Το μετέωρο βήμα της Ευρώπης

Της LΙΖ ΑLDΕRΜΑΝ / THE NEW YORK TIMES

Το 1870 ο Γάλλος συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ είχε ένα όραμα. Φύτεψε μια βελανιδιά στον κήπο του και προέβλεψε ότι όταν θα μεγαλώσει, θα έχουν ανθήσει οι «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης», που θα έχουν ένα ισχυρό ενιαίο νόμισμα και θα αποτελούν υπολογίσιμη δύναμη σε όλο τον κόσμο. Εκατόν σαράντα χρόνια μετά, το όνειρο- σαν το δέντρο που φύτεψε ο Ουγκώ- είναι ζωντανό, αν και λίγο παραμορφωμένο.

Σε όλη την Ευρώπη, 27 χώρες έχουν βάλει τη σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να κυματίζει δίπλα στη δική τους. Δεκαέξι έχουν εγκαταλείψει τις δραχμές, τα μάρκα και άλλα εθνικά νομίσματα που συμβόλιζαν την κυριαρχία τους, για να αγκαλιάσουν ένα ενιαίο νόμισμα, το ευρώ, το οποίο αύξησε την οικονομική και εμπορική τους δύναμη. Όλη αυτή η προσπάθεια, όμως, τώρα αμφισβητείται, καθώς οι Ευρωπαίοι ηγέτες προσπαθούν να αποτρέψουν τον κίνδυνο να βυθιστεί η Ευρώπη σε κρίση ή ακόμη και να διασπαστεί λόγω των καταστροφικών δαπανών της Ελλάδας. Το πώς θα χειριστούν το πρόβλημα, θα κρίνει αν η Ευρώπη θα αποκτήσει μεγαλύτερη οικονομική και πολιτική επιρροή τις επόμενες δεκαετίες ή αν θα υποβαθμιστεί στην παγκόσμια οικονομική σκηνή, στην οποία θα κάνουν κουμάντο η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Απάντησαν με σιωπή

Προς το παρόν, τα πράγματα δεν δείχνουν και πολύ αισιόδοξα για το ευρώ. Ενώ το ενιαίο νόμισμα υποχωρούσε έναντι του δολαρίου, οι Ευρωπαίοι πολιτικοί έκαναν αυτό που περίμεναν όλοι: μίλησαν για σωτηρία της Ελλάδας και ανέφεραν την ανάγκη να υπάρξει «συντονισμένη δράση». Η ανακοίνωση για τις λεπτομέρειες του σχεδίου, όμως, αναβλήθηκε για το μέλλον. Δεν έγινε καμιά αναφορά για το πώς η Ε.Ε. θα μπορούσε να αποτρέψει το ντόμινο οικονομιών με μεγάλα χρέη, όπως είναι η Ισπανία και η Πορτογαλία. Όλες οι ερωτήσεις για το ποιος θα πληρώσει αν υπάρξουν προβλήματα στο μέλλον, απαντήθηκαν με σιωπή.

«Τώρα είναι η στιγμή που η Ευρώπη πρέπει να μιλήσει με μια φωνή», λέει ο επικεφαλής οικονομολόγος του Κέντρου Ευρωπαϊκών Μεταρρυθμίσεων στο Λονδίνο, Σ. Τίλφορντ: «Η κρίση θα πρέπει να οδηγήσει σε πολιτική ενότητα, αλλά θα μπορούσε το ίδιο εύκολα να διαιρέσει την Ευρώπη».

Τι εξηγεί την αδράνεια

Τι εξηγεί, όμως, την αδράνεια; Όταν γεννιόταν το ευρώ, η Γερμανία- η μεγαλύτερη οικονομία στην Ευρώπη- ανησυχούσε για τα προβλήματα που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει η ήπειρος από μια κρίση. Ο τότε καγκελάριος Χέλμουτ Κολ και ο τότε επικεφαλής οικονομολόγος της ΕΚΤ, ο Ότμαρ Ίσινγκ, φοβούνταν ότι αν δεν θέσουν αυστηρούς κανόνες για το ποια χώρα θα μπορεί να μπει στη ζώνη του ευρώ, το νέο νόμισμα θα παρέπαιε.

Η Γερμανία και άλλες πλούσιες χώρες μπορεί να χρειαστεί να δώσουν χρήματα των δικών τους φορολογουμένων για να στηρίξουν κάποιο πιο αδύναμο γείτονα στα νότια- ανάμεσα σε αυτούς την Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιταλία. Η Βρετανία κατάλαβε από νωρίς τι συμβαίνει και δεν εγκατέλειψε ποτέ τη στερλίνα.

Οι σπόροι των προβλημάτων

Οι σπόροι των σημερινών προβλημάτων έπεσαν νωρίς. Από το 2003, τέσσερα χρόνια μετά τη γέννηση του ευρώ, η Γαλλία προκάλεσε θύελλα, όταν αύξησε σημαντικά τις δαπάνες για να αντιμετωπίσει μια ύφεση διακηρύσσοντας με σθένος ότι είχε συμφωνήσει μόνο σε μια «Ευρωπαϊκή Ιδέα». Χώρες όπως η Πορτογαλία, που πραγματοποίησαν επίπονες περικοπές στον προϋπολογισμό για να μπορέσουν να μπουν στην ευρωζώνη, ρώτησαν γιατί θα πρέπει να κάνουν θυσίες, όταν μια μεγάλη δύναμη όπως η Γαλλία δεν τις έκανε. Αντίστοιχες απορίες είχαν η Ελλάδα και η Ιταλία.

Καθώς όλο και περισσότερες κυβερνήσεις αποφάσισαν να χρησιμοποιούν το ευρώ σαν πιστωτική κάρτα, ήταν καθαρά θέμα χρόνου μέχρι οι επενδυτές να αρχίσουν να αμφισβητούν την ικανότητά τους να αποπληρώσουν τα χρέη τους. Τον Ιανουάριο, όταν η Ελλάδα προσπάθησε να συγκεντρώσει χρήματα για να πληρώσει μέρος από το έλλειμμα των 53 δισ. ευρώ, οι επενδυτές ανάγκασαν την κυβέρνηση να πληρώσει ετήσιο τόκο 6% για πενταετή ομόλογα.

Τώρα οι κυβερνήσεις της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας βρίσκονται κι αυτές αντιμέτωπες με υψηλότερα επιτόκια, και οι φόβοι ότι μπορεί να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν το ευρώ, μεγαλώνουν.

Θολό το όνειρο της Ενωμένης Ευρώπης

Αυτή τη στιγμή δεν είναι ξεκάθαρο τι σημαίνουν όλα αυτά για το όνειρο μιας Ενωμένης Ευρώπης. Όταν θα κατακαθίσει η σκόνη, η Ευρώπη πιθανότατα θα εξακολουθήσει να είναι μια ένωση με χωριστά εθνικά κοινοβούλια και δημοσιονομικές πολιτικές, λέει ο επικεφαλής οικονομολόγος της Ντόιτσε Μπανκ, Τόμας Μάγιερ. Όμως προβλέπει ακόμη ότι οι οικονομικές πολιτικές θα είναι πολύ πιο συντονισμένες ανάμεσα στις διάφορες χώρες και ότι θα δημιουργηθεί μηχανισμός για να επιλύονται κρίσεις σαν αυτή που έχει δημιουργηθεί σήμερα από την Ελλάδα. Αν συμβεί αυτό, ο αριθμός των χωρών με οικονομική σταθερότητα που θα υιοθετήσουν το ευρώ, πιθανότατα θα αυξηθεί εδραιώνοντας την οικονομική ισχύ της Γηραιάς Ηπείρου για τις επόμενες δεκαετίες.

Αν, όμως, οι πολιτικοί αποτύχουν, το όραμα του Ουγκώ για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης θα γίνει πιο θολό και η ευρωπαϊκή οικονομική ισχύς στον πλανήτη μπορεί να μειωθεί.

Ήδη κάποιες από τις μικρές χώρες της Βαλτικής που ήθελαν να μπουν στο ευρώ, έχουν αρχίσει να έχουν ενδοιασμούς. Και αν οι Βρετανοί ήταν διστακτικοί στο να υιοθετήσουν το ευρώ, τώρα σίγουρα θα θεωρούν ότι είχαν δίκιο βλέποντας τη Γερμανία και τη Γαλλία να βρίσκονται σε συναγερμό για να ξεκαθαρίσουν την κατάσταση με τα προβλήματα της Ελλάδας. Και μάλλον δεν θα αλλάξουν σύντομα άποψη.