Το δόγμα του Σαλούστιου

Του ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Ν. ΛΙΤΣΑ
(Λέκτορος Διεθνούς Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. )


Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου συμβολίζει το τέλος της διπολικής ισορροπίας ισχύος στο διεθνές σύστημα. Την ίδια στιγμή, αποτυπώνει τη δυναμική της συλλογικής συμμετοχής στην αέναη κίνηση των γραναζιών της Ιστορίας.

*Η εικόνα της πτώσης ως συμβολισμός οδηγεί την ανθρώπινη νόηση σε συμπεράσματα συμπαντικής επικράτησης της μιας πλευράς και συνολικής κατάρρευσης της άλλης. Κι ενώ τα σχήματα ολιστικής εφαρμογής και απλουστευτικής εννοιολογικής οριοθέτησης μπορούν να γίνουν εύκολα κατανοητά από τον άνθρωπο, ως εκφάνσεις δομικής αναμόρφωσης του πλαισίου όπου καλείται να ζήσει, δεν γίνονται ανεκτά στο συστημικό επίπεδο ανάλυσης. Η έννοια της πτώσης μπορεί να παράγει την τελεολογική σχηματοποίηση του «τέλους» στον ανθρώπινο εγκέφαλο, η έννοια όμως του τέλους προβάλλει ως ανορθολογική επιδίωξη μιας εθνοκρατικής οντότητας στις συστημικές ισορροπίες του διεθνούς περιβάλλοντος.

Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου, η νικήτρια Σπάρτη επιδεικνύει αξιοθαύμαστη αυτοσυγκράτηση και δεν οδηγεί την ηττημένη Αθήνα σε οριστική εξαφάνιση από το σύστημα της τότε εποχής. Η απόφαση αυτή δεν εδράζεται σε ηθικολογικούς αυτοπεριορισμούς, αλλά σε μια ορθολογική αποτίμηση της φθοράς που θα επέφερε στη Σπάρτη το κενό ισχύος, το οποίο αυτομάτως θα δημιουργούνταν, λόγω της μη επιβίωσης των Αθηνών.
Επειτα από αιώνες, εμπρός στο ίδιο δίλημμα θα βρεθεί και η Ρώμη αναφορικά με το εάν είναι προς το συμφέρον της ίδιας να διατηρήσει «εν ζωή» την ηττημένη Καρχηδόνα ή να προχωρήσει στην αμετάκλητη διαγραφή της από το σύστημα της τότε εποχής. Οφείλει ο ηττημένος αντίπαλος να οδηγείται σε εξαφάνιση ως ένδειξη παραδειγματισμού ή να αντιμετωπίζεται με γενναιοδωρία από τον νικητή λόγω του ότι εξυπηρετεί με έμμεσο τρόπο τα συμφέροντά του;

Το δόγμα του Σαλούστιου, ή αλλιώς Metus Hostilis, αναφέρεται στη χρησιμότητα της διατήρησης του φόβου προς τον αντίπαλο ως στοιχείο το οποίο αναγκάζει τον νικητή να διατηρεί οξυμένες τις αισθήσεις του μέσα στη διεθνή αρένα και να μην καταλήγει στην ύβρι διαμέσου της υπέρμετρης σιγουριάς και ασφάλειας που θα νιώσει όταν ο αντίπαλος θα πάψει να διαγράφει τον βιοϊστορικό του κύκλο.
Το δόγμα του Σαλούστιου αναφέρεται στην αναγκαιότητα της ύπαρξης των αντιπάλων ως βάση διατήρησης της αντιληπτικής ικανότητας της εθνοκρατικής οντότητας απέναντι στους διαρκείς κινδύνους που προκύπτουν μέσα από το άναρχο και ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα.

Το σχήμα της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου λειτουργεί ως αφορισμός προς την ουσία του Metus Hostilis: Η διάσταση της πτώσης παράγει ευφορία στο νικητή. Η ευφορία οδηγεί στην επανάπαυση, το κενό που παράγει η επανάπαυση έρχεται να καλυφθεί από την αδυσώπητη όψη της Υβρεως και η Υβρις οδηγεί τελικώς στην κορύφωση της τραγωδίας. Εμμέσως, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου παρήγαγε το ιδεολογικό σχήμα του τέλους της Ιστορίας.
Την ίδια στιγμή, προέβαλε ηθικοκανονιστικά σχήματα αποτίμησης της πορείας του διεθνούς συστήματος σχετικά με τη διαγραφή της οντολογικής ετερότητας των εθνοκρατικών μονάδων και τη διαμόρφωση μετανεοτερικών και κοσμοπολίτικων θεωριών.

Το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου έρχεται ως αποτέλεσμα της δομικής αυτής χαλάρωσης των εσωτερικών μηχανισμών αυτοπροστασίας των ΗΠΑ. Η διεθνής οικονομική ύφεση που απορυθμίζει σήμερα το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων των κρατών της Δύσης αποτελεί άλλο ένα αποτέλεσμα της συγκεκριμένης κατεύθυνσης. Η λανθασμένη αποτίμηση περί της χρησιμότητας του δόγματος του Σαλούστιου λειτούργησε παρελκυστικά για τη φύση της πολιτικής παρουσίας των ΗΠΑ στο Διεθνές Σύστημα και παρήγαγε το μανιχαϊστικό σχήμα τού «όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας» που έπληξε σε πολύ μεγάλο βαθμό την ενότητα του δυτικού κόσμου.

Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου λειτούργησε ως ντόμινο εξελίξεων που εντέλει επέφερε σημαντικό φορτίο φθοράς ακόμα και στη δύναμη αυτή που επικράτησε της διπολικής αντιπαράθεσης. Η εγκαθίδρυση της μονοπολικότητας μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου στο εσωτερικό του διεθνούς συστήματος οικοδόμησε ένα ασταθές περίβλημα που κατέρρευσε με τον πλέον τραγικό τρόπο υπό την πίεση των ισλαμιστών τρομοκρατών. Επίσης, οι φιλοδοξίες περί του «Τέλους της Ιστορίας» που γεννήθηκαν μέσα από τα ερείπια του Τείχους του Βερολίνου έμελλε να διαψευστούν συνολικά.
Η Ιστορία συνεχίζει την αέναη πορεία της και τα έθνη-κράτη καλούνται είτε να σχεδιάζουν τον ορθολογικό βηματισμό τους είτε να θέτουν ανορθολογικούς στόχους που αργά ή γρήγορα θα διαψευστούν και θα τοποθετηθούν στο περιθώριο από την ίδια τη συστημική διάσταση της διεθνούς αρένας.

Η χρησιμότητα του Metus Hostilis αναδείχθηκε με τον πλέον απερίφραστο τρόπο μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Ενός ιστορικού πεπραγμένου δηλαδή, που, αντί να συμβολίζει την επικράτηση των συλλογικών δημοκρατικών οραμάτων, έμελλε να μείνει στην Ιστορία ως η έναρξη των προσπαθειών του τέλους αυτής.

Μια προσπάθεια που διαψεύστηκε όπως και οι προσπάθειες πριν από αιώνες των Λουδιτών που επιδίωκαν να σταματήσουν την εξέλιξη της ανθρωπότητας καταστρέφοντας τα ρολόγια.

ΠΗΓΗ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ