Ποια κοινωνία είναι πλούσια;

Της ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΜΕΝΤΑ
(Η Ντομινίκ Μεντά είναι κοινωνιολόγος και έχει διδάξει στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών του Παρισιού)

Ο στοχασμός για την ανάπτυξη, που ζήτησε ο Νικολά Σαρκοζί, είναι ένας αντιπερισπασμός ή μια επανάσταση;

Ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας υποστήριξε ότι είναι επείγουσα ανάγκη να στοχαστούμε για την επεξεργασία νέων δεικτών της ανάπτυξης. Καθώς έχω υπερασπιστεί αυτή τη θέση από τα τέλη της δεκαετίας 1990, με το βιβλίο μου «Qu' est-ce que la richesse?» (εκδόσεις Aubier, 1999), αναρωτιέμαι για τις προθέσεις και τη μέθοδό του.

Ας δούμε, όμως, τους λόγους για τους οποίους έπρεπε να υιοθετηθούν νέοι δείκτες του πλούτου. Οι λόγοι αυτοί συνδέονται με τις ανεπάρκειες του ΑΕΠ.

Το ΑΕΠ δεν συνυπολογίζει τύπους ή χρόνους δραστηριότητας που είναι θεμελιώδεις για τη ζωή των κοινωνιών: το χρόνο που περνάμε με τους οικείους μας, το χρόνο των πολιτικών και δημοκρατικών δραστηριοτήτων, τον οικιακό χρόνο. Το ΑΕΠ δεν ενδιαφέρεται επιπλέον για τον τρόπο με τον οποίο η συμβολή στην παραγωγή και τα εισοδήματα που πηγάζουν από αυτήν αναδιανέμονται μεταξύ των μελών της κοινωνίας. Δεν μπορεί επομένως να προσφέρει ενδείξεις για τους ενδεχόμενους παράγοντες διάβρωσης της κοινωνικής συνοχής.

Τέλος, ο δείκτης του ΑΕΠ δεν συνυπολογίζει τις ζημιές που προκαλούνται από την παραγωγική διαδικασία, τα πλήγματα στη συλλογική κληρονομιά με την οποία είναι προικισμένη μια κοινωνία σε μια δεδομένη στιγμή, και ιδιαίτερα τις βλάβες που επιφέρει η βιομηχανική και εμπορική δραστηριότητα στο φυσικό περιβάλλον.

Αν ενδιαφερόμαστε συλλογικά για τη διατήρηση και τη διάρκεια των κοινωνιών μας, είναι σαφές ότι δεν αρκεί να υπολογίζουμε μόνον τις εξελίξεις της παραγωγής. Η ανάπτυξη μιας κοινωνίας δεν εξαρτάται μόνον από την αξία των αγαθών και των υπηρεσιών που παράγονται και καταναλώνονται, αλλά και από πολλά άλλα στοιχεία:

Από την ποιότητα του αέρα και του νερού, από την ικανότητα των ατόμων να είναι αυτόνομα, από το επίπεδο της εκπαίδευσης και της υγείας τους, από την ικανότητα της κοινωνίας να διατηρεί τα μέλη της σε μια σχετική ισότητα συνθηκών. Επομένως, ένας νέος δείκτης του πλούτου ή ένας νέος συνδυασμός δεικτών θα μας έδιναν μια πιο ορθή εικόνα των εξελίξεων της κοινωνίας, αναμφίβολα πιο «ζωντανή» από εκείνη που δίνει το ΑΕΠ.

Αυτοί οι νέοι δείκτες πρέπει να μας δώσουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούμε τις πολιτικές που θα υλοποιούν αυτό που το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη αποκαλεί «ανθρώπινη ανάπτυξη».

Αντίθετα με αυτό που υπονοεί η εξαγγελία του Σαρκοζί, υπάρχουν ήδη σήμερα πολυάριθμοι εναλλακτικοί ή συμπληρωματικοί του ΑΕΠ δείκτες, οι οποίοι έχουν καταγραφεί λεπτομερώς στη Γαλλία. Ορισμένοι από αυτούς έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί για να μετρηθούν οι συνολικές «επιδόσεις» χωρών και μπορούμε επομένως να συγκρίνουμε τις κατατάξεις που έγιναν με μόνη βάση το ΑΕΠ και εκείνες που έγιναν με βάση ευρύτερους δείκτες.

Τα αποτελέσματα είναι διδακτικά: Οι χώρες που καταβάλλουν τις μεγαλύτερες προσπάθειες για να προστατέψουν τους φυσικούς τους πόρους, που ενεργοποιούνται για να διατηρήσουν μιαν ορισμένη ισότητα των συνθηκών ζωής, που πραγματοποιούν μια μαζική αναδιανομή των εισοδημάτων και που δίνουν τη δυνατότητα σε όλο τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό να έχει πρόσβαση στην απασχόληση, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα την αξία του οικογενειακού, του οικιακού και του ελεύθερου χρόνου, είναι οι χώρες που κατέχουν τις πρώτες θέσεις στην κατάταξη.

Το πολιτικό πρόγραμμα που προκύπτει είναι σαφές: Χρειάζεται, όπως το υποδείκνυε η Παγκόσμια Εκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη του 1998, να πραγματοποιήσουμε μιαν αναδιανομή του εισοδήματος, να εγκαταλείψουμε τα προϊόντα και τις διαδικασίες παραγωγής που μολύνουν το περιβάλλον, να ευνοήσουμε τα εμπορεύματα που παράγονται από φτωχούς παραγωγούς, να ενεργήσουμε έτσι ώστε η επιδεικτική κατανάλωση να παραχωρήσει τη θέση της στην ικανοποίηση των θεμελιωδών αναγκών.

Τι είναι μια πλούσια κοινωνία;

Μια κοινωνία που παράγει πολλά αγαθά, που αναδιανέμει τα εισοδήματα, που δίνει σε όλους πρόσβαση στους κυριότερους πόρους της, που εξισορροπεί τους χρόνους της ανάμεσα στις αμειβόμενες εργασίες και στις εργασίες που προσφέρονται χωρίς ανταπόδοση;

Ποιος θα αποφασίσει για όλα αυτά;

Είμαστε έτοιμοι να αποδεχθούμε πως το ίδιο το γεγονός ότι ζούμε σε κοινωνία μάς ενδιαφέρει και ότι η συνοχή αυτής της κοινωνίας αποτελεί ένα κοινό αγαθό που έχει αξία;

Πολλοί οικονομολόγοι αμφιβάλλουν γι' αυτό.

Και απαγορεύουν ακόμη και να μιλάμε για την «κοινωνία», βλέποντας σε αυτή την έκφραση μιαν επικίνδυνη αφαίρεση. Ομως, όπως υποστηρίζει ο Αξελ Χόνεθ, αν είμαστε ικανοί να χαρακτηρίζουμε ορισμένες εξελίξεις της κοινωνίας ως παθολογικές, αυτό οφείλεται στο ότι αναφερόμαστε σε ηθικές αρχές και σε κανόνες και στο ότι μπορούμε να διευκρινίζουμε τα κριτήρια του επιτυχημένου βίου.

Για να μας βοηθήσουν σε αυτό, δεν χρειαζόμαστε μόνον οικονομολόγους αλλά και ερευνητές όλων των κλάδων και πάνω απ' όλα τους ίδιους τους πολίτες. Η δημοκρατική συζήτηση και η συμμετοχή όλων αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία στην αναζήτηση των συστατικών και των κριτηρίων μιας κοινωνίας που επιτρέπει σε όλα τα μέλη της να γίνουν συνειδητά υποκείμενα και όλο και πιο πολιτισμένα άτομα.

ΠΗΓΗ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ