Tο τέλος του Ψυχρού Πολέμου έφερε τη διεύρυνση με τίμημα την υπονόμευση της πολιτικής ενοποίησηςΤου Πετρου Παπακωνσταντινου
«Από ποια πλευρά έπεσε, τελικά, το Τείχος του Βερολίνου»; Κάτω από αυτόν τον παράξενο τίτλο, αρθρογράφος της αμερικανικής «Γουόλ Στριτ Τζόρναλ» εξέφραζε την απορία του για το γεγονός ότι, είκοσι χρόνια μετά τη γερμανική επανένωση, τα παλιά φαντάσματα φαίνονται ακόμη ζωντανά. Ανερχόμενη δύναμη στη γερμανική πολιτική σκηνή, το κόμμα «Αριστερά» του Οσκαρ Λαφοντέν «παραπέμπει, προγραμματικά, περισσότερο στη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Καρλ Λίμπκνεχτ», ιστορικούς ηγέτες του γερμανικού κομμουνισμού.
Ερευνα του γερμανικού περιοδικού «Ντερ Σπίγκελ» έδειξε ότι το 49% των Ανατολικογερμανών συμφωνεί με την πρόταση: «Η Ανατολική Γερμανία είχε περισσότερο θετικές, παρά αρνητικές πλευρές. Υπήρχαν αρκετά προβλήματα, αλλά μπορούσε κανείς να ζήσει καλά εκεί».
«Από ποια πλευρά έπεσε, τελικά, το Τείχος του Βερολίνου»; Κάτω από αυτόν τον παράξενο τίτλο, αρθρογράφος της αμερικανικής «Γουόλ Στριτ Τζόρναλ» εξέφραζε την απορία του για το γεγονός ότι, είκοσι χρόνια μετά τη γερμανική επανένωση, τα παλιά φαντάσματα φαίνονται ακόμη ζωντανά. Ανερχόμενη δύναμη στη γερμανική πολιτική σκηνή, το κόμμα «Αριστερά» του Οσκαρ Λαφοντέν «παραπέμπει, προγραμματικά, περισσότερο στη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Καρλ Λίμπκνεχτ», ιστορικούς ηγέτες του γερμανικού κομμουνισμού.
Ερευνα του γερμανικού περιοδικού «Ντερ Σπίγκελ» έδειξε ότι το 49% των Ανατολικογερμανών συμφωνεί με την πρόταση: «Η Ανατολική Γερμανία είχε περισσότερο θετικές, παρά αρνητικές πλευρές. Υπήρχαν αρκετά προβλήματα, αλλά μπορούσε κανείς να ζήσει καλά εκεί».
Ενας εκ των ερωτηθέντων δήλωσε: «Οταν παλιά μας πρόβαλλαν ταινίες στο σχολείο, όπου εικονίζονταν ουρές ανθρώπων έξω από υπηρεσίες ευρέσεως εργασίας, παιδιά να ζητιανεύουν και ηλικιωμένοι να ψάχνουν στα απορρίμματα, γελούσαμε δυνατά, θεωρώντας ότι επρόκειτο για προπαγάνδα. Σήμερα, γνωρίζουμε ότι αυτή ήταν η αλήθεια και ότι αποτελούμε πλέον μέρος της».
Εξίσου μελαγχολική, αν και για διαφορετικούς λόγους, είναι η ατμόσφαιρα που επικρατεί στην άλλη πλευρά του Ρήνου. «Μαζί με το Τείχος, εξαφανίστηκε η Ευρώπη του Ζαν Μονέ», ήταν ο τίτλος πρόσφατου άρθρου της γαλλικής «Λε Μοντ». Ο συντάκτης του, Μπερτράν Λεζάντρ, επεξηγεί:
«Την 9η Νοεμβρίου 1989, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου ενταφίασε μια ορισμένη ιδέα της Ευρώπης. Παράδοξο της Ιστορίας: Ακριβώς τη στιγμή όπου η ήπειρος ανακτούσε την ενότητά της, κάτω από τη σημαία της δημοκρατίας και της οικονομίας της αγοράς, έχανε τη συνοχή της. Με έξι ή 15 μέλη, το όνειρο μιας Ευρώπης ομοσπονδιακής, όπως την ήθελαν ο Ζαν Μονέ και οι κληρονόμοι του, ήταν νοητό. Στην Ευρώπη των 27, είναι ουτοπία».
Εξίσου μελαγχολική, αν και για διαφορετικούς λόγους, είναι η ατμόσφαιρα που επικρατεί στην άλλη πλευρά του Ρήνου. «Μαζί με το Τείχος, εξαφανίστηκε η Ευρώπη του Ζαν Μονέ», ήταν ο τίτλος πρόσφατου άρθρου της γαλλικής «Λε Μοντ». Ο συντάκτης του, Μπερτράν Λεζάντρ, επεξηγεί:
«Την 9η Νοεμβρίου 1989, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου ενταφίασε μια ορισμένη ιδέα της Ευρώπης. Παράδοξο της Ιστορίας: Ακριβώς τη στιγμή όπου η ήπειρος ανακτούσε την ενότητά της, κάτω από τη σημαία της δημοκρατίας και της οικονομίας της αγοράς, έχανε τη συνοχή της. Με έξι ή 15 μέλη, το όνειρο μιας Ευρώπης ομοσπονδιακής, όπως την ήθελαν ο Ζαν Μονέ και οι κληρονόμοι του, ήταν νοητό. Στην Ευρώπη των 27, είναι ουτοπία».
Ακόμη κι αν, από κάποιο καπρίτσιο της τύχης, έβλεπε το φως της μέρας μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία, «θα έμοιαζε λιγότερο με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και περισσότερο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία».
Σε πρώτη ματιά, η απαισιοδοξία του αρθρογράφου φαίνεται έωλη. Στις δύο δεκαετίες που πέρασαν, η Ευρώπη προχώρησε πολύ: το ευρώ, ένα κοινό νόμισμα που γεννήθηκε, για πρώτη φορά στα χρονικά, χωρίς πόλεμο ή επανάσταση· οι διαδοχικές διευρύνσεις, που οδήγησαν στην Ευρώπη των 500 εκατομμυρίων ανθρώπων και των τεσσάρων εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων· το ευρωπαϊκό σύνταγμα, έστω στη «μίνι» εκδοχή της συνθήκης της Λισσαβώνας, που θα τεθεί σύντομα σε ισχύ, μετά τις τελευταίες, χωρίς τύχη αντιστάσεις του ευρωσκεπτικιστή προέδρου της Τσεχίας.
Η στάση των Γάλλων
Σε πιο προσεκτική ανάγνωση, όμως, η κριτική στάση των Γάλλων είναι δικαιολογημένη: όσο μεγεθύνεται, η Ευρώπη βλέπει την ταυτότητά της να ξεθωριάζει, σαν διάλυμα που χάνει το χρώμα του με την διαρκή προσθήκη νερού. Μια ταυτότητα που είχε οικοδομηθεί, από την εποχή των «ιδρυτών πατέρων» της Ευρώπης, πάνω στη διπλή υπόσχεση της πολιτικής χειραφέτησης έναντι των δύο υπερδυνάμεων και του προωθημένου κοινωνικού κράτους.
Ηδη με την ένταξη της Βρετανίας, το 1973, το πρώτο μεγάλο βήμα στο δρόμο της αέναης διεύρυνσης - «αραίωσης» είχε γίνει, σε πείσμα της σφοδρής αντίστασης που είχε προβάλει για χρόνια ο Σαρλ Ντε Γκωλ. Ο Γάλλος πολιτικός, που εκτιμούσε βαθιά τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, γνώριζε πόσο ειλικρινής ήταν ο Βρετανός ηγέτης όταν τον προειδοποιούσε: «Σας εκλιπαρώ να μη μας αναγκάσετε ποτέ να επιλέξουμε μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής, γιατί η απόφασή μας είναι εκ των προτέρων δεδομένη»!
Η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ δρομολόγησε τα δύο επόμενα, μοιραία βήματα. Το πρώτο ήταν η συνθήκη του Μάαστριχτ, τον Φεβρουάριο του 1992. Είχε προηγηθεί ο πανικός του Φρανσουά Μιτεράν και των συμμάχων του μπροστά στην γερμανική επανένωση και η προσπάθειά τους να «δέσουν» τον γερμανικό γίγαντα μέσω του κοινού, ευρωπαϊκού νομίσματος.
Το αντάλλαγμα που ζήτησε και πήρε ο Χέλμουτ Κολ για τη μεγάλη θυσία του γερμανικού μάρκου ήταν η ανεξάρτητη Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση της γερμανικής «Μπούντεσμπανκ» και το διαβόητο Σύμφωνο Σταθερότητας, με τους δρακόντειους δείκτες δημοσιονομικής πειθαρχίας, χωρίς την παραμικρή μνεία στην κοινωνική συνοχή.
Σε πρώτη ματιά, η απαισιοδοξία του αρθρογράφου φαίνεται έωλη. Στις δύο δεκαετίες που πέρασαν, η Ευρώπη προχώρησε πολύ: το ευρώ, ένα κοινό νόμισμα που γεννήθηκε, για πρώτη φορά στα χρονικά, χωρίς πόλεμο ή επανάσταση· οι διαδοχικές διευρύνσεις, που οδήγησαν στην Ευρώπη των 500 εκατομμυρίων ανθρώπων και των τεσσάρων εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων· το ευρωπαϊκό σύνταγμα, έστω στη «μίνι» εκδοχή της συνθήκης της Λισσαβώνας, που θα τεθεί σύντομα σε ισχύ, μετά τις τελευταίες, χωρίς τύχη αντιστάσεις του ευρωσκεπτικιστή προέδρου της Τσεχίας.
Η στάση των Γάλλων
Σε πιο προσεκτική ανάγνωση, όμως, η κριτική στάση των Γάλλων είναι δικαιολογημένη: όσο μεγεθύνεται, η Ευρώπη βλέπει την ταυτότητά της να ξεθωριάζει, σαν διάλυμα που χάνει το χρώμα του με την διαρκή προσθήκη νερού. Μια ταυτότητα που είχε οικοδομηθεί, από την εποχή των «ιδρυτών πατέρων» της Ευρώπης, πάνω στη διπλή υπόσχεση της πολιτικής χειραφέτησης έναντι των δύο υπερδυνάμεων και του προωθημένου κοινωνικού κράτους.
Ηδη με την ένταξη της Βρετανίας, το 1973, το πρώτο μεγάλο βήμα στο δρόμο της αέναης διεύρυνσης - «αραίωσης» είχε γίνει, σε πείσμα της σφοδρής αντίστασης που είχε προβάλει για χρόνια ο Σαρλ Ντε Γκωλ. Ο Γάλλος πολιτικός, που εκτιμούσε βαθιά τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, γνώριζε πόσο ειλικρινής ήταν ο Βρετανός ηγέτης όταν τον προειδοποιούσε: «Σας εκλιπαρώ να μη μας αναγκάσετε ποτέ να επιλέξουμε μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής, γιατί η απόφασή μας είναι εκ των προτέρων δεδομένη»!
Η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ δρομολόγησε τα δύο επόμενα, μοιραία βήματα. Το πρώτο ήταν η συνθήκη του Μάαστριχτ, τον Φεβρουάριο του 1992. Είχε προηγηθεί ο πανικός του Φρανσουά Μιτεράν και των συμμάχων του μπροστά στην γερμανική επανένωση και η προσπάθειά τους να «δέσουν» τον γερμανικό γίγαντα μέσω του κοινού, ευρωπαϊκού νομίσματος.
Το αντάλλαγμα που ζήτησε και πήρε ο Χέλμουτ Κολ για τη μεγάλη θυσία του γερμανικού μάρκου ήταν η ανεξάρτητη Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση της γερμανικής «Μπούντεσμπανκ» και το διαβόητο Σύμφωνο Σταθερότητας, με τους δρακόντειους δείκτες δημοσιονομικής πειθαρχίας, χωρίς την παραμικρή μνεία στην κοινωνική συνοχή.
Στη σύνοδο κορυφής του Δουβλίνου για το Σύμφωνο Σταθερότητας, τον Δεκέμβριο του 1996, τα πνεύματα μεταξύ Ζακ Σιράκ και Χέλμουτ Κολ οξύνθηκαν τόσο πολύ και οι κουβέντες που αντάλλαξαν ήταν τόσο βαριές, που αρκετοί φοβήθηκαν μήπως έρθουν στα χέρια. Ωστόσο, για άλλη μια φορά, η γαλλική αντίσταση αποδείχθηκε ατελέσφορη.
Η δεύτερη, μοιραία εξέλιξη που δρομολογήθηκε από την πτώση του Τείχους ήταν η διεύρυνση προς Ανατολάς. Ιστορικά νόμιμη και οικονομικά επικερδής για τις βιομηχανίες της Δυτικής Ευρώπης –που απέκτησαν αίφνης μια μεγάλη ενδοχώρα με εργατικό δυναμικό υψηλής ειδίκευσης και χαμηλού κόστους– η ένταξη των κατ’ εξοχήν αμερικανόφιλων χωρών της «νέας Ευρώπης» αποδείχθηκε διαλυτική για την πολιτική ταυτότητα της Ενωσης, όπως έδειξε ανάγλυφα η κρίση στον πόλεμο του Ιράκ. Αποτελεί δε ύψιστη ειρωνεία το γεγονός ότι ο Τόνι Μπλερ, ο πολιτικός αρχιτέκτονας αυτού του σχίσματος του 2003, προβάλλει σήμερα ως μία από τις ισχυρότερες υποψηφιότητες για το αξίωμα του πρώτου προέδρου της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Από το Μαρόκο ώς το… Ισραήλ!
Η επέτειος των 20 χρόνων από την πτώση του Τείχους επαναφέρει στην ημερήσια διάταξη το θέμα των τελικών συνόρων της Ενωσης. Εδώ, το ανοιχτό ερώτημα για την τελική προοπτική της Τουρκίας –με τους Σαρκοζί και Μέρκελ να επιμένουν στην ειδική σχέση αντί της πλήρους ένταξης– είναι το πιο οξύ και το πιο άμεσο, αλλά όχι και το μοναδικό πρόβλημα. Πέραν των Δυτικών Βαλκανίων, για τα οποία δεν τίθεται αντίρρηση επί της αρχής, πυκνή ομίχλη καλύπτει τις ενταξιακές προοπτικές των εκτός Ε.Ε. πρώην σοβιετικών Δημοκρατιών (Ουκρανία, Γεωργία, Αρμενία, Λευκορωσία, Μολδαβία). Η ένταξη αυτών των χωρών βρίσκει ισχυρούς υποστηρικτές στη «νέα Ευρώπη», τις σκανδιναβικές χώρες και τη Βρετανία, απειλεί ωστόσο να φέρει σε τροχιά ρήξης την Ευρώπη με τη Ρωσία.
Οι πιο ακραιφνείς υποστηρικτές του ατλαντισμού δεν σταματούν εδώ. Στις 21 Οκτωβρίου, ο Χαβιέ Σολάνα, μιλώντας ενώπιον προσωπικοτήτων της πολιτικής και οικονομικής ζωής του Ισραήλ στην Ιερουσαλήμ, έθεσε ζήτημα μελλοντικής ένταξης του κράτους αυτού στην Ενωση. «Το Ισραήλ είναι, επιτρέψτε μου να το πω, μέλος της Ε.Ε. χωρίς να είναι μέλος των θεσμών της», είπε ο εκπρόσωπος εξωτερικής πολιτικής της Ε.Ε., για να προσθέσει: «Καμιά χώρα εκτός της ευρωπαϊκής ηπείρου δεν έχει τον τύπο των σχέσεων που έχει το Ισραήλ με την Ε.Ε.».
Ακόμη περισσότερο προωθημένος, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Ντέιβιντ Μίλιμπαντ, έχει μιλήσει για μια Ενωση «που θα περιλάβει, σε βάθος χρόνου, το αραβικό Μαγκρέμπ, τις πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες και τη Μέση Ανατολή» («Λε Μοντ», 12 Οκτωβρίου 2009).
Η δεύτερη, μοιραία εξέλιξη που δρομολογήθηκε από την πτώση του Τείχους ήταν η διεύρυνση προς Ανατολάς. Ιστορικά νόμιμη και οικονομικά επικερδής για τις βιομηχανίες της Δυτικής Ευρώπης –που απέκτησαν αίφνης μια μεγάλη ενδοχώρα με εργατικό δυναμικό υψηλής ειδίκευσης και χαμηλού κόστους– η ένταξη των κατ’ εξοχήν αμερικανόφιλων χωρών της «νέας Ευρώπης» αποδείχθηκε διαλυτική για την πολιτική ταυτότητα της Ενωσης, όπως έδειξε ανάγλυφα η κρίση στον πόλεμο του Ιράκ. Αποτελεί δε ύψιστη ειρωνεία το γεγονός ότι ο Τόνι Μπλερ, ο πολιτικός αρχιτέκτονας αυτού του σχίσματος του 2003, προβάλλει σήμερα ως μία από τις ισχυρότερες υποψηφιότητες για το αξίωμα του πρώτου προέδρου της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Από το Μαρόκο ώς το… Ισραήλ!
Η επέτειος των 20 χρόνων από την πτώση του Τείχους επαναφέρει στην ημερήσια διάταξη το θέμα των τελικών συνόρων της Ενωσης. Εδώ, το ανοιχτό ερώτημα για την τελική προοπτική της Τουρκίας –με τους Σαρκοζί και Μέρκελ να επιμένουν στην ειδική σχέση αντί της πλήρους ένταξης– είναι το πιο οξύ και το πιο άμεσο, αλλά όχι και το μοναδικό πρόβλημα. Πέραν των Δυτικών Βαλκανίων, για τα οποία δεν τίθεται αντίρρηση επί της αρχής, πυκνή ομίχλη καλύπτει τις ενταξιακές προοπτικές των εκτός Ε.Ε. πρώην σοβιετικών Δημοκρατιών (Ουκρανία, Γεωργία, Αρμενία, Λευκορωσία, Μολδαβία). Η ένταξη αυτών των χωρών βρίσκει ισχυρούς υποστηρικτές στη «νέα Ευρώπη», τις σκανδιναβικές χώρες και τη Βρετανία, απειλεί ωστόσο να φέρει σε τροχιά ρήξης την Ευρώπη με τη Ρωσία.
Οι πιο ακραιφνείς υποστηρικτές του ατλαντισμού δεν σταματούν εδώ. Στις 21 Οκτωβρίου, ο Χαβιέ Σολάνα, μιλώντας ενώπιον προσωπικοτήτων της πολιτικής και οικονομικής ζωής του Ισραήλ στην Ιερουσαλήμ, έθεσε ζήτημα μελλοντικής ένταξης του κράτους αυτού στην Ενωση. «Το Ισραήλ είναι, επιτρέψτε μου να το πω, μέλος της Ε.Ε. χωρίς να είναι μέλος των θεσμών της», είπε ο εκπρόσωπος εξωτερικής πολιτικής της Ε.Ε., για να προσθέσει: «Καμιά χώρα εκτός της ευρωπαϊκής ηπείρου δεν έχει τον τύπο των σχέσεων που έχει το Ισραήλ με την Ε.Ε.».
Ακόμη περισσότερο προωθημένος, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Ντέιβιντ Μίλιμπαντ, έχει μιλήσει για μια Ενωση «που θα περιλάβει, σε βάθος χρόνου, το αραβικό Μαγκρέμπ, τις πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες και τη Μέση Ανατολή» («Λε Μοντ», 12 Οκτωβρίου 2009).
Μια άλλη εκδοχή της «Ενωμένης Ευρώπης, από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια», που δεν θα μπορούσε να φανταστεί ο Ντε Γκωλ…
ΠΗΓΗ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου