυχεί ιδιαίτερα η τάση «επαναφοράς» της μαντίλας στη Δύση και στις ισλαμικές χώρες, όπου οι κόρες γυναικών που κυκλοφορούσαν ακάλυπτες αποφασίζουν τώρα να καλυφθούν.

Πιστεύει όμως επίσης ότι οι δημοκρατικές κυβερνήσεις δεν θα έπρεπε να επιβάλλουν κώδικες ένδυσης με νόμο. Ετσι, έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Questioning the Veil: Open Letters to Muslim Women» (εκδ. Princeton University Press), μια συλλογή επιστολών στις μουσουλμάνες, προσπαθώντας να τις πείσει να απαλλαγούν από τη μαντίλα.

Παρ’ ότι είναι κάπως άνισο και δεν λαμβάνει υπόψη τη σπουδαιότητα του κοσμικού κράτους στη Γαλλία, το βιβλίο αυτό έχει μια μεγάλη αρετή. Παίρνει στα σοβαρά τα επιχειρήματα που προβάλλουν οι υπερασπιστές της μαντίλας, οι άνδρες όσο και οι γυναίκες.

Τα επιχειρήματα αυτά ποικίλλουν: ότι είναι μια εκδήλωση σεμνότητας και ευσέβειας που επιβάλλεται από το Κοράνι· ότι προσφέρει προστασία από τη σεξουαλική αντικειμενοποίηση της γυναίκας και την παρενόχληση μέσα σε μια έκλυτη, καταναλωτική κοινωνία· ότι αποτελεί μια πολιτική δήλωση και επιβεβαίωση του Ισλάμ· ότι είναι ένα σύμβολο υπερηφάνειας των μουσουλμάνων μέσα σ’ ένα ισλαμοφοβικό κόσμο.

Ενα ένα, η συγγραφέας ξεχωρίζει και καταρρίπτει τα επιχειρήματα αυτά, εκθέτοντας την υποκρισία και την αντιφατικότητά τους και αντλώντας υλικό από μελέτες και συνεντεύξεις με μουσουλμάνες γυναίκες που φορούν τη μαντίλα.

Πάνω στο θέμα της σεμνότητας, για παράδειγμα, η κ. Λάζρεγκ υπογραμμίζει ότι το Κοράνι μπορεί να διαβαστεί με διαφορετικούς τρόπους. Το ιερό κείμενο συνιστά χαλαρά στις γυναίκες «να τραβούν το πέπλο τους πάνω στον κόρφο τους και να μην αποκαλύπτουν τα στολίδια τους παρά μόνον στους συζύγους τους» ή «να καλύπτουν τον κόρφο τους με το πέπλο τους και να μην επιδεικνύουν τα κοσμήματά τους» ή «να τραβούν το σάλι τους πάνω από τα ανοίγματα των ενδυμάτων τους». Με αυτές τις εκφράσεις εννοείται μήπως το πρόσωπο και τα μαλλιά; Γιατί ένα κάλυμμα της κεφαλής, ιδιαίτερα όταν φοριέται από μια γυναίκα έντονα μακιγιαρισμένη, είναι πιο «σεμνό» από ένα ευπρεπές μοντέρνο φόρεμα;

Η συγγραφέας δεν είναι καθόλου υπομονετική με εκείνες τις φεμινίστριες σε δυτικά πανεπιστήμια οι οποίες υποστηρίζουν πως η μαντίλα είναι μια μορφή ενδυνάμωσης για τις μουσουλμάνες, οι οποίες απορρίπτουν τις κατηγορίες περί σεξουαλικής καταπίεσης ως ελιτίστικες δυτικές αντιλήψεις.

Μια τέτοια επιχειρηματολογία, λέει η κ. Λάζρεγκ, δίνει καλή αφορμή για ακαδημαϊκές συζητήσεις, αλλά είναι απλουστευτική και επικίνδυνη.

Ορισμένοι μουσουλμάνοι διανοούμενοι, άνδρες κυρίως, εκμεταλλεύονται τέτοιου είδους επιχειρήματα για να δικαιολογήσουν την επαναφορά της μαντίλας από μορφωμένες νεαρές κοπέλες που αναζητούν την ταυτότητά τους.

Οι απόπειρες να παρουσιαστεί η μαντίλα σαν όργανο ενδυνάμωσης των γυναικών, γράφει, «βασίζονται σε μια αμφίβολη μεταμοντέρνα αντίληψη περί δύναμης, σύμφωνα με την οποία οτιδήποτε αναλαμβάνει να κάνει μια γυναίκα είναι απελευθερωτικό εφ’ όσον η ίδια πιστεύει ότι ασκεί κάποιο είδος “αντίστασης” ή αυτοεπιβεβαίωσης, όσο σφαλερό κι αν είναι αυτό».

Με τις επιστολές της, η κ. Λάζρεγκ προσφέρει ένα πολύ χρήσιμο και επίκαιρο αντίλογο.