ΤΟΥΡΚΙΑ: Oι Κουρδοι είναι οι ξεχασμένοι της Αραβικής Άνοιξης

Του Guillaume Perrier LE MONDE

Στην Τουρκία δεν παίζουν με τα σύμβολα. Το κοινωνικό δίκτυο facebook υιοθέτησε πρόσφατα κανονισμούς λογοκρισίας στα μέτρα της χώρας του Ατατούρκ. Η δημοσίευση ενός χάρτη του Κουρδιστάν ή η έκφραση υποστήριξης προς τον Αμπντουλάχ Οτζαλάν, τον φυλακισμένο από το 1999 ηγέτη του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), μπορούν για παράδειγμα να επιφέρουν την άμεση κατάργηση του λογαριασμού ενός χρήστη. 

Η στάση αυτή αντανακλά μια μακρά συγκρουσιακή σχέση ανάμεσα στο τουρκικό κράτος και την κουρδική μειονότητά του. Το μαρξιστικού-λενινιστικού προσανατολισμού PKK διεξάγει από το 1984 ένοπλο αγώνα κατά του τουρκικού κράτους για να κερδίσει πολιτική αυτονομία καθώς και πολιτιστικά και γλωσσικά δικαιώματα για τους Κούρδους της Τουρκίας. Μέσα σε σχεδόν 30 χρόνια η σύγκρουση έχει προκαλέσει περισσότερους από 45.000 νεκρούς και έχει δημιουργήσει ένα εκατομμύριο εκτοπισμένους.

Το αδιέξοδο έγινε κραυγαλέο υπό το φως των «αραβικών επαναστάσεων». Οι Κούρδοι ήρθαν να υπενθυμίσουν στην Τουρκία πως, για να διεκδικήσει έναν ρόλο δημοκρατικού προτύπου στην περιοχή, της χρειάζεται πρώτα να διευθετήσει αυτό το εσωτερικό ζήτημα.

Τα όπλα είναι ως τώρα η μόνη απάντηση. Οι πρόσφατες μάχες που στοίχισαν τη ζωή σε τουλάχιστον 26 ανθρώπους στις 20 Ιουνίου κοντά στην Νταγκλιτσά, στα σύνορα ανάμεσα στην Τουρκία και το Ιράκ, εκ των οποίων 8 τούρκοι στρατιώτες και 18 αντάρτες του PKK, σύμφωνα με τον επίσημο απολογισμό, βύθισαν και πάλι την Τουρκία σε έναν κύκλο βίας που μένει απαράλλακτος εδώ και 30 χρόνια: επιθέσεις και ενέδρες του PKK, επιδρομές αντιποίνων του στρατού, κηδείες μαρτύρων, εξεγέρσεις, άνοδος του εθνικισμού, συλλήψεις...

Η προοπτική μιας μόνιμης λύσης στη σύγκρουση αυτή έμοιαζε ωστόσο να αχνοφέγγει μετά την άνοδο στην εξουσία, το 2005, του ισλαμοσυντηρητικού AKP και την υιοθέτηση από τον Ερντογάν μιας πολιτικής «δημοκρατικού ανοίγματος» προς τους Κούρδους. Ακολούθησαν μερικές συμβολικές χειρονομίες: η δημιουργία ενός κρατικού τηλεοπτικού καναλιού στην κουρδική γλώσσα (TRT6), το άνοιγμα τμημάτων κουρδολογίας στα πανεπιστήμια...

Στα μέσα Ιουνίου του 2012 η κυβέρνηση ανακοίνωσε επίσης πως η κουρδική γλώσσα θα προταθεί ως μάθημα επιλογής στα δημόσια σχολεία. Η ύφεση αυτή επέτρεψε να επιστρέψουν πολιτικοί πρόσφυγες όπως ο ποιητής Κεμάλ Μπουρκάι, που ήταν εξόριστος εδώ και 31 χρόνια.

Σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο οι πρόοδοι ήταν πολύ πιο άτολμες. Εκπρόσωποι των μυστικών υπηρεσιών (MIT), ανάμεσα στους οποίους και ο αρχηγός τους, ο Χακάν Φιντάν, πολύ στενός συνεργάτης του Πρωθυπουργού, είχαν ωστόσο αρχίσει διαπραγματεύσεις, το 2010 στο Οσλο, με τους στρατιωτικούς αρχηγούς του PKK. Ωστόσο ο κύκλος της βίας ξαναπήρε γρήγορα το πάνω χέρι.

Πολλές χιλιάδες άνθρωποι συνελήφθησαν: έξι βουλευτές εκλεγμένοι το 2011, μια τριανταριά δήμαρχοι, μεταξύ των οποίων αυτός της μεγάλης πόλης Βαν, δημοτικοί αξιωματούχοι, συνδικαλιστές, εκατοντάδες φοιτητές, δεκάδες δημοσιογράφοι, οι δικηγόροι του Αμπντουλάχ Οτζαλάν... Αλλά επίσης διανοούμενοι και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που θεωρήθηκαν φιλοκούρδοι, όπως ο εκδότης Ραγκίπ Ζαράκογλου και η πανεπιστημιακός Μπουσρά Ερσανλί, δύο φυσιογνωμίες του κόσμου της διανόησης. Ο πρώτος απελευθερώθηκε έπειτα από μήνες κράτησης, η δεύτερη, καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών, παραμένει στα σίδερα. Οι φυλακές ξεχειλίζουν, εξεγέρσεις και πολιτικές απεργίες πείνας ξεσπούν. Μια γιγάντια φυλακή κατασκευάζεται στο Ντιγιάρμπακιρ, την «πρωτεύουσα» των Κούρδων της Τουρκίας.

Η κυβέρνηση του Ερντογάν δεν προχώρησε στην αναγνώριση μιας πολιτικής αυτονομίας για τους Κούρδους ώστε να επιτευχθεί εκεχειρία. Οι Κούρδοι εξακολουθούν να περιμένουν την άνοιξη.

Στο Ιράκ, νοτιότερα, το σοκ της Αραβικής Ανοιξης γίνεται περισσότερο αισθητό. Το κίνημα πήρε μεγαλύτερη έκταση στην κουρδική περιοχή, στο Βόρειο Ιράκ. Στη Σουλεϊμανίγια, φέουδο της Πατριωτικής Ενωσης του Κουρδιστάν του Τζαλάλ Ταλαμπανί, δεκάδες διαδηλωτές έστησαν τις σκηνές τους σε μια πλατεία που μετονόμασαν «Ταχρίρ» και την οποία είχαν καταλάβει για πολλές εβδομάδες το 2011. Οι συγκρούσεις με τις δυνάμεις ασφαλείας στοίχισαν εκεί τη ζωή τεσσάρων ανθρώπων. Αυτό το «κίνημα της 17ης Φεβρουαρίου 2011» ήθελε να καταγγείλει την αυταρχική διακυβέρνηση των γηραιών κούρδων ηγετών, την ενδημική διαφθορά και την απουσία δημόσιων υπηρεσιών. Εναν χρόνο αργότερα, μια νέα διαδήλωση απαγορεύθηκε. Το πρόβλημα παραμένει.

Στο Ιράν, οι Κούρδοι κρατήθηκαν σε απόσταση από το μεγάλο κύμα των διαδηλώσεων του «πράσινου κινήματος» που προηγήθηκε της προεδρικής εκλογής του Ιουνίου 2009. Μετά την επανάσταση του 1979, την οποία υποστήριξαν για να μπει τέλος στο καθεστώς του σάχη, γρήγορα απογοητεύθηκαν και αποκλείστηκαν από τις συζητήσεις για το νέο Σύνταγμα. Στο τέλος της δεκαετίας του 1980 ο δρ Αμπντούλ Ραχμάν Γασεμλού, διανοούμενος και ηγέτης του Ιρανικού Κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος, δολοφονήθηκε στη Βιέννη. Μετά την άνοδο στην εξουσία του προέδρου Μαχμούντ Αχμαντινεζάντ, το 2005, τα κουρδικά κόμματα παραμένουν περιθωριοποιημένα. Επιπλέον, οι καταδίκες σε θάνατο κούρδων πολιτικών κρατουμένων πολλαπλασιάστηκαν τα τελευταία χρόνια. Τον Μάιο του 2010 16 εξ αυτών απαγχονίστηκαν, γεγονός που προκάλεσε ταραχές στις κουρδικές περιφέρειες.