ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ: Η «σιωπηλή διαμαρτυρία» που συγκλόνισε τον κόσμο

Toυ Αποστολου Μαγγηριαδη

Ο Τζον Κάρλος είναι ο αθλητής που μαζί με τον Τόμι Σμιθ συγκλόνισε συθέμελα το ολυμπιακό κίνημα και τον κόσμο ολόκληρο με την περιβόητη «σιωπηλή διαμαρτυρία» στους αγώνες του Μεξικού πριν 44 χρόνια, ίσως την πιο συμβολική στιγμή της ιστορίας των Ολυμπιακών αγώνων στον 20^ο αιώνα: Ο Σμιθ, χρυσός Ολυμπιονίκης στα 200μ,. και ο Κάρλος που κατέλαβε την τρίτη θέση στο ίδιο αγώνισμα, παραλαμβάνουν τα μετάλλιά τους φορώντας μαύρες κάλτσες. Θα παραμείνουν σκυφτοί και σιωπηλοί σε όλη τη διάρκεια ανάκρουσης του αμερικανικού εθνικού ύμνου με τις γροθιές υψωμένες, φορώντας μαύρα γάντια. 

Η εικόνα αυτή θα εμπνεύσει εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρη τη γη και θα προκαλέσει θαυμασμό για την τόλμη και την αποφασιστικότητα που επιδεικνύουν οι δυο αθλητές. Θα αποτελέσει ταυτόχρονα και την ταφόπλακα της αθλητικής τους καριέρας.

Κι έπειτα, θα αντιμετωπίσουν την κόλαση πάνω στη γη. Η Ολυμπιακή επιτροπή των ΗΠΑ τους ανακαλεί πίσω στην πατρίδα και τους απαγορεύει την περαιτέρω συμμετοχή στους αγώνες – δεν τους αφαιρεί όμως τα μετάλλια διότι η πράξη αυτή θα μείωνε τη συνολική συγκομιδή μεταλλίων των αμερικανών σε σχέση με τους Σοβιετικούς. Αν και παγκόσμιοι ρέκορντμεν οι καριέρες τους θα βυθιστούν. Θα δεχθούν απειλές κατά της ζωής τους και χιλιάδες γράμματα μίσους με κατηγορίες για συμμετοχή στις οργανώσεις των Μαύρων Πανθήρων. 

Ακολουθούν φτώχεια, αποκλεισμός κι εγκατάλειψη. Η γυναίκα του Κάρλος δεν αντέχει την περιθωριοποίηση, κι αυτοκτονεί λίγα χρόνια μετά.

Όλα αυτά συμβαίνουν το ταραγμένο 1968. Τη χρονιά που δολοφονήθηκαν ο Μπόμπ Κένεντι και ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, τη χρονιά που η νεολαία της Ευρώπης επαναστατούσε, τη χρονιά που ο πόλεμος στο Βιετνάμ κλιμακώνονταν, τη χρονιά που η μάχη για τα πολιτικά δικαιώματα και την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων απλωνόταν σε όλες τις αμερικανικές πόλεις. Ο ρατσισμός, ήταν την εποχή εκείνη η κυρίαρχη πολιτική ιδεολογία για πολλές νότιες πολιτείες των ΗΠΑ.

Ήταν ένα μήνυμα με πολλούς αποδέκτες: Στο εσωτερικό των ΗΠΑ, όπου ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων – ελήφθη ως μια ισχυρή προσβολή στα σύμβολα της χώρας. Και στο εξωτερικό που αντιμετωπίστηκε ως μια πράξη αλληλεγγύης με όλους όσους πολεμούσαν για μεγαλύτερη ισότητα, δικαιοσύνη και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μια πράξη θάρρους που οι πρωταγωνιστές της πλήρωσαν με την αθλητική, κοινωνική και προσωπική τους περιθωριοποίηση, μέχρι την σχετικά πρόσφατη αναγνώριση ότι οι δυο αθλητές άλλαξαν για πάντα την ιστορία των Ολυμπιακών αγώνων γράφοντας την πιο συμβολική τους στιγμή στον 20^ο αιώνα.

Μιλήσαμε τηλεφωνικά με το Τζον Κάρλος στην άλλη άκρη του Ατλαντικού και συζητήσαμε για την ιστορική παρακαταθήκη της «σιωπηρής διαμαρτυρίας», την ανάμειξη του αθλητισμού με την πολιτική και τους ισχυρούς συνειρμούς που προκαλεί η πράξη τους, 44 χρόνια μετά του αγώνες του Μεξικού:

- Ποια πιστεύετε ότι είναι η ιστορική παρακαταθήκη της «σιωπηρής διαμαρτυρίας», σαράντα τέσσερα χρόνια μετά τους αγώνες του Μεξικού;

Νομίζω ότι απαντάτε την ερώτηση μόνος σας. Είμαστε σήμερα εδώ, 44 χρόνια μετά τους αγώνες και ακόμη συζητάμε για την πράξη αυτή. Για τους ισχυρούς συμβολισμούς της, την επιρροή της στις επόμενες γενιές και την ιστορική της διάσταση. Πάνω από όλα νομίζω ότι με την πράξη μας αυτή καταρρίψαμε ένα ταμπού: Την ανάμειξη της πολιτικής στον αθλητισμό. Με την πράξη μας αυτή μεταφέραμε το πνεύμα της κοινωνικής αντιπαράθεσης του 1968 στο επίκεντρο των Ολυμπιακών αγώνων. Ξέραμε για τι ακριβώς αγωνιζόμασταν, και γνωρίζαμε ότι δεν ήμασταν μόνοι σε αυτό τον αγώνα.

- Πιστεύετε δηλαδή ότι η πολιτική πρέπει να αναμειγνύεται με τον αθλητισμό;

Η πολιτική και ο αθλητισμός διαπλέκονται διαχρονικά. Ο ορισμός του Βερολίνου ως διοργανώτρια πόλη των αγώνων του 1936 ήταν μια βαθύτατα πολιτική πράξη. Ο αποκλεισμός των Εβραίων αθλητών από την ολυμπιακή ομάδα της Γερμανίας ήταν επίσης πολιτική πράξη. Σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, ο κόσμος ολόκληρος με παρακολουθούσε να αγωνίζομαι με το όνομα ΗΠΑ γραμμένο στην μπλούζα μου. Η εντύπωση που αποκόμιζαν ήταν πως η ζωή ήταν φυσιολογική για τους έγχρωμους πολίτες της χώρας. Έπρεπε λοιπόν να μιλήσω δημοσίως για τα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζαμε στη χώρα μας. Κι αυτό, ναι, ήταν μια πολιτική πράξη.

- Τον περασμένο Οκτώβριο εκφραστήκατε δημοσίως υπέρ του κινήματος «Occupy Wall Street» και μάλιστα υψώσατε τη γροθιά σας για να συμβολίσετε την υποστήριξή σας. Βρίσκετε κοινά σημεία στο τότε και στο σήμερα;

Βρέθηκα εκεί γιατί ήθελα να στείλω ένα μήνυμα στη νέα γενιά: ότι στέκομαι δίπλα τους, για τους ίδιους λόγους που διαμαρτυρήθηκα στους αγώνες του Μεξικού. Συνεχίζω να αγωνίζομαι για ένα καλύτερο αύριο και μια περισσότερο δίκαιη κοινωνία για τα παιδιά μας και τις επόμενες γενιές. Ανεργία, ασφάλιση και περίθαλψη, το κόστος των επιτοκίων και της αγοράς σπιτιών εξακολουθούν να επηρεάζουν την κοινωνική συνοχή. Στέκομαι δίπλα τους γιατί η μάχη δεν έχει ακόμη κερδηθεί και γιατί είμαι ακόμη ενεργός στη μάχη για δικαιοσύνη και ισότητα για τους ανθρώπους του κόσμου. Και για ένα ακόμη λόγο: Για να τους θυμίσω ότι δεν πρέπει να φοβούνται. Πρέπει να έχουν πίστη στα ιδανικά για τα οποία αγωνίζονται και να συνειδητοποιούν πως ό,τι κάνουν γίνεται για τις επόμενες γενιές.

- Πώς νομίζετε ότι μπορεί ο άνθρωπος να καταπολεμήσει το φόβο;

Θα σας πω μια ιστορία: Συνάντησα το Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ 10 μέρες πριν πεθάνει. Μου εκμυστηρεύτηκε ότι πριν λίγες μέρες είχε λάβει ένα γράμμα που περιείχε μια σφαίρα με το όνομά του χαραγμένο επάνω της. Θυμάμαι καλά να κοιτάζω έντονα μέσα στα μάτια του για να διακρίνω το φόβο, αλλά δεν υπήρχε τίποτα. Δεν φοβότανε. Είχε απόλυτη αγάπη και πίστη σε αυτό που έκανε. Όλο αυτό με γέμισε δύναμη και ενέργεια για τη μάχη που είχα να δώσω. Δεν αισθανόμουν φόβο απέναντι στον αντίπαλο, αλλά αγάπη για τους ανθρώπους υπέρ των οποίων αγωνιζόμουν. Αν προσέξετε τη διάσημη φωτογραφία της διαμαρτυρίας, ο Τόμι [Σμιθ] και ο Πίτερ [Νόρμαν] έχουν τα φερμουάρ του τζάκετ τους ανεβασμένα, ενώ εγώ το έχω ανοικτό. Ένιωθα ότι εκπροσωπώ την εργατική τάξη, τους αποκλεισμένους και τα αουτσάιντερ αυτής της κοινωνίας. Για όλους αυτούς που η συνεισφορά τους είναι σημαντική αλλά δεν αναγνωρίζεται ποτέ.

- Νιώθετε ότι η εκλογή Ομπάμα, του πρώτου αφροαμερικανού προέδρου, ήταν αποτέλεσμα και των δικών σας αγώνων στη μάχη των πολιτικών δικαιωμάτων; Είστε ευχαριστημένοι από την προεδρία του;

Νομίζω ότι έχει κάνει εκπληκτική δουλειά, κάτω από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες. Αυτό που συμβαίνει στο Μπαράκ Ομπάμα στη διάρκεια της προεδρίας του έχει αναλογίες με όλα αυτά που συνέβησαν στους έγχρωμους πολίτες αυτής της χώρας. Ο πρόεδρος Ομπάμα θέλει να επαναφέρει τη χώρα σε θετική τροχιά, αλλά σε όποια μεταρρύθμιση κι αν έχει τολμήσει έχει βρει μπροστά του την ισχυρή αντίδραση των σκληρών συντηρητικών και ρεπουμπλικάνων, που θέλουν να διατηρήσουν τις κοινωνικές αντιθέσεις και να κάνουν τους πλούσιους πλουσιότερους. Όλες του οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες στην εκπαίδευση, την υγεία και την ασφάλιση έχουν συναντήσει άρνηση και προσπάθεια ανατροπής. Τον θαυμάζω όμως για τη δύναμη με την οποία υπηρετεί τις αρχές και τις αξίες που πρεσβεύει.-

Ακολουθεί Οπτικό υλικό από την ιστορική κούρσα των 200 μέτρων και την «σιωπηρή διαμαρτυρία» στο μίνι αφιέρωμα του αμερικανικού δικτύου ESPN :