ΟΙ ΝΕΚΡΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

Του Αντώνη Τριφύλλη

Παίρνεις την αλήθεια μου και μου

την κάνεις λιώμα...

Διονύσης Σαββόπουλος, «Ο πολιτευτής»

(από τη συλλογή «Ρεζέρβα»)

Οι Γερμανοί είναι μεθοδικός λαός. Αν τους κολλήσει μια ιδέα, την πάνε μέχρι την άκρη της. Στις πολυάριθμες ενδοσκοπικές τους αναζητήσεις σχετικά με τον ναζισμό και τις συνέπειές του δεν μπορούσε να λείπει η γλωσσολογική. Κάποιος λοιπόν κάθησε και μέτρησε τις «νεκρές λέξεις» της γλώσσας του Γκαίτε και του Χέλντερλιν από τη χρήση τους κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου. Μέτρησε, ούτε λίγο ούτε πολύ, 36.000 λέξεις! Ακόμη και η λέξη «λαός» (das Volk) είχε προσωρινά απαξιωθεί μετά τον πόλεμο.

Στο νησί - που ποτέ δεν θα το βρούμε - μου έδωσαν ένα συμπαθητικό φυλλάδιο ομάδας νέων και δυναμικών κατοίκων, πολλοί από τους οποίους, αφού κατέστησαν διπλωματούχοι του Cambridge ή του Αθήνησι κ.ά., επέστρεψαν και εντάχθηκαν στον επαγγελματικό ιστό των προγόνων, φέρνοντας νέο αέρα στην πολιτική και κοινωνική ζωή μιας κοινωνίας μεταναστών. Οι κάτοικοι αυτοί θέτουν θέματα σύγχρονου προβληματισμού που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τους προβληματισμούς των συναδέλφων τους στην Αθήνα ή στο Λονδίνο. 

Κάτι όμως με ξένισε δυσάρεστα. Ψάχνοντας, κατάλαβα ότι η δυσφορία μου είχε να κάνει με μία λέξη στην επικεφαλίδα ενός άρθρου με έντονα, bold γράμματα. Επρόκειτο για τη λέξη «ξεπούλημα», λέξη φθαρμένη από τη χρήση της στη μεταπολιτευτική γλώσσα μας.

Ο θάνατος των λέξεων επέρχεται σταδιακά. Στην αρχή μια λέξη που, όπως συνηθίζεται, εκφράζει μια ιδέα συνήθως ισχυρή, προκαλεί κινητοποίηση του συλλογικού ασυνειδήτου, διεγείρει τους ακροατές και τους χρήστες παρακινώντας τους για σκέψεις θετικές και για δυναμικές δράσεις. Σιγά σιγά η δύναμή της εξασθενεί, όταν χρησιμοποιείται άκριτα ή προπαγανδιστικά, χωρίς να αποδίδει πλέον το αρχικό της νόημα, ώσπου στο τέλος καταντάει κλισέ και θνήσκει. Με την έννοια ότι ο χρήστης, από ένα σημείο και μετά, ομιλεί μη ακουόμενος. Ετσι καταλήγουμε στη λεγόμενη «ξύλινη» γλώσσα, με την οποία τόσο πλουσιοπάροχα φροντίζουν να μας τροφοδοτούν πολιτικοί και ΜΜΕ.

Πόσες άραγε λέξεις της γλώσσας μας έχουν τελευτήσει; Πόσες έννοιες έχουν νεκρώσει και πόσες εξοστρακιστεί; Η μεταπολίτευση έφερε μια δυναμική γλώσσα τροφοδοτημένη από τη δικτατορία - κατά τη διάρκεια της οποίας είχαν πεθάνει λέξεις όπως λόγου χάριν ο «ελληνοχριστιανικός πολιτισμός» - και από την κυπριακή τραγωδία, με την προδοσία ενστόλων και συμμάχων. Με τα χρόνια ξέφτισαν λέξεις και νοήματα και ο εθνικός μας τροβαδούρος Διονύσης διατύπωσε το πρόβλημα με τον στίχο του.

Τώρα με την κρίση, τα νεύρα είναι τεντωμένα, η οργή μεγάλη και το ζάπινγκ πάει σύννεφο στα δελτία ειδήσεων, στις κομματικές, συνδικαλιστικές και πρυτανικές ανακοινώσεις και στις πολιτικές συζητήσεις διαπληκτισμού. Ανίκανοι να κατανοήσουν την κρίση και ενοχικοί για τη συνενοχή τους, πολλοί και άξιοι καταφεύγουν σε λέξεις παλιές, κάποτε πολιτικά ενεργές, αλλά σήμερα πλέον νεκρές. 

Η εποχή έχει ανάγκη από διατυπώσεις που να διεγείρονται από τις σημερινές ανάγκες της χώρας. Από διατυπώσεις οι οποίες να πηγάζουν από τη νέα προσέγγιση της εθνικής και της ευρωπαϊκής ταυτότητας, της νηφάλιας ανάλυσης μιας πολύπλοκης κατάστασης και από τη συνθετική πρόταση για τη λύση των δυσεπίλυτων έτσι κι αλλιώς προβλημάτων παγκοσμιοποίησης που βιώνουμε.

Τα οχυρά των ιδεοληπτικών μας οχυρωμάτων, τα οποία εκφράζονται με παρατακτικό τρόπο και λεξιλαγνεία νοσταλγική ενός τεθνεώτος και ελάχιστα ένδοξου παρελθόντος, δεν καλύπτουν τις ανάγκες που δημιουργεί η κρίση. Ας προσπαθήσουμε λόγου χάριν να επαναδιατυπώσουμε το νόημα μιας κρίσιμης λέξης, που προλάβαμε και την ψοφήσαμε πριν την ώρα της. Εννοώ τη λέξη «συναίνεση».

Την τρίτη κρίση της παγκοσμιοποίησης (1918 - 1929 - 2008, Dani Rodrik, «The Globalization Paradox», Harvard) που βιώνει η ανθρωπότητα, μόνο με συγκέντρωση δυνάμεων - σε εθνικό, ευρωπαϊκό ή παγκόσμιο επίπεδο - μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε. Ο κατακερματισμός των δυνάμεων βοηθάει τον πανίσχυρο αντίπαλο, την αυτοκτονική δηλαδή για το σύστημα οικονομία-καζίνο. Ποια θα είναι η λέξη, θα πρέπει να μας την προσδιορίσουν οι πολιτικές δυνάμεις ξεπερνώντας τον αυτισμό τους και τη φοβία τους μπροστά στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία, βρίσκοντας ένα ελάχιστο συνεννόησης με βάση τις κοινές ελληνικές και ευρωπαϊκές αξίες.