Εφησυχασμός και αυταπάτες

Toυ ΡΟΥΣΣΟΥ ΒΡΑΝΑ

Πάνε δύο ημέρες και 97 χρόνια από τότε που η Γερμανία κήρυττε τον πόλεμο στη Γαλλία, βυθίζοντας τον κόσμο σε μια αιματοχυσία που άρχισε με μια δολοφονία στο Σαράγεβο και τελείωσε συντρίβοντας αυτοκρατορίες, δημιουργώντας νέες χώρες και μια άλλη Ευρώπη. Ξανακοιτάζοντας εκείνα τα χρόνια, με το πλεονέκτημα βέβαια της χρονικής απόστασης, είναι εκπληκτικό πόσο λίγοι άνθρωποι αντιλήφθηκαν τότε τον επερχόμενο πόλεμο. Και είναι το ίδιο εκπληκτική η εμμονή του κατεστημένου της εποχής να διατηρήσει το οικονομικό και το κοινωνικό status quo, σαν να ήταν η σφαγή στα πεδία των μαχών και οι επιπτώσεις της στην κοινωνία κάτι εξαιρετικό και ξεχωριστό από τις πολιτικές του.

Στο φυλλάδιό του «Η μεγάλη αυταπάτη», μόλις πέντε χρόνια προτού ξεσπάσει ο πόλεμος, ο άγγλος οικονομολόγος και δημοσιογράφος Νόρμαν Εϊντζελ επιχειρηματολογούσε γιατί ένας τέτοιος πόλεμος ήταν αδύνατος: επειδή ο κόσμος ήταν στενά διασυνδεδεμένος μέσω των διεθνών εμπορικών και χρηματοπιστωτικών συναλλαγών και επειδή αυτή η οικονομική αλληλεξάρτηση διασφάλιζε πως καμία ευρωπαϊκή δύναμη δεν θα πολεμούσε την άλλη, αφού κάτι τέτοιο δεν θα είχε κανένα οικονομικό όφελος για καμία χώρα. Σήμερα πια ξέρουμε πόσο έξω έπεσε. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές που, όπως σήμερα έτσι και τότε, υποτίθεται πως θα εκτιμούσαν τους μελλοντικούς κινδύνους, παρέμειναν απτόητες από τη δολοφονία στο Σαράγεβο, θεωρώντας την απλώς ένα «τυπικό» βαλκανικό επεισόδιο που δεν θα είχε παγκόσμιο αντίκτυπο. Από όλα αυτά, ο αρθρογράφος και συγγραφέας Ντέιβιντ Μακουίλιαμς καταλήγει σήμερα σε συμπεράσματα που μπορεί να αποδειχθούν χρήσιμα σε όσους παρακολουθούν την τρέχουσα οικονομική κρίση. «Η ιδέα πως μια κρίση, όποια κι αν είναι αυτή, μπορεί να αναχαιτιστεί, μοιάζει κάπως αφελής», γράφει στην ιρλανδική εφημερίδα «Ιντιπέντεντ». «Το ίδιο και η ιδέα πως η εμπορική και χρηματοπιστωτική αλληλεξάρτηση μπορεί να αποτρέψει έναν Αρμαγεδώνα». Εδώ και μερικές μέρες, τα ισπανικά και τα ιταλικά ομόλογα υποφέρουν - μια σαφής ένδειξη πως η ευρωπαϊκή κρίση δεν εξομαλύνεται αλλά χειροτερεύει.

Η επίσημη άποψη είναι πως οι οικονομίες δεν θα καταρρεύσουν. Ομως, γιατί όχι; αναρωτιέται ο Μακουίλιαμς. Ολο κι όλο που χρειάζεται είναι να χάσουν οι άνθρωποι την εμπιστοσύνη τους. Τη μια μέρα όλα δείχνουν μια χαρά, την άλλη πανικός. Μέσα σε μια νύχτα το σύστημα μπορεί να χάσει τη ρευστότητά του, όπως είδαμε στην Ιρλανδία και στην Πορτογαλία. Οπως ακριβώς οι πόλεμοι αλλάζουν τα πάντα, έτσι και μια μεγάλη οικονομική κρίση φέρνει δραματικές αλλαγές στο κοινωνικό και πολιτικό status quo. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη χρωστούν τόσα πολλά, που κάποιος πρέπει να τα πληρώσει. Για πόσο ακόμη οι πολίτες θα δέχονται υποτακτικά να πληρώνουν το «καζίνο» των χρηματοπιστωτικών αγορών;

Ο εφησυχασμός του Νόρμαν Εϊντζελ πρέπει να γίνει μάθημα σε όλους, λέει ο Μακουίλιαμς. Οχι επειδή διαφαίνεται κάποιος επερχόμενος πόλεμος, αλλά επειδή, προτού τελειώσει μια κρίση, γεννάει μια νέα. Αν και μερικές φορές είναι καλό να έχει κανείς κατά νου ακόμη και το αδιανόητο.