Περί ομοιογένειας

Του John Hutchinson

(Καθηγητή Πολιτικών Επιστημών στο LSE.)

Τι εννοούμε με τον όρο εθνική ταυτότητα; Υποδηλώνει άραγε την πίστη και την υπακοή στο σύνταγμα και τους νόμους μιας χώρας; Ή μήπως εξαρτάται από τη βιολογική καταγωγή και την αγάπη για τη γη και τα έθιμα των προγόνων;

Οι ίδιοι οι εθνικιστές ουδέποτε συμφώνησαν ως προς το περιεχόμενο του όρου.

Για ορισμένους, έθνος είναι μία εθελοντική σύμπραξη ελευθέρων ατόμων, τα οποία συναινούν να ζήσουν μαζί ως πολιτική κοινότητα.

Για άλλους, το έθνος είναι σαν μία οικογένεια της οποίας παιδί είναι ο πολίτης και -ως εκ τούτου- οφείλει να τη σέβεται, όπως σέβεται τους γονείς του. Για τους θιασώτες αυτής της άποψης, η αλλαγή ιθαγένειας είναι τυπικά δυνατή, αλλά ουσιαστικά αδύνατη.

Με άλλα λόγια, οι θεωρήσεις του έθνους χωρίζονται σε πολιτικές και οργανικές. Η αλήθεια είναι όμως ότι όλα τα έθνη συνδυάζουν και τις δύο. Στο (πολιτικό) έθνος της Γαλλίας, π.χ., δεν έλειψαν ποτέ οι ρατσιστικές πολιτικές δυνάμεις, όπως το Εθνικό Μέτωπο του Λε Πεν. Οι πληθυσμοί της Γερμανίας από την άλλη ταλαντεύτηκαν κατά καιρούς μεταξύ συνταγματικού πατριωτισμού και προσήλωσης στο δίκαιο του volk.

Παρόλα αυτά, η έννοια της εθνικής ταυτότητας διαφέρει μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στους κανόνες περί απονομής ιθαγένειας.

Η Γαλλία έχει επιλέξει την πολιτική της αφομοίωσης των εθνοτικών μειονοτήτων. Παρέχει εύκολα ιθαγένεια σε μετανάστες, πιστεύοντας ότι εκείνοι θα περιορίσουν τις παραδόσεις της ιδιαίτερης πατρίδας τους στον ιδιωτικό βίο και θα υιοθετήσουν τους κανόνες του κοσμικού γαλλικού κράτους στη δημόσια ζωή τους.

Μέχρι το 2000, η πολιτική της Γερμανίας ήταν ακριβώς αντίθετη. Οι μειονότητες έπρεπε να παραμένουν επί μακρόν στη χώρα για τους χορηγηθεί ιθαγένεια, η οποία απαιτούσε μάλιστα και εξετάσεις στη γερμανική γλώσσα και τον πολιτισμό.

Η μαζική μετανάστευση στην Ευρώπη όμως κατέστησε και τις δύο παραπάνω στάσεις προβληματικές. Οι πρόσφατες ταραχές στη Γαλλία απέδειξαν ότι η αφομοίωση όχι μόνο δεν είναι εύκολη για τους μετανάστες, αλλά και πως τα πλεονεκτήματα που συνεπάγεται σε όσους την επιλέξουν είναι πολύ λιγότερα από εκείνα που υποσχόταν το γαλλικό κράτος.

Στη Γερμανία αντιθέτως, η γκετοποίηση των Τούρκων μεταναστών δημιουργεί σοβαρά προβλήματα κοινωνικής συνοχής. Μπροστά στο αδιέξοδο της ενσωμάτωσης των μειονοτικών κοινοτήτων, πολλές ευρωπαϊκές χώρες εξετάζουν το ενδεχόμενο να υιοθετήσουν το πολυπολιτισμικό μοντέλο του Καναδά, της Αυστραλίας και των ΗΠΑ.

Πρόκειται βέβαια για τρεις χώρες εποίκων. Η πίεση που τους ασκήθηκε από τα μεταναστευτικά ρεύματα του 20ου αιώνα όμως τις εξανάγκασε να μεταβληθούν σε χώρες μεταναστών, οι οποίες αναγνωρίζουν και τιμούν τις παραδόσεις που φέρνει η κάθε κοινότητα που τις απαρτίζει από την ιδιαίτερη πατρίδα της.

Ωστόσο, είναι αμφίβολο αν ο κοσμοπολιτισμός θα αποδειχθεί εφαρμόσιμος στην Ευρώπη, της οποίας τα έθνη υποστηρίζουν ότι η γη των προπατόρων τους ανήκει. Οι Ευρωπαίοι φαίνεται να θεωρούν ότι οι μετανάστες οφείλουν να προσαρμοστούν στις συνήθειες της χώρας όπου μετακινούνται. Αξίζει να θυμηθεί κανείς το αμφιλεγόμενο «τεστ κρίκετ», που είχε επινοήσει ο συντηρητικός Βρετανός πολιτικός Νόρμαν Τέμπιτ. Σύμφωνα με αυτό το τεστ, όσοι μετανάστες υποστήριζαν τα κράτη από τα οποία προέρχονταν σε αγώνες κρίκετ εναντίον της Αγγλίας, δεν άξιζαν την απόδοση ιθαγένειας. Επίσης, η πολυπολιτισμική προσέγγιση στη μετανάστευση δέχεται πυρά πλέον τόσο στην Αυστραλία, όσο και στις ΗΠΑ, ιδιαίτερα μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Ενα όλο και αυξανόμενο τμήμα της αμερικανικής κοινής γνώμης πιστεύει ότι η προστασία της κουλτούρας της πλειοψηφίας είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και ειρήνης.

Ποιο είναι, λοιπόν, το συμπέρασμα απ’ όλα αυτά;

Οτι η ιστορία κάθε έθνους καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και τη στάση του απέναντι στη μετανάστευση και την ταυτότητα. Η Ελλάδα, που, όπως και η Ιρλανδία, έχει παράδοση εθνοτικής και θρησκευτικής ομοιογένειας, είναι αναμενόμενο να κλίνει προς μία οργανική θεώρηση του έθνους. Εντούτοις, οι πληθυσμοί κάθε χώρας πάντοτε ταλαντεύονται και μεταβάλλουν τις απόψεις τους, ανάλογα με τις συνθήκες που συναντούν. Ετσι η εθνική ταυτότητα παραμένει ζήτημα υπό αέναη διαπραγμάτευση.

ΠΗΓΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ