Γάιδαρος, ο παρεξηγημένος

Του Πέτρου Θέμελη

Πολύς λόγος γίνεται για τη συμβολή των γαϊδάρων στον πολιτισμό της Μεσογείου και ιδιαίτερα της χώρας μας, καθώς και για τη δραματική μείωση του αριθμού των υπομονετικών, ιδιότροπων, πεισματάρικων, ανθεκτικών, άκρως λιτοδίαιτων και ιδιαίτερα δραστήριων σεξουαλικά συμπαθητικών αυτών τετραπόδων. Ευτυχώς υπάρχουν ακόμα αρκετοί στην Αίγυπτο, τη Νουβία και τη Σομαλία, γενέτειρες του άγριου όνου.

Τo είδος αυτό θηλαστικού με τα μικρά πόδια και τα μεγάλα αυτιά, που ορισμένοι τα κοιτάζουν χαζεύοντας, κουβαλά βαρύ πάντα σαμάρι και τεράστιο φορτίο, ο «κυρ Μέντιος» απειλείται με ολοσχερή εξαφάνιση.

Τον έχουν πλήρως εκτοπίσει τα ρυπογόνα και ενεργοβόρα Ντάτσουν και τα τέσσερα επί τέσσερα. Το όνομα Μέντιος κατάγεται από την πόλη Μένδη της Μακεδονίας και τον λατρευόμενο εκεί θεό της μέθης Διόνυσο που εικονίζεται συχνά εποχούμενος ιθυφαλλικού γαϊδάρου στα αργυρά τετράδραχμα της αρχαίας Μένδης, πατρίδας του Αριστοτέλη. Διόνυσος (Βάκχος), κρασί, γάιδαρος και ερωτισμός συνδέονται στενά και όχι μόνο σε σχέση με τη Μένδη της Χαλκιδικής.

Στα κλασικά χρόνια ο γάιδαρος συνδέεται όχι μόνο με τον Βάκχο και τον Πρίαπο, θεωρείται και ιερός του Ήφαιστου και της Εστίας.

Εκτός από ζώο της υπομονής και της ανθεκτικότητας, έγινε αδίκως και σύμβολο της αμάθειας, της αυθάδειας, της δυσμορφίας και της ασέλγειας μέσα από τους χλευαστικούς μύθους του Αισώπου και τις ιστορίες του Ναστραδίν Χότζα.

Ο Οθωμανός ιστοριογράφος Ελβιά Τσελεπή (1611-1678) που περιηγήθηκε την Πελοπόννησο το 1668 γράφει μεταξύ άλλων τα παρακάτω για την καστροπολιτεία του Ναυαρίνου, το Παλιόκαστρο της Πύλου, που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Κορυφάσιο:
«Αν μέσα στο φρούριο υπήρχαν νερό και δημητριακά, η πολιορκία του θα διαρκούσε επτά χρόνια. Από τις τέσσερις πλευρές το δέρνει η θάλασσα, μόνο από την ανατολική ενώνεται με τη στεριά. Έχει ογδόντα στενά κεραμοσκεπή σπίτια χωρίς κήπους, ένα τζαμί, πέντε μικρά μαγαζιά και τίποτ΄ άλλο. Πρόκειται σχεδόν για νησί χωρίς νερό. Νερό κουβαλούν τα γαϊδούρια από την παραλία. Το περίεργο είναι ότι τα φορτώνουν και αυτά ανεβαίνουν μόνα τους και στέκονται μπροστά στα σπίτια των νοικοκυραίων. Ο ιδιοκτήτης καταλαβαίνει και αδειάζει το νερό, ενώ τα γαϊδούρια κατεβαίνουν πάλι μόνα κάτω. Τόσο μαθημένα είναι. Γι΄ αυτό στον Μοριά υπάρχει η παροιμία “θα σε κάνω πιο έξυπνο κι απ΄ το γαϊδούρι του Ναυαρίνου”».